fbpx

Sfidat dhe mundësitë për të luftuar dezinformimin me ndihmën e inteligjencës artificiale

Dr. Vuk Vuçetiq

Histori nga rajoni

Politika

25.03.24

Прегледи

Inteligjenca artificiale mund të kontribuojë në gjenerimin e dezinformatave, por në të njëjtën kohë mund të ofrojë zgjidhje të mundshme në luftën kundër tyre.

Përparimi i shpejtë i teknologjive digjitale dhe inteligjencës artificiale (AI) në të kaluarën ka transformuar plotësisht aspekte të ndryshme të jetës së përditshme shoqërore, duke përfshirë mënyrat në të cilat informacioni prodhohet, shpërndahet dhe konsumohet. Përveç avantazheve të dukshme, inteligjenca artificiale krijon edhe sfida të rëndësishme, veçanërisht në fushën e dezinformimit.

Shembuj të përdorimit të inteligjencës artificiale për të gjeneruar përmbajtje të rreme janë tashmë të dukshme. Në vitin e kaluar, ndër përmbajtjet e falsifikuara më të njohura që u krijuan me ndihmën e inteligjencës artificiale (mjetet më të zakonshme për gjenerimin e fotografive me ndihmën e inteligjencës artificiale janë Dall-E dhe Midjourney) janë një foto e Parisit e mbuluar me plehra, si dhe një foto e Elon Musk duke ecur dorë për dore me Mary Barro, përndryshe kryeshefja e General Electric, konkurrenti kryesor i Elon Musk.

Të paharrueshme janë edhe fotot e Papa Françeskut në Balenciaga apo arrestimi i rrejshëm i Donald Trump. Për më tepër, në skenën vendase shfaqet edhe përmbajtja e rreme e krijuar me ndihmën e teknologjive të zgjuara. Le të themi rrëfimi i rremë kinse Elon Musk ka prejardhjen nga Republika Srpska ose fjalimi i Dodik në të cilin ai thotë se e do Bosnjën dhe Hercegovinën janë vetëm disa shembuj se si teknologjitë moderne mund të përdoren mbi të gjitha për të gjeneruar përmbajtje satirike dhe argëtuese.

Në çdo rast, sfidat e paraqitura nga inteligjenca artificiale (AI) në fushën e dezinformimit janë të shumta dhe komplekse. Një nga sfidat kryesore në gjenerimin dhe përhapjen e dezinformatave qëndron në lehtësinë me të cilën mund të krijohet përmbajtje false. Algoritmet e AI janë në gjendje të gjenerojnë imazhe, video dhe regjistrime audio me pamje realiste, duke e bërë të vështirë dallimin midis përmbajtjes reale dhe asaj të sajuar. Kjo mjegullnajë e kufijve ndërmjet përmbajtjes reale dhe asaj të rreme ndërlikon përpjekjet për të identifikuar dhe zbutur në mënyrë efektive përhapjen e dezinformatave.

Për më tepër, inteligjenca artificiale mundëson automatizimin e procesit të krijimit dhe përhapjes së dezinformatave, që për rrjedhojë çon në një përhapje më të shpejtë dhe masive të përmbajtjeve false në internet. Algoritmet mund të gjenerojnë sasi të mëdha të dezinformatave në një periudhë të shkurtër kohore, duke e bërë të vështirë reagimin efektiv kundër përhapjes së informacionit të rremë. Një problem tjetër është se algoritmet mund të analizojnë të dhënat e përdoruesve dhe të personalizojnë dezinformatat për ta bërë atë më bindës dhe më të përshtatshëm për grupet e synuara të përdoruesve. Kjo mund të rezultojë në manipulime më efektive dhe një rritje të ndikimit të keqinformimit tek individët dhe shoqëria në tërësi, pasi ato janë përshtatur me interesat dhe bindjet individuale të përdoruesve.

Inteligjenca artificiale në funksion të krijimit të tensioneve në Bosnje dhe Hercegovinë

Një nga ngjarjet që shënoi periudhën e kaluar në Bosnje dhe Hercegovinë ishte një poster i publikuar nga Fakulteti Filozofik i Universitetit të Mostarit që prezantonte një shkollë verore në fushën e shkencave politike të quajtur Methodology of Political Science: New Issues and Trends. Në poster është stilizuar një nga simbolet më të njohura të qytetit, Ura e Vjetër. Problemi është se ndërtesat fetare islame, të cilat në realitet ndodhen afër urës, janë lënë jashtë posterit dhe vendin e tyre në poster e kanë zënë disa ndërtesa të tjera, që të kujtojnë ndërtesat fetare të krishtera, të cilat, meqë ra fjala, nuk mund ti gjesh në atë pjesë të Mostarit. Një pjesë e opinionit publik dhe e institucioneve e dënuan publikimin e këtij posteri, duke pretenduar se objektet fetare islame janë lënë qëllimisht për të paraqitur Urën e Vjetër, por edhe Mostarin në tërësi, si pjesë të trashëgimisë kulturore kroate.

Në këtë kuptim, në sytë e kritikëve, posteri i publikuar përfaqëson një interpretim tendencioz të realitetit dhe krijimin e qëllimshëm të tensioneve që kontribuojnë në thellimin e dallimeve ekzistuese në këtë qytet.

Nga ana tjetër, organizatorët përgjigjen se për çdo gjë fajin e ka inteligjenca artificiale, sepse posteri është krijuar me ndihmën e saj. Në këtë drejtim, organizatorët besojnë se sasia dhe intensiteti i reagimeve negative pas publikimit të posterit janë të tepruara dhe paraqesin sulm ndaj lirisë së fjalës dhe mendimit. Duke pasur parasysh numrin e madh të kërcënimeve ndaj të cilëve janë ekspozuar organizatorët, si dhe gjuhën e urrejtjes që u krijua pas publikimit të posterit, ngjarja u anulua.

Ky rast mund të shërbejë si provë ilustruese se inteligjenca artificiale në fakt mund të krijojë më shumë probleme sesa përfitime. Në rastin e posterit të diskutueshëm, imazhi i krijuar nga AI i hoqi minaret e xhamive dhe shtoi objekte që ngjasojnë me kullat e kishave, duke keqpërfaqësuar identitetin multikulturor të qytetit. Prandaj, algoritmet e inteligjencës artificiale mund të përforcojnë qëllimisht ose pa dashje paragjykimet ekzistuese dhe narrativat përçarëse. Mësimi që mund të mësohet nga kjo situatë është se inteligjenca artificiale nuk mund dhe nuk duhet të merret si një mekanizëm i besueshëm për gjenerimin e informacionit dhe përmbajtjes.

Gjegjësisht, algoritmet e inteligjencës artificiale nuk janë neutrale, por funksionojnë në përputhje me qëndrimet e vlerave, paragjykimet shoqërore dhe idetë politike që janë të futura në sistem, të cilat mund të kontribuojnë në vazhdimësinë e pabarazive ekzistuese shoqërore dhe diskriminimit.

Algoritmet e AI, si çdo teknologji tjetër e krijuar nga njeriu, ndikohen në thelb nga paragjykimet dhe qëndrimet e krijuesve të tyre, si dhe nga bazat e të dhënave në të cilat është trajnuar AI. Për shembull, algoritmet për vlerësimin e punonjësve ose kandidatëve për punë mund të pasqyrojnë tendencat patriarkale në mjedisin e punës. Për shembull, nëse një algoritëm bazohet në të dhënat historike të performancës së punonjësve që favorizojnë punëtorët meshkuj, ai mund të rezultojë në një preferencë për kandidatët meshkuj në punësim ose avancim në karrierë. Në këtë drejtim, “fotografitë e realitetit” që ka në dispozicion inteligjenca artificiale mund të çojnë në vendime algoritmike që përjetësojnë stereotipet, përforcojnë dezinformatat ose margjinalizojnë zëra dhe perspektiva të caktuara.

Për të zbutur rreziqet e paragjykimeve dhe për të siguruar që AI i shërben interesit publik, është thelbësore t'i jepet përparësi transparencës, llogaridhënies dhe mbikëqyrjes etike në hartimin, zhvillimin dhe aplikimin e sistemeve të AI.

Burimi: freepik.com

Për më tepër, përpjekjet e vazhdueshme për të diversifikuar grupet e të dhënave të përdorura nga algoritmet, për të zbutur paragjykimet dhe për të promovuar drejtësinë algoritmike janë thelbësore për të adresuar kufizimet e qenësishme të inteligjencës artificiale. Gjithashtu, nuk duhet të harrojmë se në fund të fundit gazetarët dhe redaktorët ose, në kuptimin më të gjerë, portierët apo parandaluesit janë ata që janë përgjegjës për përmbajtjen që publikohet. Në këtë kuptim, ata janë të detyruar të bëjnë një përpjekje shtesë, pra të verifikojnë besueshmërinë e informacionit dhe përmbajtjes së gjeneruar nga inteligjenca artificiale përpara se të publikohet. Kjo është e një rëndësie të veçantë për shoqëritë e ndara, si Bosnja dhe Hercegovina. shoqëri, ku çdo njoftim edhe më i zakonshëm mund të ketë konotacione të ndryshme politike dhe të jetë shkak për përhapjen e urrejtjes dhe ngritjes së tensioneve.

Inteligjenca artificiale nga problemi në zgjidhje

Siç e kemi parë, inteligjenca artificiale mund të kontribuojë në gjenerimin e dezinformatave, por në të njëjtën kohë mund të ofrojë zgjidhje të mundshme në luftën kundër tyre. Në këtë kuptim, inteligjenca artificiale mund të përdoret si një mjet për verifikimin e automatizuar të saktësisë së të dhënave të caktuara duke i krahasuar me informacionin e disponueshëm nga bazat e besueshme dhe relevante të të dhënave. Përveç kësaj, algoritmet e AI mund të zbulojnë imazhe, video dhe regjistrime audio të manipuluara duke analizuar karakteristikat vizuale dhe audio për shenja manipulimi. Teknika të tilla si forenzika e imazheve dhe analiza e bazuar në teknikat e të mësuarit të thellë mund të identifikojnë foto të manipuluara, përmbajtje video të falsifikuara të thella dhe forma të tjera të dezinformimit sintetik dhe përmbajtjes mashtruese. Së fundi, sistemet e monitorimit të AI mund të monitorojnë shfaqjen dhe zhvillimin e tendencave në internet në kohë reale për të identifikuar fushatat e mundshme të dezinformimit. Gjegjësisht, këto sisteme përdorin algoritme të mësimit të makinerive për të analizuar lajmet, postimet e mediave sociale dhe diskutimet në internet për të zbuluar shenja të keqinformimit, duke i lejuar organizatat të marrin masa proaktive për të kundërshtuar informacionin e rremë.

Një nga shembujt pozitivë vendas që mund të jetë i dobishëm për aktorë të ndryshëm është Disinformation Toolkit e zhvilluar nga Albani Associates në partneritet me Mediacentar nga Sarajeva. Disinformation Toolkit është një aplikacion shumëgjuhësh i disponueshëm në pajisjet desktop dhe celular. Ky aplikacion ofron mjete dhe burime për të luftuar dezinformimin, duke përfshirë një shpjegim të termave kyç që lidhen me dezinformimin, duke përfshirë dallimet midis keqinformimit, dezinformimit, informacionit keqdashës dhe lajmeve të rreme.

Përveç mjeteve për të luftuar dezinformimin, ai ofron gjithashtu burime të tjera të dobishme si Quotext, Diffchecker, TinEye. Quetext është një aplikacion që përdoret për analizën e tekstit me qëllim të zbulimit të plagjiaturës, domethënë, ky aplikacion ndihmon për të zbuluar nëse inteligjenca artificiale është përdorur gjatë krijimit të përmbajtjes së caktuar tekstuale, e cila është e dobishme për të zbuluar dezinformatat e krijuara me ndihmën e inteligjencës artificiale.  Diffchecker funksionon duke theksuar ndryshimet midis dy pjesëve të tekstit dhe duke i lejuar përdoruesit të dallojnë shpejt ndryshimet ose ngjashmëritë. Faqja e internetit ofron gjithashtu një sërë veçorish të tjera, duke përfshirë aftësinë për të krahasuar imazhe, PDF, tabela dhe lloje të tjera dokumentesh.

Më në fund TinEye është një mjet që tregon se kur dhe ku u shfaq për herë të parë një foto në internet. Të dobishme janë gjithashtu mjetet që lejojnë kërkimin në rrjetet sociale, kontrollimin e profileve dhe emrave të përdoruesve, si namech_ch ose namechecker. Për analizimin e llogarive dhe profileve në rrjetin social X mund të përdoren Accountanalysis, Truthnest ose Twitonomy.

Të gjitha mjetet janë shumë të dobishme dhe janë të destinuara për gazetarët, punonjësit e medias dhe kontrolluesit e fakteve për të lehtësuar procesin e identifikimit dhe publikimit të dizinformatave. Për më tepër, Disinformation Toolkit ofron akses në një rrjet organizatash që kontrollojnë faktet dhe burime mediatike, duke i lejuar përdoruesit të krahasojnë informacionin dhe të verifikojnë besueshmërinë e burimeve. Duke përdorur mjete dhe teknologji të bazuara në AI, të tilla si mekanizmat e integruar të kontrollit të fakteve dhe aftësitë e monitorimit të mediave sociale, përdoruesit mund të verifikojnë me saktësi informacionin dhe të kontribuojnë në ruajtjen e saktësisë faktike në diskursin publik. Ndërsa inteligjenca artificiale vazhdon të zhvillohet, mjete të tilla do të luajnë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në mbrojtjen e integritetit të informacionit dhe promovimin e transparencës në raportimin e medias.

Lufta kundër dezinformatave të gjeneruara me ndihmën e inteligjencës artificiale kërkon veprimin kolektiv të aktorëve të ndryshëm (qeveri, media, organizata joqeveritare). Në këtë kuptim mund të dallohen tre drejtime kryesore të luftës. Para së gjithash, është e rëndësishme të punohet në zhvillimin e mekanizmave cilësorë dhe të besueshëm të kontrollit të fakteve. Pastaj, paralelisht me këtë, është e rëndësishme që të punohet në edukimin mediatik të të rinjve për të kuptuar mundësitë por edhe rreziqet që ekzistojnë në realitetin modern të mediatizuar, pra për të zhvilluar mekanizma të caktuar mbrojtës kundër dezinformatave.

Konačno jedan od imperativa je podizanje svijesti kod profesionalnih novinara ali i običnih korisnika o odgovornostima koje imaju za objavljivanje, preuzimanje i širenje sadržaja u online prostoru. Kroz usklađenu akciju u ove tri oblasti, dugoročno se može računati na pružanje sistemskog otpora prema štetnim efektima dezinformacija u AI okruženju.

 

Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.

Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.

Dr. Vuk Vuçetiq

Dr. Vuk Vuçetiq ka diplomuar në vitin 2010 në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Sarajevës Lindore, në drejtimin gazetari. Studimet master për komunikim i ka përfunduar në vitin 2013 në Fakultetin e Shkencave Politike në Sarajevë me temën “Spektakli politik si fenomen mediatik – shembulli i Bosnjës dhe Hercegovinës”. Në vitin 2018 ka mbrojtur disertacionin e doktoraturës në Fakultetin e Shkencave Politike në Sarajevë me temën “Polemikat e mediatizimit të politikës në Bosnjë dhe Hercegovinën bashkëkohore.” Që nga viti 2011 është në marrëdhënie të rregullt pune në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Sarajevës Lindore në Katedrën e Gazetarisë.