Si “deepfakes” mund të shkaktojnë pasiguri politike

Një tërmet në Turqi në vitin 2022 mobilizoi shtetin grek për të dërguar shpëtimtarë dhe ndihmë humanitare në rajonin e shkatërruar. Nuk është hera e parë që dy armiqtë e vjetër solidarizohen me njëri-tjetrin. Një imazh i rrejshëm (deepfake) i krijuar për të nderuar shpëtimtarët grekë megjithatë krijoi një bujë pozitive dhe negative në mediat sociale greke.

Kur një tërmet me magnitudë 7.8 goditi Turqinë dhe Sirinë më 6 shkurt 2022, qeveria greke dërgoi ekipet e shpëtimit në terren, ndërsa qytetarët e rëndomtë mblodhën ilaçe, rroba, shtretër, ushqime dhe sende të tjera thelbësore për ndihmën humanitare.

“Diplomacia e tërmeteve”, ky term përdoret për të përshkruar fenomenin e marrëdhënieve të mira diplomatike midis Greqisë dhe Turqisë që filloi në vitin 1999 pas një tërmeti që vrau më shumë se 17,000 njerëz në Turqi. Ekipet e shpëtimit grek u përpoqën për të kërkuar të mbijetuarit. Ditë më vonë, Turqia ia ktheu favorin, kur goditi një tërmet me magnitudë 5.9 goditi pak jashtë Athinës, duke vrarë 143 persona.

Fotot e shpëtimtarëve grekë që operojnë në terren qarkulluan në mediat sociale greke me mesazhe mbështetjeje dhe solidariteti nga njerëz të zakonshëm. Përveç këtyre, një imazh i krijuar nga inteligjenca artificiale që përshkruan një shpëtimtar grek duke mbajtur një fëmijë turk, i postuar nga një grek në llogarinë e tij personale në Facebook, provokoi një bujë pozitive dhe negative në mediat sociale.

Fatkeqësitë natyrore në rastin e Greqisë dhe Turqisë mund t'i bashkojnë të dy vendet, por cili është ndikimi i një "deepfake" të krijuar, madje edhe për një kauzë të mirë?

Inteligjenca artificiale dhe lajmet e rreme

Tërmeti, në Turqinë juglindore dhe Sirinë fqinje, la 44,000 njerëz të vdekur dhe dhjetëra mijëra të tjerë të pastrehë. Qeveria në pushtet e Kyriakos Mitsotakis dërgoi brenda pak orësh ekipet elitare të kërkimit të Njësisë Speciale Greke të Reagimit ndaj Fatkeqësive, EMAK dhe Qendrës Kombëtare për Ndihmën Emergjente, EKAB.

Qeveria greke njoftoi se në terren në Turqi ndodheshin 36 persona, përfshirë mjekë dhe zjarrfikës të specializuar për shpëtimin nga ndërtesat e shembura, si dhe tre qen shpëtimi dhe tre automjete speciale të shpëtimit. Përveç kësaj, atyre iu bashkuan vullnetarë, të cilët punonin nën Autoritetin Turk për Menaxhimin e Fatkeqësive dhe Emergjencave, AFAD.

Dy armiqtë e vjetër Greqia dhe Turqia në momente të vështira dinë të solidarizohen dhe të qëndrojnë me njëri-tjetrin. Mediat sociale në Greqi janë vërshuar me shprehje solidariteti dhe informacione se si të dhurohet ndihma humanitare. Titujt grekë, dikur plot frikë nga konflikti, tani flasin për një "valë solidariteti" dhe "mirënjohjen e turqve në mediat sociale për ndihmën nga Greqia", raportoi Balkan Insight.

Një grek në faqen e tij personale në Facebook postoi një imazh të krijuar nga AI që përshkruan një shpëtimtar grek me flamurin grek në helmetë, duke mbajtur me dashuri një fëmijë me flamurin turk në bluzën e tij. Imazhi, megjithëse i rremë, u konsiderua i vërtetë dhe u bë viral në rrjetet sociale në Greqi.

Media greke LIFO raportoi se imazhi është bërë nga photoshop dhe Midjourney, një program dhe shërbim gjenerues i inteligjencës artificiale i krijuar nga laboratori i pavarur kërkimor Midjourney me qendër në San Francisko.

Burimi: soas.ac.uk

Sipas verifikimit të fakteve të AFP-së greke, krijuesi i tij identifikohet si një gjeneral në pension i shërbimit grek të zjarrëfikësve. Në postimin e tij në Facebook, ai shpjegon se e bëri këtë për të nderuar kolegët e tij që po bëjnë çmos për të shpëtuar të prekurit nga tërmetet në Turqi, duke shtuar shprehjen “Jam këtu për ty” e përkthyer edhe në greqisht dhe turqisht.

Megjithatë, në Greqi, përdoruesit e rrjeteve sociale shkruajnë se ky ishte një fotodokument i epërsisë morale të grekëve ndaj “armikut” turk, ndërsa shtuan se duhet të nominohet si “fotoja” e vitit. Jashtë vendit, madje edhe “Mbretëresha e Pop-it”, Madonna, postoi postoi në Instagramin e saj imazhin duke thënë se njerëzit pësuan humbje dhe shkatërrime të mëdha dhe bëri thirrje për donacione.

Deepfakes dhe paqëndrueshmëria politike

Deepfakes, sipas fjalorit anglisht të Oksfordit janë ndonjë nga media të ndryshme, p.sh. një video, e cila është manipuluar në mënyrë digjitale për të zëvendësuar ngjashmërinë e një personi në mënyrë bindëse me atë të një tjetri, e përdorur shpesh me qëllim të keq për të treguar dikë që bën diçka që ai ose ajo nuk e ka bërë.

Në Instagramin grek, ka dy llogari, “Athens_Surreal” në të cilat postohen imazhe surreale të Athinës të krijuara nga AI dhe/ose të krijuara nga njeriu dhe “DEEPFAKEgr”, ku publikohen video qesharake "deepfake" kryesisht të figurave politike si kryeministri grek dhe presidenti i ri i SYRIZA Stefanos Kasselakis.

Të dyja llogaritë deklarojnë në biografinë e tyre se përmbajtja e tyre është krijuar ekskluzivisht nga platformat e AI. Krijuesi i imazhit të diskutueshëm të AI me shpëtimtarin grek kishte bërë të njëjtën gjë; ai kishte shkruar në postimin e tij se “fotoja” ishte e rreme; megjithatë përdoruesit e mediave sociale në Greqi dhe jashtë saj besuan se ishte e vërtetë.

Duke parë ngjyrat, dizajnin “Marvel universe”, flamurin turk në bluzën e fëmijës dhe flamurin grek në helmetën e shpëtimtarit, shenjën e krijuesit në anën e djathtë të imazhit, mund të kuptohet lehtësisht se ai është e rreme. Për më tepër, siç raporton AFP, në fillim shpëtimtari ishte paraqitur me gjashtë gishta, të cilët më 8 shkurt u bënë 5 sipas historisë së përditësimit të Facebook. Duke pasur parasysh të gjitha këto, pyetja mbetet e njëjtë: Çfarë ishte ajo që bëri kaq shumë të besonin se ishte një foto e vërtetë?

Shpejtësia me të cilën përhapen lajmet, breshëria e përditshme e sasive të mëdha të informacionit, fuqia e mediave sociale dhe dobësimi i mediave tradicionale të lajmeve kombinuar me rolin e AI, e cila është këtu për të qëndruar dhe për të bërë jetën tonë më të lehtë dhe më të vështirë, në të njëjtën kohë, mungesa e një kuadri rregullator, analfabetizmi mediatik të gjitha këto dhe shumë të tjera janë disa nga arsyet që qytetarët shtyhen të besojnë se një sajesë e krijuar nga AI është reale.

Në këtë rast, imazhi nuk u krijua me asnjë keqdashje, qëllimi ishte nderimi i shpëtimtarëve grekë dhe shfaqja e mbështetjes së Greqisë për Turqinë. Por çfarë do të ndodhë nëse një deepfake bëhet viral për të shkaktuar qëllimisht jostabilitet në marrëdhëniet mes dy vendeve? Mund të shkaktojë një incident diplomatik apo edhe një konflikt të mundshëm me ndoshta viktima, etj.

Rreziku i përhapjes së lajmeve të rreme duke përdorur algoritme të AI për të prodhuar tekst ose foto ose video realiste është më se i dukshëm. Disa mund të shfrytëzojnë AI për të mashtruar, për të promovuar propagandë dhe për të shkaktuar paqëndrueshmëri politike.

Qeveria greke, pas rastit të vdekjes së dyshuar të një vajze siriane 5-vjeçare në kufirin greko-turk në vitin 2022, vendosi të krijojë një platformë ku, me ndihmën e AI, do të monitorohen dhe luftohen fushatat ndërkombëtare dezinformuese kundër Greqisë.

E përjavshmja gjermane Der Spiegel në dhjetor të vitit 2022 botoi një artikull ku raportonte se kishte bërë gabime në lidhje me vdekjen e supozuar të fëmijës së bllokuar me azilkërkues të tjerë në një ishull të vogël në mes të lumit Evros.

Der Spiegel raportoi se vdekja e supozuar e fëmijës do të ishte parandaluar nëse shteti grek do të kishte vepruar menjëherë pasi fëmija ishte i bllokuar në anën greke të kufirit. Ministri grek i emigracionit dhe azilit hodhi poshtë botimet dhe u kërkoi redaktorëve që t'i tërheqin ato. Der Spiegel, tërhoqi tre raportet dhe podkastin ndërsa Ombudsmani Gjerman zbuloi se raportet ishin të gabuara.

Megjithatë, “deepfakes” mund të ndikojnë gjithashtu në procesin zgjedhor.

Agjencia e Sigurisë e Bashkimit Evropian, ENISA, në edicionin e saj të 11-të të Hartës së Kërcënimit, botuar tetorin e kaluar, theksoi se zgjedhjet e BE-së të qershorit 2024, janë në rrezik për shkak të rritjes së manipulimit të informacionit të mundësuar nga AI.

“Deepfakes dhe teknologji të tjera të tilla mund të ushqehen me objektivin e sulmeve realiste dhe të synuara të inxhinierisë sociale. Ne duhet të jemi të alarmuar për keqpërdorimin e mundshëm të chatbot-eve me inteligjencë artificiale në përpjekjet për phishing, manipulimin e informacionit dhe krimin kibernetik,” thotë ENISA.

Në Greqi, gazetarët dhe mediat, të vogla dhe të mëdha, duhet të marrin masa për t'u marrë me këtë lloj dezinformimi të teknologjisë së re. Mënyra më e mirë është të njiheni me këto platforma, të mësoni se si t'i përdorni ato siç duhet për kërkime, etj., dhe të informoni lexuesit. Demonizimi i teknologjisë, paniku dhe refuzimi për të përdorur ndonjë gjë të re vetëm çon mbrapsht. Teknologjia ka ekzistuar gjithmonë në jetën e njeriut, duhet të mësojmë ta përdorim atë siç duhet dhe me etikë.