Liderët politikë dhe bartësit e posteve publike duhet të japin shembull, duke e bërë mbrojtjen e gazetarëve prioritet në çdo situatë – edhe kur ndihen të provokuar apo të ofenduar.
Në një vend që deri para pak kohësh karakterizohej si regjim hibrid, presioni ndaj gazetarëve fatkeqësisht nuk është një risi. Por nga ana tjetër, është fakt se „Reporterët pa Kufij“ në vitin 2023 e renditi vendin në vendin e 38-të mes 180 vendeve për nga shkalla e lirisë së medias, në krahasim me renditjen e vendit të 118-të në vitin 2016.
Në periudhën në fjalë, Maqedonia e Veriut ndërmori hapa seriozë normativë dhe tregoi një vullnet të qartë politik në garantimin e sigurisë së gazetarëve.
Ndryshimet e fundit në Kodin Penal i njohin sulmet ndaj gazetarëve si sulme ndaj personave zyrtarë, duke çuar në mbrojtje më të fortë ligjore. Vendimi i parë pasoi shumë shpejt, në Gjykatën Themelore në Kavadar. Në vitin 2022, Prokuroria Themelore Publike në Shkup caktoi një prokuror publik për të kontaktuar për rastet që kanë të bëjnë me sigurinë e gazetarëve, në drejtim të ofrimit më të shpejtë dhe më efikas të qasjes cilësore në drejtësi për rojtarët e lirisë. Megjithatë, pavarësisht përpjekjeve të tilla, sulmet ndaj gazetarëve nuk po pakësohen, veçanërisht jo në botën online ku ata janë të ekspozuar ndaj gjuhës së urrejtjes dhe kërcënimeve verbale.
Kultura politike, polarizimi serioz social dhe presioni i lëvizjeve antigjinore dhe të së djathtës radikale janë sfida me të cilat gazetarët përballen çdo ditë dhe me të cilat institucionet pak a shumë janë përballur me sukses. Gazetarët investigativë të IRL do të vënë në dyshim drejtësinë e gjyqësorit maqedonas para Gjykatës Evropiane të Drejtësisë në Strasburg dhe si do të pasqyrohet arrestimi dramatik i gazetarit Furkan Saliu, i cili si gazetar është vetë person zyrtar (dhe akuzohet për sulm ndaj një personi zyrtar) në renditjen e radhës, mbetet për t'u parë.
Sado keq të ndikojë në renditje, do të ndikojë edhe më keq në kujtesën kolektive dhe mund të përfaqësojë një kërcënim serioz për marrëdhëniet ndëretnike, të cilat jo shumë kohë më parë qëndruan të bashkuar para qeverisë, pas maksimës „Çdo ditë në ora gjashtë“ si një mekanizëm i mbrojtjes civile në mbrojtje kundër brutalitetit policor. Lëvizja ishte frymëzuar nga vrasja e Martin Neshkovskit, e cila ndodhi në prag të fitores pirrike të VMRO DPMNE-së dhe koalicionit në zgjedhjet parlamentare të vitit 2011.
Mbrojtja e lirive të medias është mbrojtja e interesit publik
Pavarësisht domosdoshmërisë për të balancuar lirinë dhe sigurinë, në lidhje me lirinë e medias dhe rendin dhe paqen publike në këtë rast, fakti është se liria e medias do të jetë gjithmonë baza mbi të cilën balancohen të gjitha nevojat dhe kërkesat e tjera shoqërore.
Praktika e Këshillit të Evropës dhe e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut është jashtëzakonisht e pasur në këtë drejtim dhe neni 10 i Konventës ende konsiderohet si një "standard i artë" i pasqyruar në një sërë legjislacionesh botërore.
Në interpretimin e saj të nenit 10 të Konventës, Gjykata thotë se "liria e shprehjes përbën një nga themelet bazë të një shoqërie [demokratike], një nga kushtet bazë për përparimin e saj dhe për zhvillimin e çdo personi" (Handyside kundër Mbretërisë së Bashkuar).
Shteteve u kërkohet të vendosin një mekanizëm efektiv për mbrojtjen e autorëve dhe gazetarëve për të krijuar një mjedis të favorshëm për pjesëmarrjen në diskutime publike nga të gjithë të interesuarit dhe për t'u mundësuar atyre të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë, edhe nëse ato janë në kundërshtim me ato që mbrojnë autoritetet shtetërore apo një pjesë e konsiderueshme e opinionit publik, apo edhe nëse e irritojnë apo tronditin këtë të fundit (Dink kundër Turqisë; Kadija Ismayilova kundër Azerbajxhanit). Gjykata Evropiane e konsideron ndjekjen penale të gazetarëve të bazuar në një kallëzim penal si ndërhyrje për shkak të të ashtuquajturit "efekti ftohës" ose efekti i dekurajimit ndaj gazetarëve (Jashar Kaplan kundër Turqisë).
Burimi: pixabay.com
Një mjedis i favorshëm është çelësi për zhvillimin e lirive të medias
Mjedisi i favorshëm për median është një koncept i shumëanshëm që përfshin dimensione të ndryshme të nevojshme që media të funksionojë në mënyrë efektive, të pavarur dhe të qëndrueshme. Këtu duhet të përfshihet kuadri ligjor, mjedisi politik dhe kultura demokratike, si dhe mundësitë e financimit. Kuadri ligjor i referohet legjislacionit dhe rregullores kombëtare dhe mënyrës sesi ai i trajton gazetarët dhe ekuilibrit midis privatësisë dhe lirisë së medias. Mjedisi politik nënkupton, ndër të tjera, që shoqëria dhe institucionet të inkurajojnë qasjen kritike, transparencën dhe pavarësinë e punës gazetareske. Një mjedis financiarisht i favorshëm për median nënkupton burime të pavarura financimi, por edhe kushte dinjitoze pune. Një mjedis i favorshëm pozitiv është një kundërtezë që parandalon të ashtuquajturin "efekt ftohës".
Efekti ftohës në kontekstin mediatik i referohet vetëcensurës që ndodh kur gazetarët, shkrimtarët ose organizatat mediatike përmbahen nga publikimi i informacionit të caktuar ose shprehja e pikëpamjeve të caktuara nga frika e hakmarrjes, pasojave ligjore ose ngacmimeve. Në thelb, është efekti frenues në shprehjen e lirë të shkaktuar nga rreziqet e perceptuara që lidhen me raportimin për tema të ndjeshme ose të diskutueshme që ata mund të zgjedhin që krejtësisht të shmangin ndjekjen e historisë/investigimit.
Një shembull i qartë i praktikave që krijojnë një “efekt ftohës” janë arrestimet dramatike të gazetarëve, bastisjet nga njësitë speciale policore dhe mbyllja e shtëpive mediatike si rasti me TV A1, dyshimet që lindën për vdekjen tragjike dhe të parakohshme të Nikolla Mlladenovit.
Të gjitha këto janë praktika që do t'i bënin gazetarët dhe redaktorët të mendoheshin dy herë përpara se të publikonin informacione të caktuara, nga frika e pasojave, duke vepruar në emër të interesit publik.
Ky kufizim i vetë-imponuar kufizon aksesin e publikut në informacionin kritik dhe minon parimet e një media të lirë. Ndonjëherë nuk është drejtpërdrejt i dukshëm, por efekti i tij matet në bazë të mjedisit mundësues dhe të favorshëm. Prandaj themi se dekriminalizimi i shpifjes dhe aq më tepër ulja e shumave maksimale që mund të paguhen në rastin e një vendimi gjyqësor të formës së prerë si pjesë e ndryshimeve që Kuvendi votoi në vitin 2021, janë shembull i praktikave të mira në drejtim të avancimit të lirisë së medias.
Edhe pse dëgjuam versione të ndryshme të historisë nga aktorë të ndryshëm, ndoshta më e papërshtatshme në të gjithë kontekstin ishte deklarata e një ish-redaktori që relativizoi statusin gazetaresk të Furkan Saliut. Në këtë rast, një redaktor "i vërtetë" do ta dinte se sipas kuptimit të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Këshillit të Evropës (i cili ndërkohë i kërkoi Qeverisë informacion shtesë për hetimin), nuk ka kushte të specifikuara që nënkuptojnë të drejtën për ushtrimin e profesionit të gazetarit. Mbrojtja nuk i përjashton as gazetarët e pavarur që herë pas here angazhohen në aktivitete mediatike.
Vullneti politik krijon një kulturë institucionale
Vullneti politik luan një rol kyç në formësimin e kulturës institucionale në lidhje me mbrojtjen e medias. Kur udhëheqësit dhe politikëbërësit tregojnë një përkushtim të vërtetë për mbrojtjen e gazetarëve, lirinë e medias dhe raportimin e pavarur, kjo krijon një precedent të fuqishëm.
Liderët politikë dhe bartësit e posteve publike duhet të japin shembull, duke e bërë mbrojtjen e gazetarëve prioritet në çdo situatë – edhe kur ndihen të provokuar apo të ofenduar, sepse provokimi, kritika dhe kërkimi i së vërtetës janë pjesë e përshkrimit të punës së profesionit gazetaresk, veçanërisht në gazetarinë investigative.
Edhe nëse gazetarët kalojnë shumë “vija të kuqe” gjatë punës së tyre, vënia në përgjegjësi e institucioneve për mënyrën se si i trajtojnë do të jetë e pashmangshme për sa kohë të ndodhin sulme ndaj gazetarëve, sepse çdonjëri prej nesh mund të jetë Furkan Saliu.
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
