Naum Kajčev
Objektivno ujedinjenje naše zajedničke istorije iz vremena cara Samuila, iz srednjeg veka uopšte i iz kasnijih epoha, učiniće sve nas, građane obe zemlje, ujedinjenijim i bogatijim u Evropi.
Kao što dobro upućeni čitaoci verovatno znaju, u poslednja četiri meseca razgovori na nivou stručnjaka između Republike Bugarske i Republike Severne Makedonije o našoj zajedničkoj istoriji tapkaju u mestu su zbog različitih stavova o nekim istorijskim ličnostima i procesima, ne samo o Gocetu Delčevom , ali i zbog različitih gledišta o tome kako predstaviti delo i državu cara Samuila u udžbenicima istorije (u ovom slučaju - za sedmi razred).
Ustvari, ne postoji posebna istraživačka dilema o modernoj istorijskoj nauci o zemlji kojom je vladao Samuilo, budući da je njena priroda već odavno razjašnjena. Iako u manjoj meri od slavnih Filipa i Aleksandra Velikog, ličnost cara Samuila ima trajno mesto u svetskoj nauci. Iz razumljivih razloga, vladar Prespe i Ohrida odigrao je važnu ulogu u istoriji Vizantijskog carstva, zbog čega se vizantinologija - davno uspostavljena prestižna grana srednjovekovnih studija sa svojim značajnim tradicijama, njome bavi već decenijama ili čak i vekovima.
Savremena svetska nauka za Samuila
Kolega iz Komisije prof. Momčil Metodiev predstavio je svim svojim članovima spisak od 21 knjige o vizantijskoj istoriji, koje su izdali autoritativni akademski izdavači na engleskom jeziku u poslednjih 30 godina, a koje se direktno ili indirektno bave ličnošću cara Samuila. Tu spadaju klasična izdanja kao što su Oxford Dictionary of Byzantium i Cambridge History of the Byzantine Empire ili specijalizovane monografije Pola Stevensena Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900-1204 i Catherine Holmes, Basil II i Governance of Empire, 976-1025. Svi jednoglasno definišu i imenuju Samuilovu državu kao Bugarska. Slična je slika i u velikim naučnim centrima u Francuskoj, Nemačkoj i Rusiji.
Međutim, konsenzus nije samo između udaljenih škola, on je primetan i ovde u našem regionu. Jaka grčka vizantilogija uvek se korektno odnosila prema zemlji cara Samuila, ali promene na drugim mestima su zanimljivije. Znamo da se u bivšoj Jugoslaviji iz razumljivih razloga srednjovekovni vladar predstavio drugačije. Međutim, od devedesetih godina prošlog veka, istoričari zemalja bivše Jugoslavije počeli su da izlaze iz svetovne izolacije svetske nauke i da napuštaju teze nametnute iz nenaučnih razloga.
Za hrvatske istoričare Samuilo je značajan, jer je nakon cara Simeona, u njegovo vreme, Bugarska ponovo postala sused Hrvatske, one koja se pokušava nametnuti, iako bez većeg uspeha, srednjovekovnoj hrvatskoj državi. Na samom kraju 10. stoleća njegove su vojske krenule duboko u Dalmaciju, a prema nekim procenama i do Zadra. Prvi tom reprezentativne višetomne „Istorije Hrvata" Matice Hrvatske daje posebno poglavlje pod naslovom „Ustanak Komitopulita i pokušaj obnavljanja Bugarskog carstva" (str. 602-603). Drugi autori u istom izdanju pišu o bugarsko-makedonskom velikanu Samuilu (str. 57), čije „bugarske vojske“ nisu imale mnogo uspeha u pohodu na Zadar. Pod ovom oznakom oni podrazumevaju bugarsku državu, koja je svoje središte preselila u današnje geografsko područje Makedonije.
Još je indikativnija promena u Srbiji, gde postoji veća tradicija u vizantologiji. Nakon devedesetih godina, tamo su odbačene stare teze iz vremena Jugoslavije i prihvaćen opšti pogled na bugarski karakter cara Samuila. Knjiga istoričara sa Balkanološkog instituta SANU Srđana Pirivatrića „Samoilova država" imala je značajnu ulogu, koja se detaljno bavi dosadašnjim argumentima. Stavovi savremene srpske istoriografije mogu se ilustrovati samim naslovom specijalnog dela statije pokojnog direktora Instituta za istoriju u Beogradu Tibora Živkovića „Pohod bugarskog cara Samuila na Dalmaciju".
Izvor: skopje24.mk
Nije ni čudo da naučnici iz druge istoriografije bivše Jugoslavije, Kosova, imaju slična gledišta. Na primer, Džon Beriša, naučni sekretar na Istorijskom institutu u Prištini, u svom opsežnom delu „Arboristi [Albanci] između Istočne i Zapadne crkve u 11.-15. Veku" takođe primećuje da "sa političke i crkvene gledne tačke, carstvo Samuila smatra se nastavkom carstva Simeona i Petra; kako za njegove tvorce, tako i za Vizantijce to je jednostavno Bugarsko carstvo “(str. 229). Slična je situacija i u samoj Albaniji, gde je prvi tom reprezentativnog akademskog kolektiva „Istorija albanskog naroda“ (2002) nema sumnje da se za vreme Samuila središte bugarske države preselilo sa istoka, iz Preslava, u Prespu i Ohrid (str. 187).
Logično, usklađujući se sa dostignućima svetske istoriografije regiona, i gledište albanskih istoričara iz Republike Severne Makedonije je slično. Tako je, na primer, kolega sa Državnog univerziteta u Tetovu Ćerim Dalipi u svom članku „Dardanija između Vizantije i spoljnih napada u 11.Veku“ takođe se zadržava na vizantijskom sukobu sa „bugarskim carem Samuilom“ i njegovom uspehu u osvajanju „Bugarske imperije“ 1018. godine (str. 27). Mišljenje starije generacije albanskih istoričara poput Nebija Dervišija je slično ("Etnokultura ohridske doline", str. 45-46).
Koji je razlog ovog konsenzusa različitih istoriografija ovde, na Balkanu i širom sveta? Pre svega, bogate kolekcije izvora - vizantijskih, zapadnih, istočnih, ali i naših - setimo se čuvene bitoljske ploče iz 1015. godine cara Jovana Vladislava, unuka cara Samuila. Dosta je dokaza da su moderni istraživači zaključili da je „važno to što je Samuilo svoju zemlju nazvao bugarskom, a štoviše, i vizantijski izvori nazivaju je bugarskom“.
Car Samuilo u Zajedničkoj istorijskoj komisiji
U skladu sa ovim globalnim naučnim kontekstom, u februaru 2019. godine Zajednička istorijska komisija usvojila je predlog za zajedničku komemoraciju cara Samuila kao deo zajedničke istorije današnjih zemalja Bugarske i Severne Makedonije. To je potvrdila bilateralna međuvladina komisija u junu 2019. godine, a onda i obe vlade u julu 2019 godine.
Nažalost, od tada, ovako uobičajena proslava za njega, kao i za ostale dogovorene ličnosti - sv. Klimenta Ohridskog i sv. Nauma Ohridskog, čak ni za sveta braća Ćirila i Metodija, nije ništa urađeno.
Od prošle jeseni ponovo razmatramo iste istorijske ličnosti, ali već u kontekstu njihovog proučavanja u udžbenicima istorije za sedmi razred. Iznenadili smo se kada su naše kolege iz Skoplja odbile da se pridržavaju odluke za cara Samuila iz 2019. godine. Prema njihovim objašnjenjima, koja su takođe objavljena u javnosti, jedno je politika sećanja, odnosno sećanja putem obeležavanja zajedničkih ličnosti i događaja, a drugo je trebalo da bude obrazovna politika Republike Severne Makedonije. Neprihvatljivo je da bugarski članovi Komisije, u prisustvu tako jasnih nedvosmislenih istorijskih dokaza, predstavljaju cara Samuila na jedan način u udžbenicima za učenike, a na drugi način - u zajedničko pamćenje svih građana. On je jedan i zajednički svima - car Samuilo erga omnes.
Kolege iz Republike Severne Makedonije takođe ističu da „multiperspektivni pristup" u istoriji treba poštovati. Niko od nas neće odbaciti značaj različitih pogleda na istorijske pojave, ali samo kada su podržani relevantnim izvorima i argumentima. Naime, to znači korektan i adekvatan odnos prema istoriji - usklađenost sa ogromnim brojem izvora i prevladavajuće interpretacije istorijskih procesa u istoriografiji. Neposredno smo desetak puta pitali naše kolege iz Skoplja: navedite barem jedan istorijski izvor koji će dokazati ostale „perspektive" - da je Samuilo nekakav „makedonski" car ili vladar nekih neidentifikovanih nebugarskih Slovena. Nismo dobili odgovor.
Multiperspektivnost nesumnjivo ima važno mesto u nastavi istorije, ali to je nešto drugo. Prema merodavnoj definiciji „multiperspektivnost je oblik prezentacije istorije u učionici u kojoj se istorijska činjenica prikazuje iz najmanje dve različite perspektive učesnika ili uključenih savremenika koji imaju različite društvene pozicije i interese". Perspektive su - ukoliko je moguće rekonstruisane i predstavljene - savremenicima istorijskog događaja, a ne našim trenutnim projekcijama o prošlosti. Zbog toga gotovo svi metodološki materijali za multiperspektivnost ističu da ona pre svega zahteva rad sa relevantnim izvorima.
Nazad prema istorijskim sporovima ili napred prema sporazumu o zajedničkoj istoriji obe zemlje
Kao što je već pokazano, postoji jasna dominantna teza o caru Samuilu i njegovoj zemlji u izvorima i u svetskoj istoriografiji, uključujući i Balkan. Ispravno predstavljanje njegovog dela u udžbenicima zahteva usaglašenost sa njom, nemoguće je da se ona ne istakne kao temeljno valjana. Druge verzije, da je Samuilo neka vrsta nebugarskog „slovenskog" ili „makedonskog" cara, marginalne su i metodološki prikladnije za uključivanje u visoko obrazovanje.
Kao što je zabeleženo u Oxfordskom rečniku u Vizantiji davne 1991. godine, „spor oko toga da li je Samuilo stvorio makedonsku, zapadnobugarsku ili bugarsku državu je neistorijski jer projektuje savremene etničke razlike prema prošlosti." Niko ne tvrdi da su bugarska državnost, kultura i identitet iz vremena cara Samuila jednaki današnjim. Veličina i složenost političkog i kulturnog nasleđa Samuila i njegove zemlje, prožete duhom svete braće Ćirila i Metodija, njihovih učenika Sv. Klimenta i sv. Nauma Ohridskog, od svetog kneza Borisa Krstitelja, nije isključivo vlasništvo nikoga. Objektivno ujedinjenje oko naše zajedničke istorije iz vremena cara Samuila, iz srednjeg veka uopšte i iz kasnijih epoha, učiniće sve nas, građane obe zemlje, ujedinjenijim i bogatijim u Evropi.
Molimo pročitajte pravila pre komentarisanja ili preuzimanja
Napomena: Stavovi i mišljenja izraženi u ovom članku su stavovi autora i ne odražavaju nužno stavove Instituta za komunikacijske studije ili donatora.
