Suočavajući se s mnogim krizama u isto vrijeme, gradovi danas moraju bolje planirati smanjenje i odgovor na katastrofe i ulagati u izgradnju otpornosti.
Čini se da, iako je čovječanstvo dugo oblikovalo životno okruženje kako bi odgovaralo svojim potrebama, nekontrolisane i pohlepne prakse daju suprotne rezultate. Gubitak zelenog i produktivnog poljoprivrednog zemljišta zbog novogradnje i infrastrukturnog razvoja, prekomjernog vađenja i neefikasne potrošnje resursa za podršku rastućem stanovništvu i njihovom životnom standardu, da spomenemo samo neke.
Gradovi emituju oko 70% ukupnih globalnih emisija gasova staklene bašte, tako da su oni glavni faktori globalnog zagrevanja. Međutim, čak i ako se globalni napori povećaju i uspeju da ograniče globalno zagrevanje na 1,5 oC do 2030. godine, štetni efekti trenutnog zagrevanja će se nastaviti.
Loše gradsko planiranje i razvoj = povećani rizici od klimatskih promena
Širom sveta, mnogi gradovi, kako u razvijenim tako iu zemljama u razvoju, već se suočavaju sa uticajima klimatskih promena. Zemlje Zapadnog Balkana nisu izuzetak, jer je region jedno od žarišta globalnog zagrevanja. Kosovo je već bilo svedok porasta temperatura, gde su poslednje dve decenije najtoplije zabeležene.
Dok je šteta od poplava bila uglavnom finansijska (kao što je šteta na zemljištu ili usevu, urušavanje ili oštećenje infrastrukture, zgrada i ugrožavanje izgrađene strukture nasleđa) u većini opština do sada, tokom januarskih poplava 2021. ljudi su morali da se evakuišu u Kosovu Polju i Đakovici, dok su u junu 2023. petogodišnjak i njegova mlada majka poginuli od poplava u Peći. U poplavama u januaru 2023. godine, samo jedna opština Srbica, pretrpela je štetu od skoro 12 miliona evra na fizičkoj imovini i infrastrukturi.
Neefikasno planiranje, razvoj i upravljanje gradom doprinose povećanoj emisiji gasova staklene bašte i zagađenju, ali takođe mogu povećati izloženost i ranjivost stvarnim ili očekivanim uticajima klimatskih promena. Tokom perioda između 2000. i 2018. godine, ukupna urbana površina na Kosovu porasla je za 57%, povećavši se sa 1% ukupne teritorije na 1,5%. Migracija sa sela na grad, uz nedostatak institucionalnih kapaciteta, loše planiranje i implementaciju inicijalnih prostorno-planskih dokumenata, kao i dugotrajne procedure za izdavanje građevinskih dozvola, bili su neki od faktora koji su doprineli nelegalnoj i neformalnoj novogradnji koja se dešava u celom teritoriju Kosova – uključujući područja sklona riziku.
Kosovska strategija za klimatske promene 2019-2028 identifikuje nekontrolisanu urbanizaciju, neadekvatno korišćenje zemljišta i opštinsko planiranje, nelegalnu gradnju u opasnim područjima i nepoštovanje građevinskih propisa kao faktore koji doprinose povećanim klimatskim rizicima. Iako je ukupni razvoj bio više kontrolisan poslednjih godina, još uvek postoji neefikasan razvoj korišćenja zemljišta, kao što je sravnjivanje i gubitak otvorenih i zelenih urbanih prostora zbog nove izgradnje.
Prema studiji Saveta za regionalnu saradnju, očekuje se da region Zapadnog Balkana doživi zagrevanje od 1.7-4 oC do kraja veka. Температуре у планинским пределима биће у порасту, што ће условити мање снежног покривача и појачане пролећне поплаве. Očekuje se da će urbana područja doživjeti porast temperature, nestašicu vode, ali i bujične poplave. Ovi fenomeni imaju štetne efekte na ljudsko zdravlje, fizičku infrastrukturu, poljoprivrednu produktivnost, ekosisteme, biodiverzitet i pružanje usluga. One dovode do većih ekonomskih troškova i pogoršavaju društvene nejednakosti jer nemaju svi sredstva da se presele ili prilagode podjednako.
Izvor: pixabay.com
Prema istraživanju iz 2021. koje je sproveo UN-Habitat Kosovo u svih 38 opština, mnoge opštine su počele da preduzimaju neke mere za prilagođavanje klimatskim promenama. Na primer, Lipjani, Gnjilane, Peć, Klina, Štrpce, Južna Mitrovica i Zubin Potoku su svojim planovima razvoja opština ograničili nekontrolisano širenje naselja i ograničenu izgradnju u ugroženim oblastima, dok su Vučitrn i Suva Reka mapirali područja koja su ugrožena poplavama u njihove opštinske prostorne mape kako bi se smanjili rizici i povećala zaštita zajednice, infrastrukture i poljoprivrednog zemljišta.
Peć, Južna Mitrovica, Đakovica i Orahovac i Ranilug su takođe obnovili svoja rečna korita kao mere zaštite od poplava. Zubin Potok, Štrpca, Ranilug i Vitina su preduzeli mere za obnovu oštećenih ekosistema od požara, dok su Južna Mitrovica, Zvečan i Suva Reka uložili u povećanje zelenih površina.
Međutim, kako štete i gubici od gore navedenih uticaja nastavljaju da rastu u skoro svim opštinama, potrebno je mnogo više posvećenosti, bolje planiranje i pametnija ulaganja.
Suočavajući se sa više kriza u isto vreme, gradovi danas moraju bolje da planiraju smanjenje katastrofa i reagovanje i ulažu u održive sisteme. S obzirom na regulatorni karakter i uticaj u pogledu prostornog rasporeda delatnosti i intenziteta korišćenja zemljišta, prostorno planiranje dobija sve značajniju ulogu u upravljanju klimatskim promenama. Urbanisti imaju posebne veštine i znanja (rade na različitim nivoima, koristeći različite softvere i analize zasnovane na podacima, kao i povratne informacije zajednice) i planiraju na dugoročni način, tako da mogu doprineti boljem razumevanju šire slike i balansirati potrebe zajednice u pogledu prostora.
Kretanje ka net-nula budućnosti
Dok su mnoge zemlje i gradovi širom sveta uvele klimatske promene kao sastavni deo svog pravnog okvira i razvojnih strategija, studija iz 2022. pokazuje da aktuelni Zakon o planiranju i prostornom planu Kosova ne uključuje u dovoljnoj meri razmatranja klimatskih promena. Uzimanje u obzir i integrisanje klimatskih promena u sve sektore, uključujući prostorno planiranje, je od suštinskog značaja za izgradnju otpornosti i postizanje neto nulte budućnosti.
Međutim, sa ograničenim ljudskim i finansijskim kapacitetima, prilagođavanje na klimatske promene u kosovskim opštinama postaje teže; time povećavajući njihovu ranjivost. Pored toga, postojeći kontekst (kao što je neusklađenost sa prostornim planovima, bespravne zgrade i neformalna naselja) povećava izloženost srodnim uticajima. S druge strane, nedovoljno podataka o životnoj sredini i klimi otežava planiranje budućnosti otpornije na klimu.
Kao rezultat toga, postoji potreba za povećanim istraživanjem, izgradnjom kapaciteta i povećanim ulaganjem u klimatsku adaptaciju i izgradnju otpornosti i otpornost.
Tekst je nastao u sklopu izdanja “Priča iz regije” kojeg provode Res Publica i Institut za komunikacijske studije, u suradnji s partnerima iz Crna Gora (PCNEN), Kosova (Sbunker), Srbije (Autonomija), Bosne i Hercegovine (Analiziraj.ba), i Albaniji (Exit News), u okviru projekta "Korišćenje novinarstva zasnovanog na činjenicama za podizanje svesti i suprotstavljanje dezinformacijama u medijskom prostoru" uz podršku Britanske ambasade u Skoplju.Ovo izdanje Priča iz regije također je napravljeno u partnerstvu između ICS-a i projekta UPSURGE, finansiran u okviru programa Horizon 2020. Europske unije prema ugovoru br. 101003818.
Molimo pročitajte pravila pre komentarisanja ili preuzimanja Napomena: Stavovi i mišljenja izraženi u ovom članku su stavovi autora i ne odražavaju nužno stavove Instituta za komunikacijske studije ili donatora.
