fbpx

Цената што БиХ ја плаќа за ригорозните мерки

Данијал Хаџовиќ (Danijal Hadzovic)

Данијал Хаџовиќ

Danijal Hadzovic 200x250Можеби пандемијата е можност да се спроведат некои подлабоки економски реформи по кои копнее нашата земја, а за кои кризата би можела да биде одличен изговор.

Босна и Херцеговина првично одлучи да се бори против коронавирусот со воведување на еден од најригорозните модели во цела Европа. Тој модел, кој беше претставен во март годинава, меѓу другото вклучуваше и целосна забрана за работа на сите угостителски објекти и трговски центри, ограничување на работата на продавниците до попладневните часови, затворање на границите за туристите, па дури и воведување на полициски час. Особено остро се однесуваа кон граѓаните над 65 и под 18 години, на кои во текот на целиот ден движењето им беше целосно забрането!

Стравот којшто преовладуваше поради коронавирусот и последиците што тој може да ги предизвика за недоволно развиениот и оспособен здравствен систем во БиХ, првично го надмина револтот што го креваа одредени активисти за човекови права и јавни личности против ваквите мерки. Сепак, на крајот, пресуди Уставниот суд: со одлука за забрана на движење на лица постари од 65 години и помлади од 18, и со тоа беше повреден Уставот на БиХ.

Доказ дека власта во БиХ одлуките за мерките против коронавирусот ги донесуваше исхитрено и очигледно не базирано на пошироки проценки за придобивките и можните последици, покажува и фактот дека по првичното воведување на ригорозни мерки, пред Курбан Бајрам на крајот на месец мај, ги укина скоро сите наметнати строги мерки и дозволи сè да работи целосно слободно како и пред воведувањето на мерките. Сепак, граѓаните кои колективно беа држани во изолација два месеци, реагираа на укинувањето на мерките со крајно ноншалантно однесување, од одбивање да носат маски до масовни собири на јавни места. Последиците наскоро беа видливи: БиХ, од држава со еден од најниските проценти на заразени, започна да бележи нагло зголемување на бројот на заразени.

Cenata sto BiH ja plaka za rigoroznite merki 1Пресек на случаи со КОВИД-19 во БиХ заклучно со 10.10.2020

Откако започна брзиот пораст на заразени, поради што БиХ започна да доспева и на црвената листа на европските земји, властите повторно почнаа да воведуваат ограничувања. Се разбира, властите не воведоа целосно затворање поради страв од катастрофалните економски последици што тоа би ги предизвикало, но наместо тоа, воведоа некои нови, поблаги мерки, како што се забрана на јавни собири во поголеми групи или забрана на работење на сите објекти по 23 часот. Ова доведе до откажување или промена на форматот на бројни манифестации, како што е познатиот Филмски фестивал во Сараево, еден од најголемите брендови на Сараево денес, натпреварите, како и во остатокот од Европа, започнаа истите да се играат без публика, а кината и театрите започнаа да работат со ограничен број посетители. Сепак, најголемата штета и најголемиот револт беа од страна на секторите на угостителството и туризмот.

Економски последици

Мерките опишани погоре и зададоа тежок удар на економијата на БиХ, а за некои нејзини сегменти значеа целосна суспензија на работата на одреден временски период.

Како и насекаде во светот, од последиците од коронавирусот особено беа погодени секторите на угостителство и туризам. Сепак, се поставува прашањето колку строгите мерки на Владата и првичната целосна забрана за работа, и, по укинувањето на мерките, ограничувањето на работата на угостителските објекти до 23 часот, дополнително ја влошија состојбата и дали во сè можеше да се постапи поинаку. За тоа прашање, угостителите немаа дилеми: државата директно помогна во падот на нивниот бизнис и ги принуди да отпуштаат работници, без да им обезбеди соодветна компензација за возврат. Поради ова, угостителите организираа во неколку наврати протести барајќи владата да ги укине своите мерки.

Еден од угостителите, Алмир Скољак, сопственик на популарно кафуле во Сараево, во разговор со мене ми рече дека поради пандемијата на коронавирусот и владините мерки, тој на крајот морал да отпушти дури 12 работници:

  • Ги држев работниците колку што можев и претрпев огромни загуби, очекувајќи дека „затворањето“ брзо ќе помине, сепак, помошта од државата не стигна, работата не се врати во нормала и морав да ги отпуштам.

Мерката за ограничување на работното време до 23 часот е, како што тврди тој, целосно бесмислена и контрапродуктивна:

„Би разбрал ако тие имаа донесено мерки да мора да се носат маски, да се држи растојание во кафулињата, сè е во ред… Но, која е точно логиката да се ограничи работата до 23 часот? Дали коронавирусот тогаш излегува од куќата? Втора работа, со ова не се решава ништо, бидејќи наместо да се собираат во угостителските објекти, луѓето почнаа да се собираат во куќите во поголема мера. Значи, овој потег нема никаква безбедносна логика и неговата единствена последица е тоа што ја остава угостителската индустрија без милиони приходи и испраќа стотици работници на бирото, вели Скопљак.

И, многу граѓани на БиХ, се разбира, негодуваат за невозможноста да останат во градот подолго од 23 часа навечер и го доведуваат во прашање образложението за таквата одлука. Дури и во самата Влада на Федерацијата БиХ имало барања оваа мерка да се укине, но овие предлози беа одбиени и засега останува на сила мерката за ограничување на работата на угостителските објекти.

Cenata sto BiH ja plaka za rigoroznite merki 2Извор: emerging-europe.com

Сепак, многу полошо од самата угостителска индустрија помина туристичкиот сектор, кој, со исклучок на Неум, единствениот приморски град во БиХ што забележа рекордна посета оваа година поради тешките можности за патување, забележа големи загуби во целина. Покрај природно брзиот пад на патувањата на луѓето, и државните мерки секако придонесоа дополнително за оваа состојба. Границите се затворени, а доаѓањето на туристите е дозволено од средината на септември, на крајот на туристичката сезона. Поради сето ова, се проценува дека туризмот, една од најбрзо растечките гранки во последните години во БиХ, доживеа пад од 80% од почетокот на коронавирусот. Многу хотели беа затворени, а голем број туристички агенции беа принудени да ги затворат своите деловни активности. Токму поради затворањето на границите, туристичките работници во БиХ, исто како и угостителите, во неколку наврати низ целата земја организираа протести.

Еден од оние кои бил принудени да ја затворат својата агенција е Един Демировиќ, кој основал своја сопствена агенција пред три години. Тој тврди дека неговиот бизнис започнал одлично поради големиот прилив на туристи во Сараево во последните неколку години. Сепак, благодарение на почетокот на корона кризата, тој со месеци немал работа и клиенти, па затоа на крај и решил да ја затвори сопствента агенција:

„Едноставно, границите беа затворени, а локалното население почна да патува се помалку, освен можеби во Неум. Неизвесно е кога туризмот пак ќе се придвижи. На крајот, морав да ги отпуштам сите мои 7 работници и да ја затворам фирмата, затоа што едноставно, немам пари да платам толку многу трошоци кога нема никакви приходи, а државата одлучи да не помогне “, наведува Един.

Поради сèто тоа, се проценува дека туризмот губел дури милиони КМ на ден.

Економски мерки

За да ја санираат штетата предизвикана од ефектите на коронавирусот Европската унија им одобри на своите членки 857 милијарди долари, а тука постојат и низа дополнителни мерки и инструменти за борба против коронавирусот. Од друга страна, првичните одлуки за Западен Балкан се дека како дел од борбата против последиците од пандемијата, е планиран пакет за помош од 3,3 милијарди евра.

Во Босна и Херцеговина, една од најсиромашните земји во Европа, дури и по примерот на економските мерки за санирање на штетите се согледува целиот проблем поради комплексноста на домашниот политички систем и неподготвеноста на домашните власти и партии да преземат одговорност за проблемите со кои се соочуваат.

Оттука, на ниво на државата е блокирано 250 милиони КМ помош од ЕУ за БиХ. Причината може да звучи банална, но во БиХ е сосема реална: министрите од Република Српска во Советот на министри на БиХ бараат РС да се спомене во договорот со ЕУ заради распределба на помошта.

Истиот Совет на министри сè уште не предложил ниту еден сет на економски мерки на државно ниво, а владата на Федерацијата БиХ од планираните скромни 488 милиони за помош на економијата потроши само 18 проценти . Единствена сериозна мерка донесена досега се одлуките на владите на ентитетите за исплата на придонеси на работодавците кои ќе побараат исплати, за месеците април, мај и јуни.

Лекции што (не)сме ги научиле

Поради пандемијата со коронавирусот, на Босна и Херцеговина и се предвидува пад на БДП од 5,5% оваа година. Иако економскиот пад, како и во остатокот од светот, беше секако неизбежен, тешко е да се ослободиме од впечатокот дека многу потези беа направени набрзина од страна на владата, недоволно пресметано и без да се земат предвид последиците што ќе ги имаат врз економијата. Имено, првичната проценка дека треба да се биде стрплив одредено време и дека со максимално ограничување на движењето и активноста на населението, пандемијата постепено ќе помине, сега се покажа како неточна. По ублажувањето на мерките, бројот на случаи со коронавирусна инфекција во БиХ нагло порасна, и сега, како и во остатокот од Европа, така и во БиХ, јасно е дека наместо со целосно затворање ќе мора да се научиме да живееме со коронавирусот барајќи начин како да се придржуваме кон мерките и што повеќе да го намалиме ризикот од зараза истовремено настојувајќи да ги извршуваме своите вообичаени активности.

Очигледно е дека мерките како забрана за движење по 18 часот или забрана за работа во угостителски објекти, забрана за влез на туристи во земјата, па дури и неодамнешна одлука за ограничување на работата на угостителските објекти до 23 часот, се целосно погрешни. Да, носење маски во ресторани, да, и за одржување на растојание меѓу луѓе и маси, да и за дезинфекција на рацете и инспекциски контроли, но очигледно беше лудо да се забрани луѓето да работат целосно и да и се направи толку многу штета на економијата, чекајќи коронавирусот да помине сам пред да се најде. вакцина. Да за сите мерки на претпазливост и заштита, но останува нејасно зошто на угостителските објекти сè уште им е забрането да работат по 23 часот, како таа дури тогаш да ја напушта куќата?

Кога станува збор за економски мерки преземени од страна на Владата, со исклучок на одлуката за покривање придонеси за работниците во времетраење од три месеци, повеќето одлуки сè уште чекаат да бидат изгласани, а бизнисмените чекаат одлуки за конкретна помош. За разлика од Србија, властите во БиХ не носеа одлуки да им исплаќаат пари на граѓаните директно на раце.

Значителен реален пад на бруто додадената вредност е забележан во трговијата на големо и мало, поправката на моторни возила и мотоцикли, транспорт и складирање, сместување, подготовката и услужувањето на храна и од 25,3 проценти, како и во уметноста, забавната дејност и рекреацијата и другите услужни дејности од 12,6 проценти.

Што да се прави

За вистинско преродување на бх., економија освен пакетот за помош, треба да се спроведат голем број сеопфатни реформи во економијата, кои ќе создадат далеку поздрава основа за идниот развој на БиХ во светот по короната.

Добар чекор напред беше направен во 2016 година, кога беше усвоен Законот за работни односи, што овозможи многу полесно вработување и отпуштање во споредба со претходниот. Сега, за време на кризата, премиерот на ФБиХ Новалиќ најави измени на постојниот закон со кои, меѓу другото, ќе се овозможи работа од дома, пофлексибилно работно време, полесна промена на платата итн. Токму кризата со коронавирусите покажа колку е значајна флексибилноста на работата и работното време за економијата.

Но, можеби најважната и најсеопфатна реформа што треба да се направи е онаа во врска со дерегулацијата на економијата во БиХ. Особено силна болка за бх. економија и работењето на приватниот сектор е целата онаа густа шума на тешки, непотребни и честопати контрадикторни регулативи кои на секој претприемач и компанија им одземаат многу време, пари и нерви само за да ги исполнат своите обврски кон државата, наместо за тоа време да си ја вршат својата работа. Ова е потврдено и со Индексот на Светска банка за леснотија на деловното работење, според кој се рангира БиХ дури на 90-то место во светот, со особено слаба поддршка во однос на постапката за отворање на нов бизнис (на 184-то место) и добивање на одобрение за градба (173-то место).

БиХ е една од најлошите земји за започнување бизнис

Да биде работата уште полоша, честопати сме сведоци дека овие многубројни и сложени регулативи ги користат самите државни институции како средство за притисок врз одредени деловни субјекти. Од Законот за трговски друштва преку Законот за занаетчиство до Законот за регистрација на деловни субјекти, потребно е да се направат што е можно поедноставни, разбирливи и конкретни регулативи. Вака регулираните прописи ќе им помогнат не само на економските субјекти полесно да ги исполнуваат своите обврски и да работат транспарентно, туку и на самите државни институции поефикасно да ги регулираат помалубројните, но значително појасни деловни правила. Исто така, потребно е значително да се забрза процесот на регистрација на компанија и добивање дозволи.

Во овој поглед, итно е потребно да се интензивира дигитализацијата на јавната администрација и да им се овозможи на претприемачите регистрацијата и обврските кон државата да ги извршуваат онлајн. Со години, различни нивоа на власт одбиваа значително да ја спроведат дигитализацијата и да им дозволат на луѓето да се регистрираат и да ги решаваат бирократските процедури онлајн. Сепак, кризата што се случи со коронавирусот принуди добар дел од државните институции да започнат со давање услуги на граѓаните преку Интернет. Значи, со малку волја и притисок, државните институции технички би можеле релативно лесно да ги пренесат повеќето свои услуги и на Интернет, но очигледно е дека проблемот беше во некои други фактори.

Кризата може да биде шанса

На долг рок, БиХ има голема шанса да привлече дел од инвестициите од западните компании, особено доколку тие, поради проблеми и политички тензии предизвикани од пандемијата, се одлучат да бараат нови места за да го пренесат своето производство од Кина. Со цел некој од нив да биде заинтересиран да ја разгледа нашата земја како потенцијална алтернатива за инвестирање, потребно е да се обезбеди правна сигурност, политичка стабилност, ниски даноци и едноставни деловни правила.

Со години, реформите од овој тип беа попречувани од различни интересни групи. Така, на пример, привилегираните вработени во буџетот заедно со синдикатите се спротивставија на либерализацијата на законите за работни односи, ни зборуваа дека, ако придонесите се намалат, ќе има намалување на буџетските приходи и помалку средства во фондовите, итн. Сега, веќе нема повеќе ако. Кризата ќе доведе до пораст на долгот и до, намалување на буџетските приходи, и што е најтрагично, до значително зголемување на невработеноста, а добар дел од товарот ќе треба да го понесе за прв пат, јавниот државен сектор, кој веќе нема доволно даночни пари за да ги одржува и понатаму неговите силни привилегии.

Претходните стравови се веќе реализирани, а привилегиите се нарушени. Единственото рационално решение што сè уште останува е нафтата конечно да се истури во моторот на приватниот сектор и со тоа да му се овозможи да го повлече општеството напред.

 

Овој блог е објавен во рамки на иницијативата „Приказни од регионот“ која ја спроведува Рес публика во соработка со Анализирај.ба (БиХ), Sbunker (Косово) Не давимо Београд (Србија), PCNEN (Црна Гора), Prlija (Хрватска), ABCnews.al (Албанија) и СЕГА (Бугарија).

Ве молиме прочитајте ги правилата пред да коментирате или преземате
Напомена: Мислењата и ставовите во оваа статија се на авторот и не ги одразува позициите на Институтот за комуникациски студии ниту на донаторот.

Данијал Хаџовиќ (Danijal Hadzovic)

Данијал Хаџовиќ ги завршил своите додипломски студии на Факултетот за политички науки во Сараево. Првата работа како новинар му била во Радио 202 во 2009 година. Потоа работел во Депо Портал, Федерација ТВ и неделникот Слободна Босна. Автор е на неколку стотици статии: коментари, колумни, анализи, истражувачки стории и интервјуа објавени во босанско-херцеговински и регионални медиуми. Во 2015 г. со неколку истомисленици го основа Либералниот форум и здружението посветено на промовирање и ширење на политиките и вредностите на отвореното и слободно општество.