Dubravka Valić Nedeljković
Ne bi se moglo reći da božićni podžanr romantični film spada u visoke domete svetske kinematografije. Pre je to praznični serijal sa čak istim glumcima, u raznim ulogama, različitih filmskih zapleta, koji iz večeri u veče čine da se osećate srećnije i raspoloženije, malo više optimistično, ali ne i katarzično.
Filmska pismenost, kao deo medijske pismenosti, danas je jedna od važnih tema u radu sa mladima. Filmovi koji se emituju na velikom, bioskopskom, platnu, kao i tv filmovi koji postaju produkcija za sebe sa svim performansama gramatike jezika televizije, zauzimaju značajno mesto u trošenju budžeta slobodnog vremena opredeljenog za zabavu i „beg“ iz postranzicione svakidašnjice obremenjene sa toliko životnih teškoća da su pokretne slike, kadkad, jedini i najlakši put za dosezanje „prostora“ u kojem se „živi“ u drugačijem, podnošljivijem, svetu. U svetu u kojem svako može biti neko drugi bar u toku 90 minuta filmske projekcije.
Programi filmske pismenosti, koja je inače prva stavljena u fokus kad je reč o osposbljavanju auditorijuma za dekonstrukciju audio-vizuelnih poruka, realizuju se danas na celom Balkanu i to od predškolskog uzrasta, zatim za osnovce i srednjoškolce , pa do opšte zainteresovane publike.
Medijski stručnjaci i istraživači su uočili odavno da su mnogo učinkovitije poruke koje se šalju na implicitan način, kroz filmski sadržaj, nego kroz informativne i edukativne medijske autpute. To ukazuje na sve veću potrebu i značaj učenja dekonstrukcije filmskih poruka.
Ovih prazničnih dana televizijski auditorijum je “preplavljen” jednim novim podžanrom Božićnih filmova. Reč je o veoma obimnoj produkciji “romantičnog belog božića“. Optimizam i duh mira, ljubavi, saradnje, zajedništva, obilja svake vrste, su poruke koje šalju ovi filmovi, prepuni klišea i stereotipa, što ih i čini novim podžanrom. Cilj je da se u vreme najveće svetkovine u ciklusu godišnjih hrišćanskih praznika osećamo u proseku manje „jadno“ i da se zaborave sve tegobe svakidašnjice u kojoj su nekima praznici veće opterećenje nego zadovoljstvo.
Bogata istorija filma kao medija novog jezičkog oblika razvijanog tokom 20 i 21 veka, temelji se na audio-vizuelnom jeziku sa specifičnostima gramatike filmskog jezika i diskursnim strategijama dijegetičke naracije, tačnije samog sadržaja priče pretočene u filmsku naraciju obeleženu raznim klišeima, stereotipima, a nekada, na žalost, i predrasudama, prema drugom i drugačijem.
Filmski žanrovi
Kroz istoriju kinematografije razvili su se, u odnosu na sadržaj, različiti žanrovi. Najproduktivniji i najgledaniji filmovi prema HBO i najbolji filmovi 21 veka po izboru novinara uglednih engleskog novina „Gardijan“ se mogu naći na HBO GO, kao i raznim drugim sajtova koji nude liste sa „naj...“ u odnosu na žanr.
Naravno da je ponuda trećerazrednih, dobrih, boljih i najboljih filmova neizbrojiva. Od pre nekoliko godina pridružio im se i novi podžanr Božićni film. Reč je o božićnim romansama i melodramama sa obaveznim hepiendom, nastalim pre svega nekoliko godina.
Božićni filmovi: novi podžanr božićne romanse i melodrame
Od 1. novembra 2019 kablovski filmski kanal DIVA, daleko više nego prethodnih godina, reklamira 70 božićnih melodrama i čak 24 ovogodišnje premijere televizijske produkcije filmova iz ove oblasti koje emituje do 1. januara 2020. Pridružili su im se i kablovski kanali Fox Mоvies i Pink Mоvies, ali sa znatno slabijom ponudom.
Doduše, valja istaći da su Božićni filmovi bili u ponudi još od samih početaka kinematografije. Na primer, po Dikensovom romanu Scrooge or Marley's Ghost snimljen je film još novembra 1901. Ova poučna priča, koja nas motiviše na razmišljanje o tome šta smo u životu do sada uradili i kako se ponašamo uz optimističnu mogućnost da uz „Božićno čudo“ ipak na vreme promenimo svoj stav prema okolini, ekranizovana je bezbroj puta i transponovana u razna vremena sa različitim likovima, ali sa uvek istom pričom o tri duha (prošlost, sadašnjost i budućnost) i poentom. Rodonačelnik je filmova božićnog podžanra kojima je u fokusu preispitivanje sopstvenih stavova u vreme božićnih svetkovina.
Izvor: wbsu.ac.in
Drugi podžanr božićnog filma su oni o samom Deda Mrazu ili Božić Bati ili Santa Klosu kako već ko naziva simpatičnog, dobrodušnog dedicu duge sede kose i brade koji nam ispunjava želje jednom godišnje i donosi poklone. Reditelji su se bavili raznoraznim temama od, kao na primer, serijala odbegli Deda Mraz, do ćerke Deda Mraza“ zlog Deda Mraza, potraga za Deda Mrazom bez kojeg nema Božića i tako redom.
Nasuprot ovim filmovima koji su punili termine kablovskih televizija tokom božićnih i novogodišnjih praznika do pre samo nekoliko godina, a sada su gotovo nestali sa ekrana, zamenio ih je novi podžanr božične romanse. U ovom novom podžanru Deda Mraz je sporedni lik, a u fokusu su mlade osobe koje iz nekog razloga vole, ili ne vole Božić i obavezno se zaljubljuju tokom 90 minuta produkcije preplavljene klišeima od zapleta, pojedinačnih epizoda, likova, načina na koji glume glavni i sporedni likovi, mesta događanja, obaveznih „rekvizita“.
Zaplet
„Duh Božića“, najsrećnijeg hrišćanskog praznika, nosi poruku „Hristos se rodi, mir među ljudima dobre volje“. U vreme Božića se po tradiciji posvađani izmire, kolektivni duh i zajedništvo jačaju. Posebno se ističe dobročinstvo, pomaganje onima koji su „u potrebi“, ali ovaj praznik obeležavaju i „čuda“ (obavezna rečenica za kraj u svakom filmu je „That is a spirit of Christmas“) kao što su iznenadni susreti, ljubavi, nenadani povratak davno izgubljenih prijatelja, rođaka, simpatija iz školskih dana. Na Božić se neočekivano vraćaju očevi sa dalekog puta, uglavnom iz vojske sa nekog od kriznih područja, deca posle dugog izbivanja nađu put kući i novu ljubav „forever“.
Sve navedeno se odražava u božićnim filmskim romansama uz obavezno traumatično iskustvo Božića iz mladosti koje kroz filmsku priču, donosi novo viđenje praznika kao srećnog „čuda“ koje spaja ljude. Uzrok ovog obrta je susret sa osobom koja jako voli Božić i postaje predmet simpatija, a potom i ljubavnog zanosa nakon niz peripetija.
Veoma često reč je o gubljenju nekog dragog prostora zbog ostarelih, ili preminulih vlasnika, ili bankrotstva (na primer prodavnice igračaka, ili poslastičarnice, pansiona u kojem se Božić uvek slavio u vreme zimskih ferija na specifičan, romantičan način) i naravno napora cele zajednice, pod spretnim rukovođenjem glavne junakinje, da se obnovi stari sjaj. Neretko junakinja i preuzima na kraju prostor i odlučuje da ostane u varošici, iako ima uspešnu karijeru u nekom megalopolisu poput Njujorka ili Bostona i upravo čeka najavljeno veliko unapređenje.
Pojedinačne epizode
U svim filmovima ovog podžanra obavezne su epizode poput: kupovanja „božićnog drvca“ uz varijable „ne želim drvce“, „poklanjam ti drvce kao izraz simpatije“ its: paljenja lampica na „božićnom drvcu“ (najčešće je reč o ogromnoj jelci) na trgu male planinske varošice ili kod kuće. Postavljanje vile, ili zvezde, na vrh, što uvek čini glavni junak, ili junakinja, kao posebnu čast. Pravljenje medenjaka sa đumbirom i kućica od medenjaka, kao i takmičenje za najbolju. Pečenje ćurke uz sve varijable poput zagorevanja, kašnjеnja ručka jer ćurka nije na vreme izvađena iz zamrzivača, muški glavni lik uči ženski kako se ćurka sprema jer „ona“ to nikada nije radila, a „on“ je u tome izuzetno vešt i baš voli da kuva. Pevanje Božićnih pesama (korala). Pravljenje kakaoa/tople čokolade, kao most ka uspostavljanju „toplije“ komunikacije. Klizanje na otvorenom, prvi znak zbližavanja. Poljubac ispod imele i u tom trenutku sneg počinje da pada, čak i kad je Kalifornija u pitanju, kao materijalizovani odraz „božićnog čuda koji božić bez snega pretvara u obavezni beli Božić“.
Mesto
Gotovo u svim filmovima ovog tipa radnja je smeštena u romantičnu malu zimsku turističku varošicu. Uočeni su, u više filmova, isti kadrovi pejsaža pod snegom, često zavejanom nakon snežne oluje koja sprečava one koji su samo u prolazu da produže gde su naumili pre Božića.
Likovi
Glavni ženski i muški lik su: samac, samica kojima je karijera sve u životu; ili razveden samohrani roditelj (bilo majka ili otac) koji se brinu o detetu sa njavećom pažnjom, ali su usamljeni i ne vide izlaz. Udovac ili udovica sa decom, u dubokoj žalosti za preminulim partnerom. Svi oni će na kraju „Božićnim čudom“ naići na srodnu dušu i prekinuti usamljenički život poljupcem ispod imele.
Sporedni likovi su deca koja žele da im samohrani roditelj nađe novog partnera. Iskustvo nas uči da u realnom životu deca to upravo pokušavaju uvek da spreče.
Dobronamerna starija osoba, ili osobe, koje vode romantični pansion obavezno izgrađen od drveta, ili prodavnicu, ili prave najbolje medenjake, ili pripremaju božićnu predstavu po Dikensovom romanu i naravno savetuju glavne likove da se prepuste „duhu Božića“.
Svi likovi se u svim situacijama tokom celog filma neprestano smeju. „Grimasa“ osmeha je toliko upečatljiva da u izvesnom smislu postaje „otužna“, mada je cilj da veselo raspoloženje svedoči o “dobrom duhu Božića” („The spirit of Christmas“).
Rekviziti
I na kraju, bez čega se ne može u vreme božićnih svetkovina?
„Božićno drvce“ („Christmas tree“) opredmećeno u jeki ili boru. Bor, uopšte zimzeleno drveće, je u svim drevnim kulturama simbol dugovečnosti, besmrtnosti, životne snage, a „drvo“ je tvar, univerzalna supstanca. U Katoličanstvu je drvo sinonim za krst, drvo je i sinonim za znanje u nekim drevnim kulturama (J. Chevalier i A Gheerbrant Riječnik simbola, Nakladni zavod Matice hrvatske, 1983:58, 130).
Imela je simbol isceljenja, kao i krepkosti, fizičkog preporoda, besmrtnosti (Rečnik simbola 1983:205). Imajući u vidu simboliku imele jasno je što se na kraju svakog filma tipa “božićne romanse” glavni muški i ženski lik ljube ispod imele nakon toliko pretrpljenijh opstrukcija sa raznih strana.
Kometa koju u zadnjoj sceni srećni zaljubljeni posmatraju kroz vejavicu kako preleće nebo prema Rečniku simbola (1983: 268) najavljujе teške događaje koji prete celoj zajednici, ali u Hrišćanstvu je Halejeva kometa najavila najsrećniji događaj rođenje Isusa Hrista. Dakle, novi početak, pa bismo pre to uzeli kao filmsku simboliku.
Med od kojeg se prave obavezni medenjaci, posebno u kombinaciji sa mlekom, označava srećnu, „obećanu zemlju“. Med je i osnovni sastojak medovine napitka besmrtnosti. Med je i duhovna hrana svetaca i mudraca. „Med spoznaje vraća čoveku i ljudima sreću“ (Rječnik simbola 1983: 395).
Osim ovih drevnih simbola svega dobrog u romantičnim božićnim filmovima su obavezni još i predmeti „simboli potrošačke kulture“ kao: snežna kugla, smešni džemper sa božićnim motivima, Sneško Belić, venac na ulaznim vratima, sveće, klizaljke, kao i kuće potpuno, preterano do kiča ukrašene i osvetljene šarenim lampicama.
Slatkoća ponude
Ne bi se moglo reći da božićni podžanr romantični film spada u visoke domete svetske kinematografije. Pre je to praznični dokoličarski serijal sa čak istim glumcima, u raznim ulogama, različitih filmskih zapleta kreiranih po strogo utvrđenim pravilima, koji iz večeri u veče čine da se osećate srećnije i raspoloženije, malo više optimistično, ali ne i katarzično. To mu ni malo ne oduzima od šarma i želje auditorijuma da mu posveti svoje slobodno vreme.
U Novogodišnje – Božićnoj ponudi svakako da su ovi filmovi simpatičniji od većine ostalih filmskih žanrova jer vam na neki implicitan način bude nadu u „Božićno čudo“ koje čini da može biti i bolje, iako ste svesni svakog klišea i pomalo vam je „slatkoća“ ponude, nakon trećeg pogledanog, toliko preterana da postaje gorka, a vaša svakodnevica još jasnije teška. Ipak gledate ih uporno i dalje.
Kako god, Srećni vam praznici uz božićni romantični film! Uživajte i budite svesni poruka koje šalju. Pre svih one da “za istinsku ljubav nikad nije kasno”.
Molimo Vas pročitajte pravila o komentiranje ili preuzimanje.
Napomena: Mišljenja i stavovi u ovom članku su od autora i ne odražavaju stavove Instituta za komunikaciske studije ili donatora.
