fbpx

Можеме ли да ставиме крај на пандемијата?

Вилиам А. Хаселтин

Здравство

КОВИД-19

17.06.21

Прегледи

Вилиам А. Хаселтин (William A. Haseltine)

William A Haseltine 400x500Појавата на нови опасни соеви на коронавирусот го загрозува напредокот што го постигнавме со вакцините против КОВИД-19. Веќе е јасно дека ќе треба да ги удвоиме фармацевтските истражувања и интервенциите во јавното здравство и нема конкретен датум кога би можеле да престанеме со тие напори.

На почетокот на годината, имаше основана надеж дека почнуваме да го гледаме крајот на пандемијата со КОВИД-19. Во САД, дневната стапка на нови случаи, по порастот кој следеше по празниците, почна значително да опаѓа, а набргу потоа започнаа да растат бројките на примени вакцини. Иако Европа заостана во првите месеци од 2020 година и таму бранот почна да спласнува до април, со забрзувањето на темпото на вакцинација.

Меѓутоа, сега кога летото речиси пристигна, бројките повторно покажуваат неповолна слика. Новите случаи на зараза вртоглаво се зголемуваат низ Јужна Америка, каде во земјите како Аргентина, Бразил и Колумбија бројките на новозаразени во текот на изминатата недела се највисоки досега. Индија минатиот месец ја помина својата мрачна пресвртница со повеќе од 400.000 нови случаи за еден ден - речиси незамислив бран што ги преплави болниците, поради кој семејствата беа оставени да се борат како знаат и умеат за каков било вид на нега, кислород или лекови што може да ги најдат. Дури и тука во САД, држави како Мичиген и Орегон се бореа со неодамнешните скокови во бројките.

Mozeme li da stavime kraj na pandemijata 1

Овие нови бранови треба да нè потсетат дека, дури и со милиони примени вакцини во некои земји, пандемијата ни приближно не е завршена. Јасно е дека не сме на почетната точка, но не смееме ни да ги занемариме предизвиците пред нас.

Одбележување на победите

Добрата вест е дека првата генерација на вакцини против КОВИД-19 засновани на mRNA-технологија (од „Фајзер биоентек“ и „Модерна“) се дури и поделотворни од општите очекувања. Не само што штитат од лесна, умерена и тешка форма на болеста туку неодамнешни докази покажуваат дека штитат и од зараза. Докажано се ефикасни кај лица над 12 годишна возраст и веќе се тестираат кај деца на возраст од шест години. Дури и ако другите вакцини не го исполнуваат истиот стандард, постоењето на две вакцини способни да го отстранат преносот од равенката ќе биде навистина корисно за контрола на пандемијата.

И покрај тоа, сè уште не знаеме колку долго трае заштитата добиена со овие вакцини, особено од новите соеви на SARS-CoV-2 вирусот што предизвикува КОВИД-19. Најновите студии укажуваат дека јачината и времетраењето на имунитетот стекнат преку вакцини зависи од почетната концентрација на неутрализирачки антитела по завршувањето на имунизацијата. Колку е поголема концентрацијата, толку е помоќна и подолготрајна заштитата - како од оригиналниот сој, така и од новите соеви.

Меѓутоа, не се сите вакцини против КОВИД-19 еднакви. Според една студија која сè уште не минала експертска ревизија каде се користеле постоечки податоци и статистичко моделирање за да се предвиди ефикасноста на седум вакцини, заштитата што ја нудат вакцините „Модерна“ и „Фајзер-биоентек“ - моментално најделотворни во групата, со 95% ефикасност - може да трае до девет месеци, додека вакцините со почетна ефикасност под 70% може да ја изгубат својата делотворност за многу пократко време. Ова не се добри резултати за широко дистрибуираните вакцини Џонсон и Џонсон и АстраЗенека на Оксфорд.

Mozeme li da stavime kraj na pandemijata 2

Како може да ги споредиме овие предвидувања со она што веќе го знаеме за природниот имунитет? Еден одговор, заснован на неодамнешна студија од Сингапур, е дека природниот имунитет покажува повеќе разлики од имунитетот стекнат со вакцина. Истражувачите откриле дека пациентите со КОВИД-19 спаѓаат во пет групи: оние чиишто антитела никогаш не достигнале нивоа што може да се детектираат; оние чии нивоа на антитела биле забележливи во рок од 20 дена по инфекцијата, но опаднале за помалку од 180 дена; оние кај кои биле регистрирани антитела 180 дена по инфекцијата; оние чиишто нивоа на антитела покажале незначителни или никакви знаци на намалување по многу месеци; и оние кои, и покрај малата веројатност, доживеале зголемени нивоа на антитела подоцна по прележување на болеста, а не и кратко време по инфекцијата. Повеќето пациенти во студијата се сврстени во средните три групи.

Mozeme li da stavime kraj na pandemijata 3

Гледаме сосема различни имунолошки одговори. Оваа варијабилност значи дека не може да се потпреме на бројката на лица кои закрепнале од SARS-CoV-2 во борбата против вирусот. Заедно со нерамномерното темпо на вакцинирање низ светот (да не ја спомнувам непропорционалната распределба на најефикасните вакцини), може да биде тешко да се постигне колективен имунитет.

Други откритија

Покрај вакцините, постигнат е напредок и во развојот на профилактички лекови кои можат да спречат зараза и заболување од SARS-CoV-2. Во неодамнешни клинички испитувања, лекувањата со моноклонални антитела, методи развиен од компанијата „Илај Лили“ (Illy Lilly) и од компанијата „Риџенерон“ (Regeneron), покажаа добри резултати во домовите за стари лица, намалувајќи го ризикот од заразување со симптоматски КОВИД-19 за 80% и 100%, соодветно. Поради отпорноста на лекови меѓу новите соеви на вирусот, Управата за храна и лекови на САД (FDA) ја запре употребата на лекот на „Илај Лили“, бамланивимаб, во ситуации кога лекот би се примал самостојно; но лекот сепак може да се користи во комбинација со други, и на тој начин и натаму дава резултати кога се распоредува стратешки.

Недостаток на овие третмани е што тие мора да се даваат преку интравенски инфузии. Меѓутоа, на 12 април, „Риџенерон“ ги објави резултатите од клиничкото испитување за тестирање на лекот во форма на поткожна инјекција. Во овој случај, ризикот од симптоматско заболување е намален во просек за 81%.

Несомнено е дека би било уште подобро ако профилактиката може да се прима перорално, како профилактиката за ХИВ во ситуации пред изложување на вирусот. Двајцата најперспективни кандидати тука се антивирусниот лек молнупиравир и инхибиторот на протеаза што во моментов го развива Фајзер. Според соопштението за медиуми објавено од Мерк (Merck), една од компаниите што стојат зад молнупиравир, лекот дал добри резултати кај мала контролна студија за возрасни: ниту едно лице од оние кои примиле доза не се заразило со вирусот, додека 24% од плацебо групата се заразиле.

Како и молнупиравир, инхибиторот на протеаза на Фајзер е наменет за перорална употреба и би бил идеален за работни места, училишта и збирни живеалишта, вклучувајќи установи за долготрајна грижа, затвори и семејни домови. Интегрирањето вакви профилактички лекови во нашите стратегии за јавно здравје ќе помогне да се затворат некои пропусти во постојната стратегија за вакцинација. Со неколку други надежни антивирусни кандидати за лекови кои се во фаза на развој, долгорочната надеж е дека некоја комбинација на перорални профилактички средства со сигурност ќе спречи зараза кај оние кои се изложени на вирусот.

Одмаздата на ковид

Противтежа на оваа добра вест за развојот на лекови е фактот дека постојано се појавуваат нови соеви. Од она што го знаеме досега, речиси сите се позаразни, голем дел од нив имаат способност да ја избегнат или да ја намалат имунолошката реакција (без оглед дали е тоа природна или стекната со вакцини), а некои се повеќе вирулентни (способни да предизвикаат болест кај домаќинот).

Подвидовите на SARS-CoV-2, полесно ќе се разберат ако се разгледа целиот животен циклус на вирусот. Без оглед на тоа дали вирусот се пренесува преку воздухот, преку близок контакт или преку фекално-орален или фекален-аеросолен пат, тој мора да го преживее патот за да може да се залепи и да навлезе во ќелија на слузница. Оттаму, успешното пренесување зависи од количината на вирус што излегла од заразеното лице, стабилноста на честичките на вирусот, афинитетот на вирусот кон рецепторите на слузницата и ефикасноста при навлегувањето.

Откако ќе се најде во клетката, вирусот треба да се размножи и да се прошири на другите клетки. Степенот на болеста ќе се утврди според стапката на репликација на вирусот и ефикасноста на имунолошката реакција. Кај оние кои закрепнале од претходна инфекција или биле вакцинирани, судбината на вирусот зависи од јачината на имунолошката реакција и способноста на вирусот да ја избегне таа реакција.

Секој нов сој може да влијае на која било од овие променливи, од бројот на вирусни клетки во крвта, стабилноста и прикаченоста до влезот во клетките, умножувањето и избегнувањето имунолошка реакција. Неколку соеви - вклучувајќи го и најраспространетиот, прво откриен во Обединетото Кралство, Б.1.1.7 - имаат повисок афинитет кон рецепторот на SARS (ACE2), помалку се чувствителни на неутрализирачките антитела и се размножуваат побрзо од вирусот од кој потекнуваат. Заразите со Б.1.1.7 може да траат до 14 дена пред вирусот да излезе од телото. Како таков, се покажа дека сојот е околу 60% попренослив и повеќе од двојно посмртоносен од првичниот вид (иако најмалку две студии го доведуваат во прашање последниот наод).

Повеќето истражувања за новите соеви се фокусираат на шилестиот протеин на коронавирусот. Тоа е логично, бидејќи заштитата што ја нудат вакцините доаѓа во најголем дел од антителата што го препознаваат и реагираат на него. Како и да е, треба да запомниме дека зголемувањето на преносот и заболувањето се резултат на комбинација на интеракции помеѓу сите вирусни гени и протеини кај домаќинот, не само на шилестиот протеин. Промените што влијаат на кој било дел од инфективниот циклус можат и ќе придонесат за пренесување и вирулентност – без оглед дали исходот од тоа би бил позитивен или негативен.

Способноста на SARS -CoV-2 да ја избегне реакцијата на имунолошкиот систем е нова област на проучување. Со оглед на тоа што првичната имунолошка реакција делува како систем за рано предупредување, во најдобар интерес на вирусот е да развие начини да се забави системот или да се провлече низ него. За жал за нас, SARS -CoV-2 има многу протеини што може да ѝ ги посвети на оваа задача, како и специјален микроклеточен оддел со кој ги прикрива своите меѓуклеточни активности од имунолошкиот систем, што му дозволува да произведе РНК со двојна нишка без да биде забележан.

Вирусот исто така може да се маскира со имитирање на информационата РНК на клетките на неговиот домаќин, со што го избегнува вториот аларм за активација на вродената имунолошка реакција. SARS-CoV-2 има и збир на „помошни протеини“ способни да спречат специфични сигнали за рано предупредување кои вообичаено предизвикуваат брза реакција на имунитетот. Меѓу нив има протеини кои го инхибираат производството и активноста на интерферон, што е примарен знак за имунитетот дека во организмот навлегол напаѓач.

Уште полошо, мутациите во помошните гени на SARS-CoV-2 може да доведат до поефикасна репликација на вирусот и продолжен раст на вирусот. Резултатот би бил зголемување на бројот на исфрлени вирусни честички, што доведува до зголемено пренесување и - не случајно - посериозни форми на болеста и смртни случаи.

Ова не се теоретски претпоставки. Сите проучувани соеви брзо се шират меѓу населението и носат мутации во многу од овие гени - вклучувајќи ги и оние што маскираат вирусна РНК и кои го модулираат имунолошкиот систем во корист на вирусот. Истите соеви содржат и мутации кои го забрзуваат умножувањето на вирусот.

Ефектот на другите мутации, особено оние кои ја модулираат имунолошката функција, може да се процени само кај животни кои слично ја манифестираат болеста како човекот. Досега, речиси целото наше знаење за овие соеви произлегува или од епидемиолошки студии или од анализи на вирусот во клеточните култури. Би било добро да го проучиме придонесот на секоја од мутациите во сите вирусни гени за да се утврди целокупната преносливост, потенцијалот да се избегнат имунолошките реакции и вирулентноста на соевите.

Кога започнаа да се појавуваат новите соеви, многу експерти - вклучувајќи ме и мене - се загрижија дека на крајот ќе станат доминантни, со што би се загрозиле јавните здравствени интервенции низ целиот свет. За жал, тој страв се потврди. На 7 април 2021 година, Центрите за контрола и превенција на болести на САД објавија дека Б.1.1.7 станал најчестиот вид на SARS-CoV-2 во САД. И истиот сој е поврзан со безмалку 75% од новите случаи во Франција и со двојното зголемување на бројот на новозаразени во Германија.

Покрај тоа, над 50% од новите инфекции во САД сега потекнуваат од збирка на нови соеви, некои увезени и најмалку три создадени во САД. На почетокот на март, втората генерација на верзијата на B.1.1.7 што носи дополнителна мутација на шилестиот протеин - сојот E484K од кој многу се стравува, со прекарот Иик (Eek)! - е откриен во Орегон. Оттогаш, сојот кој брзо се шири во Индија, Б.1.617, стигна до САД, предизвикувајќи пораст на процентот на заразаени во Калифорнија, а подвидот Б.1.617.2, брзо се шири во Обединетото Кралство.

Откриени се и нови соеви кои предизвикуваат загриженост во Белгија, на Филипините и во Танзанија. Изненадувачки, сојот во Танзанија, кој за прв пат беше откриен кај патник во Ангола, произлегува од родот SARS-CoV-2 А, а не од родот Б што преовладува во поголемиот дел од светот.

Приспособување на адаптациите

Некои сугерираат дека коронавирусот не може бескрајно да се адаптира. Но, со оглед на тоа колку новите соеви нè фатија неподготвени, звучи како тоа да е само наивна претпоставка. Разгледувајќи ја топологијата на геномот SARS-CoV-2, се чини дека има бесконечни можности за генерирање нови одржливи соеви. Како вирусите на инфлуенца, кои секоја година наоѓаат начин да измутираат, за вакцината од претходната година да не може да делува, така и коронавирусите кои предизвикуваат настинка ги избегнуваат нашите имунолошки реакции секоја година.

Покрај тоа, луѓето не се единствениот вид домаќин на SARS-CoV-2, а доказите сугерираат дека некои од новите соеви имаат дури и поширок спектар на домаќини од нивните претходници. Едни од најновите животни кои се приклучиле во редовите на домаќини, според податоците на француските истражувачи, се вообичаени раси на лабораториски глувци - откритие што само по себе е вознемирувачко, ако размислиме колку овие животни се густо населени во нашите градови. Научниците веќе идентификувале 80 видови за кои е веројатно дека би служеле како домаќини за SARS-CoV-2.

Со други зборови, КОВИД-19 е на пат да стане ендемичен не само за Хомо сапиенс, туку и за многу други животни со кои го делиме екосистемот. Колку е поголем опсегот на домаќинот, толку повеќе можности има вирусот да се инкубира во живеалиштата на животни без човечко мешање – за подоцна да се врати и да нè прогонува во посмртоносна и позаразна форма. Овој феномен е веќе документиран на дански фарми за визони, каде што вирусот ги заразил фармерите, преминал во визоните, а потоа скокнал назад кај луѓето кои ги одгледуваат.

Сега, кога повеќе соеви го изненадија светот, треба да инвестираме во посистематизиран, стандардизиран и поактивен пристап кон надзор и откривање. Меѓународната соработка ќе биде клучна за ова да стане реалност, бидејќи не сите земји располагаат со средства или инфраструктура за да го сторат тоа самостојно.

Прво и најважно, овој предизвик бара огромно проширување на напорите за секвенционирање на геномот, така што ќе можеме да откриеме и да предвидиме шаблони во варијацијата на вирусот пред новите соеви да ги попречат тековните јавно-здравствени интервенции. Ова повикува на зголемено редовно тестирање, област каде што САД заостана, и покрај новите технологии и модели базирани на докази со кои ќе биде изводлива масовната дијагностика. Сепак, заклучно со средината на април, американската влада има доделено 1,7 милијарди американски долари за подобрување на надгледувањето на варијациите преку иницијативи за истражување геномска епидемиологија и Националната инфраструктура за биоинформатика за собирање податоци. Ваквите рамки ќе обезбедат подобра реакција на сегашната пандемија и на патогените микроорганизми што може да ни претстојат.

Подеднакво надежно е тоа што Обединетото Кралство почнува да спроведува програма за домашно тестирање која ќе им овозможи на сите бесплатно да се тестираат барем двапати неделно. Британија, исто така, и натаму е на чело, во глобални рамки, во способноста за геномско-секвенционирање, благодарение на Конзорциумот за геномика на КОВИД-19 на Обединетото Кралство, стар една година, кој успеа да ги вгради своите процеси за собирање податоци во постојните здравствени системи (имено, програми за тестирање во болници и центри за грижа).

Ревакцинација и следни чекори

Првата генерација на вакцини против КОВИД-19 беше развиена со употреба на истиот антиген. Како таква, најголемата разлика помеѓу секоја вакцина е јачината на реакцијата на антитела што ја предизвикува - како што е докажано со студии што ја поврзуваат јачината и должината на имунолошката заштита стекната со вакцини со јачината и должината на реакцијата со антитела. Во однос на способноста на тековните вакцини да обезбедат заштита од новите соеви, сепак, забележано е намалување на ефикасноста кај сите вакцини.

Втората генерација на вакцини веќе е во фаза на развој, со фокус првенствено на соевите B.1.351 и P.1, бидејќи и двата ја имаат мутацијата E484K со која се избегнува имунолошка реакција. Со третата генерација, ќе има можност да се создадат вакцини кои нудат поширока заштита, давајќи повисоки, подолготрајни титри на антитела. Една платформа која е во рана фаза веќе покажа основ за надеж во врска со ова. Платформата е позната како технологија за имунизација на наночестички, која комбинира делови од различни вируси во една честичка, која може да се вгради во вакцина.

Досега се објавени два истражувачки труда кои опфаќаат два пристапа за развој на вакцина со наночестички. Во првата студија се користи кафез базиран на феритин за да се соберат делови од шилести протеини од различни вируси, додека во втората студија се користат наночестички во вид на „мозаик“, кои се состојат од 60 фрагменти од шилести протеини кои се идентични по изглед и функција, но се земени од осум различни коронавируси. Двете студии утврдија дека кај животински модели - мајмуни макаки во првата и глувци во втората - вакцините дале извонредно добри резултати.

Потсетете се дека SARS-CoV-2 ја онеспособува нашата имунолошка одбрана преку високо координиран напад што го вооружува целиот геном против нас. Во ваква ситуација, еден лек - и една цел - не се доволни. Потребна ни е комбинација на лекови кои спречуваат поширок спектар на активности и кои можат да се земаат перорално.

Меѓутоа, дури и ако имаме ефективни корисни лекови на располагање, сепак ни треба стратегија за комбинирање и испорака заедно со вакцините и други јавно-здравствени интервенции. Најдобрата употреба на лекови што се пијат, на пример, би била во збирни живеалишта како студентски домови, домови за стари лица и затвори, каде што е лесно да се лекот да се даде брзо и на голем број лица во случај на инфекција.

Постојана подготовка

Кога зборуваме за иднината, не смееме да ја повториме грешката што ја направивме по првите две смртоносни пандемии со коронавирус во овој век, SARS и MERS, кога дозволивме почетните бранови на истражување да забават. Не смееме да престанеме да се подготвуваме за пандемија и да соработуваме меѓународно, поради лажно чувство на безбедност.

Во некои земји - како Нов Зеланд, Австралија, Кина и Сингапур – јавните здравствени мерки беа доволни за ставање на пандемијата под контрола. Нивната стратегија е едноставна, но ригорозна, вклучува широк надзор, брзо идентификување на случаи, следење контакти, асистирана изолација и строга гранична контрола. Но, дури и ова не е апсолутно решение. Сингапур, на пример, неодамна прогласи нови ограничувања на економски и социјални активности, затворајќи ги училиштата, рестораните и другите места за јавно собирање по пораст на бројот на новозаразени со сојот Б.1.167.

За земји како Сингапур, вакцинацијата е критична поддршка за спречување на ширењето на КОВИД-19. Во земјите кои спроведоа различни комбинации на овие мерки за јавно здравје со многу помалку успех, надежите сега зависат главно од масовна вакцинација и развој на лекови. Треба да ги зголемиме нашите капацитети за производство на вакцини и да инвестираме во пошироки, долгорочни решенија, како што се мозаичните вакцини. Исто така, треба да ги прошириме постојните канали за дистрибуција на вакцини, така што ниту една земја нема да биде изоставена. Вирусот сè уште претставува сериозна закана во многу земји, што значи дека сè уште претставува сериозна закана за сите нас.

 

Вилиам А. Хаселтин е научник и претприемач во областа на био-технологија и е експерт за заразни болести, како и претседавач и претседател на глобалната експертска група за здравство ACCESS Health International.

Авторски права: Project Syndicate, 2021.
www.project-syndicate.org

Вилиам А. Хаселтин

Вилиам А. Хаселтин е научник и претприемач во областа на био-технологија и е експерт за заразни болести, како и претседавач и претседател на глобалната експертска група за здравство ACCESS Health International.