A duhej të ndodhnin dy vrasje masive në fqinjësinë tonë të afërt për ta hapur përsëri dhe për ta adresuar në nivel më të lartë çështjen e shëndetit mendor të të rinjve?
“Rasti i Kosta K.” si dhe vrasja masive e neglizhuar në mënyrë të pajustifikueshme pranë Mlladenovcit nga 21-vjeçari Urosh B., janë paralajmërimi i fundit për të gjithë ne, prindërit, fëmijët, shkollat, mësuesit, psikologët dhe së fundi, shoqërinë në përgjithësi për të kuptuar se - jemi vonë! Duhej më herët, duhej në kohë, duhej në vazhdimësi.
Ishte e nevojshme jo për të reaguar, por për të parandaluar. Thjesht le të jemi vigjilentë. Sepse kishte një sekuencë shumë të shndritshme, ogure, mbi të cilat duhej të përqendroheshim.
Duke marrë parasysh të dhënat e dy shoqatave globale më të referuara, Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) dhe UNICEF - (Fondi i Kombeve të Bashkuara për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve) mund të kishim parashikuar disa zhvillime aktuale. Kështu, sipas OBSH-së, gjysma e të gjitha çrregullimeve mendore (50%) fillojnë para moshës 14 vjeç, kurse 75% nga mesi i viteve të 20-ta. Pjesa më e madhe e tyre mbeten të panjohura dhe të patrajtuara.
Treguesit e hershëm
Në Serbi, 4.1% e popullsisë së përgjithshme kanë simptoma depresioni, 10.8% e nxënësve kanë raportuar disponim të keq dhe 21.9% raportojnë një ndjenjë nervozizmi të paktën një herë në javë.
Sipas raportit të UNICEFIT-it për gjendjen e fëmijëve në botë në vitin 2021, 11.5% ose 44,000 adoleshentë të moshës 10 deri në 19 vjeç në Kroaci kanë probleme të shëndetit mendor.
Por problemi i shëndetit mendor të të rinjve nuk është as i kohëve të fundit dhe as plotësisht i zgjidhur shkencërisht dhe sociologjikisht. Vetëm herë pas here, raste si ai i Breivik-ut, dymbëdhjetë vjet më parë, Kosta K. ose ekstreme të tjera do të na rikthejnë në fokusin dhe nevojën për një qasje më serioze dhe më të përgjegjshme ndaj këtij problemi thelbësor nga çdo aspekt dhe në çdo kohë.
Nëse heqim perden e rëndë nga kriza globale shëndetësore që na ka imponuar nga pandemia e Corona-19, do të dalin në dritë viktimat më të mëdha të kësaj të keqeje planetare, por edhe pasojat që do të ndjejmë më tej..
Gjithsesi, shikuar nga një kënd krejt tjetër, por po aq i rëndësishëm, do të thoshim se viktimat e para që “ranë” në kaosin e përgjithshëm dhe histerinë e përgjithshme (si rezultat i gjysmëinformacionit të tregtuar, informacionit, kryesisht dezinformimit), të krijuara nga shkalla e lartë e injorancës, papërvojës si dhe stereotipeve dhe stigmave të vendosura apo të sapokrijuara në vendin tonë, por edhe në botë në përgjithësi, janë konkretisht - të rinjtë!
Vetëm tre vite më parë alarmi nisi kështu: “Të rinjtë janë bartësit më të shpeshtë të infeksionit, e kapërcejnë lehtësisht infeksionin, por janë edhe rreziku më i madh, infektojnë të moshuarit dhe kategoritë vulnerabël të qytetarëve, janë të padisiplinuar dhe shpeshherë shkelin protokollet...Dhe një listë e gjatë e pafundme e qëndrimeve të tilla "në kurriz dhe në emër të të rinjve". Por pyetja e vërtetë mund të jetë: Çfarë ndodhi dhe po ndodh, në fakt, me popullsinë e re? gjatë pandemisë, si e kaluan dhe si u reflektua tek ata në periudhën pas COVID-19? Konkretisht në “realitetin e ri”! Cili është shëndeti i tyre mendor përpara, gjatë dhe pas tij? Pyetje që mbeten në hije, por që duan apo s'duam, do të kenë jehonë në të ardhmen.
Ja përse. Sipas hulumtimeve të përpikta dhe thellësisht analitike të ekspertëve të UNICEF-it: "Deri në 20 për qind e adoleshentëve në mbarë botën përjetojnë çrregullime mendore. Tre nga katër problemet e shëndetit mendor të të rriturve fillojnë në fëmijëri dhe adoleshencë, dhe një përqindje alarmante e adoleshentëve - 5-10 përqind në vendet me të ardhura të larta dhe 15 përqind në vendet me të ardhura të mesme dhe të ulëta - kanë tentuar vetëvrasjen“.
Burimi: newsroom.uhc.com
Nëse marrim parasysh se këto gjetje janë një pikënisje në periudhën para shpalljes zyrtare të pandemisë botërore me Covid 19, atëherë në mënyrë të frikshme lind pyetja: Dhe çfarë ndodh me shëndetin mendor të të rinjve më parë, gjatë Covid, dhe çfarë mund të presim pas tij?
Njohuritë fillestare vijnë nga perceptimi i përgjithshëm dhe zhvillimet nga çdo pikë e botës, nga çdo vend ku virusi korona depërtoi në membranën mbrojtëse të shëndetit fizik dhe mendor, përfshirë edhe vendin tonë.
Nëse nisemi nga konstatimet e opinionit të ekspertëve nga afiliacioni i OKB-së që merret më seriozisht me shëndetin e të rinjve, mund të presim që si në një vend të varfër, edhe në Maqedoni të presim rezultate më pak të favorshme për momentin dhe për në të ardhmen sa i përket popullsisë së re.
Edhe fjalët e Drejtoreshës Ekzekutive të UNICEF-it Henrietta Faure tingëllojnë ngushëlluese kur thotë se "Fëmijët në mbarë botën janë të mbyllur jashtë klasave, të mbyllur në shtëpitë e tyre dhe të grabitur nga gëzimi i përditshëm i lojës me miqtë - këto janë pasojat e pandemisë".
Miliona familje janë të shtyra në varfëri, në pamundësi për të siguruar jetesën. Puna e fëmijëve, abuzimi dhe dhuna e bazuar në gjini janë në rritje. Shumë fëmijë janë të mbushur me trishtim, janë të lënduar ose të shqetësuar. Madje disa prej tyre pyesin se ku po shkon kjo botë dhe cili është vendi që kanë në të? Në të vërtetë, këto janë kohë shumë të vështira për fëmijët dhe të rinjtë, dhe kjo është gjendja e botës së tyre në vitin 2021."
Pandemi pas pandemie
Problemi shkon aq larg sa ankthi dhe depresioni, trauma, vetmia dhe izolimi, rritja e vetëvrasjeve dhe ndjenjave të humbjes, si dhe përdorimi i shtuar i alkoolit dhe substancave të tjera dehëse dhe probleme të sjelljes së jashtme, mund të kenë efekte akute si dhe afatgjata mbi shëndetin mendor të fëmijëve dhe adoleshentëve, ose më mirë i të gjithë popullatës së re.
Kështu që gjithnjë e më shumë po flitet për “pandemi pas pandemie”, duke iu referuar pikërisht shëndetit mendor të të rinjve si pasojë e drejtpërdrejtë e krizës shëndetësore dhe mënyrës dhe masave me të cilat përballemi me të. Hulumtimet fillestare të fëmijëve dhe të rriturve në 21 vende të kryera nga UNICEF dhe Gallup kanë zbuluar se një në pesë të rinj të moshës 15 deri në 24 vjeç kanë raportuar se ndihen nën depresion ose nuk janë të interesuar për asgjë.
Në margjinat e përvojave dhe njohurive botërore nuk mbeti as Maqedonia. Në përcaktimin e pasojave të pandemisë në shëndetin e të rinjve, prioritizimi i shëndetit mendor në dëm të të rinjve, si një pjesë e segmentuar dhe e veçantë e publikut, janë në shënjestër edhe grupet vulnerabël, dhe në të njëjtën kohë është bërë një studim në korniza rajonale, në të cilin është përfshirë edhe Republika e Maqedonisë së Veriut.
Ky është studimi i rrjetit evropian të Federatës Ndërkombëtare të Planifikimit Prindëror (IPPF), i cili punon për forcimin e sistemeve të kujdesit shëndetësor përmes projektit "Të rinjtë flasin, të rinjtë zgjedhin", për të hequr të gjitha llojet e barrierave që i pengojnë të rinjtë të kenë akses në kujdesin bazë, në pesë vende të Ballkanit: Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Bullgari, Kosovë dhe Maqedoni.
Gjetjet e prezantuara në Raportin e hulumtimit e bëjnë të qartë se shëndeti dhe të drejtat seksuale dhe riprodhuese janë thelbësore për mirëqenien mendore dhe fizike të të rinjve.
Të rinjtë kanë një pikëpamje të qartë se gjatë pandemisë shëndeti mendor është bërë po aq i rëndësishëm sa edhe shëndeti fizik, në mos më shumë. Kjo reflektohet në ndikimin ekzistues negativ të pandemisë në shëndetin mendor si në mesin e popullatës së re të përgjithshme (55% deklaruan se COVID-i kishte një ndikim negativ në shëndetin e tyre mendor) dhe tek të rinjtë në situata vulnerabël (52%).
Nëse shikoni vetëm një segment që u përshkallëzua negativisht gjatë kësaj periudhe, do të shihni se dhuna seksuale dhe dhuna me bazë gjinore gjatë pandemisë ishte shumë e përhapur.
Më konkretisht, përqindja e të rinjve në situata vulnerabël që raportuan se kanë përjetuar personalisht ose kanë qenë dëshmitarë të incidenteve të dhunës seksuale dhe të dhunës me bazë gjinore është jashtëzakonisht e lartë tek romët (58%) dhe tek të rinjtë nga komuniteti LGBT (42%).
Megjithatë, pothuajse dy nga tre të rinj nuk dinin se si dhe ku të kërkonin mbështetje. Për më tepër, pranohet gjerësisht se shteti i është përgjigjur në mënyrë joadekuate problemit të dhunës seksuale dhe dhunës me bazë gjinore gjatë periudhës së pandemisë. Ata konfirmojnë vendosmërinë e patundur që edukimi seksual cilësor dhe i aksesueshëm, informacioni dhe kujdesi miqësor ndaj të rinjve duhet t'u ofrohet vazhdimisht të gjithë të rinjve - para, gjatë dhe pas krizës.
Por pyetjet e vërteta ende nuk kanë ardhur. Konkretisht, cilat janë mënyrat për të dalë nga situata e imponuar, sikur nga fotografia e zezë, nëse jo në të bardhë, të paktën ta ngjyrosim në një ngjyrë gri të çelët. Sa për fillim.
Sa vlen (kushton) shpirti?
Pandemia, në çdo mënyrë, tashmë ka marrë një dëm të rëndë. Ne ende përjetojmë dhe analizojmë rastet e vrasjeve masive, të sjelljeve sociopatologjike, arrijmë lehtësisht në diagnoza të psikopatisë, rolin e prindërve në edukim, identifikim, ideologji apo pallogaritje. Dhe tani dikujt iu kujtuan psikologët dhe psikiatërët, të cilët, sado profesionalë të ishte kjo për ta, po aq ishin të befasuar.
Por në botën neoliberale (kapitalizmin) ku çdo gjë është monetizuar, përfshirë psikikën dhe shëndetin mendor, sipas London School of Economics, thuhet se kontributi i humbur në ekonomi që është shkaktuar nga çrregullimet mendore që çojnë në paaftësi (invaliditet) ose vdekje tek të rinjtë vlerësohet në pothuajse 390 miliardë dollarë në vit.
Kurse fillimi i zgjidhjes dihet se ku është: Së pari, të thyhet njëherë e mirë heshtja që mbështillet rreth sëmundjeve mendore, me destigmatizim dhe punë të vazhdueshme për të kuptuar më mirë problemin e shëndetit mendor, por edhe me një qasje dhe mirëkuptim serioz të problemeve dhe përvojave që në këtë të sferë kanë të rinjtë.
Në këtë kornizë përfshihen edhe ndërhyrjet për të adresuar këto ndikime negative që përfshijnë shqyrtimin e shpejtë, programet e prindërimit, programet e komunitetit dhe shkollës dhe përdorimin e mjeteve dhe platformave digjitale. Këtu diku mund të identifikohet edhe ndikimi pozitiv i digjitalizimit të përshpejtuar në sferën e arsimit dhe komunikimit, i cili u shfaq si një nënprodukt i imponuar në tre vitet e fundit nga pandemia. Krahas familjes, institucioneve të sistemit, organizatave qytetare, d.m.th sektori joqeveritar, do të thosha se hallka kyçe e zinxhirit është shkolla - përmes mësimdhënies së programuar, një qasje individuale ndaj të rinjve në nxitjen e përvetësimit dhe përmirësimit të aftësive ndërpersonale, etikës dhe ndjeshmërisë (empatisë).
Megjithatë, një theks i veçantë duhet vënë edhe te mbrojtja sociale, nëpërmjet programeve të njëhershme ose afatgjata për ngritjen e statusit social të familjeve në kufijtë e varfërisë, sepse probleme të tilla janë më të përhapurat në këtë kategori sociale të qytetarëve, megjithëse kjo jo gjithmonë është rregull, të cilën na e vërtetoi edhe rasti i fundit i Kosta K. “Nga një familje e respektuar, nxënës i shkëlqyer...” Por a mjafton kjo? JO! Ne kemi nevojë urgjente për krijimin e strategjive pozitive për përballimin, qëndrueshmërinë, lidhjen sociale jo vetëm nëpërmjet mediave digjitale, por edhe për t'i dhënë më shumë kohë familjes dhe çlirimin nga stresi akademik gjatë fazës së arsimimit të tyre.
Në kërkimin e zgjidhjeve në një fazë të hershme, ekspertët dhe studiuesit botërorë të këtij problemi ende theksojnë bashkëpunimin e nevojshëm ndërdisiplinor dhe ndërinstitucional, nga fushatat e vazhdueshme, ndërgjegjësimi i rregullt arsimor, duke përfshirë rritjen e shkrim-leximit digjital (jo ndalime, por edukim etik në përdorimin e tyre) dhe forcimin e kapaciteteve të profesionistëve të kësaj fushe.
Sigurisht, roli dhe pjesëmarrja e prindërve në ndërtimin dhe ruajtjen e shëndetit mendor të të rinjve është parësor, por para së gjithash, pranë tyre, ata vetë - të rinjtë. Dhe ata duhet të dëgjohen dhe t'u jepet një shans për të marrë vendimin e tyre. Megjithatë, shumica e tyre dinë të njohin dhe në këtë mënyrë të mbrojnë veten.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
