Historia e gjuhës së urrejtjes nuk ka fund. Por çfarë tregon praktika e punës së Komisionit të Ankesave pranë Këshillit të Etikës në Media (SEMM)?
Përpjekjet për të parandaluar gjuhën e urrejtjes në media dhe në rrjetet sociale nuk po japin fryte deri më tani.
Gjuha e urrejtjes nuk reduktohet dhe zbutet, as nuk zhduket nga mediat - të shkruara dhe të transmetuara, nga portalet dhe rrjetet sociale.
Cila është situata te ne?
Në Maqedoni gjërat nuk ndryshojnë shumë nga gjendja në rajon. Viteve të fundit, një numër i madh i hulumtimeve dhe analizave janë bërë për gjuhën e urrejtjes. Nga organizata të ndryshme dhe nga Komiteti i Helsinkit, dhe nga Instituti Maqedonas për Media, nga Instituti për Studime të Komunikimit, Metamorfozis... Ata e deklarojnë qartë situatën me gjuhën e urrejtjes. Janë vërtetuar arsyet pse lufta me atë fjalim nuk ka rezultate. Janë vënë në dukje dobësitë e sistemit, para së gjithash, të organeve ligjzbatuese, gjykatave dhe prokurorive dhe institucioneve të tjera, si dhe institucioneve mediatike të ngarkuara me ligj për t'u kujdesur për median dhe punën e tyre.
Ja një statistikë e vogël për vendimet në të cilat është identifikuar gjuha e urrejtjes dhe diskriminimi në çfarëdo baze dhe të cilat janë marrë nga Komisioni i Ankesave të SEMM-së. Më së shumti janë nga mediat online. Është interesante se të dhënat për një periudhë treguan se numri i ankesave për gjuhën e urrejtjes ishte në rënie. Nga viti 2014 deri në vitin 2017, në tre vjet kemi marrë 49 vendime për gjuhën e urrejtjes apo diskriminimin. Në vitin 2018 janë 9 vendime, në vitin 2019 - 12, në 2020 - gjashtë, në 2021 dhe në 2022 nga katër vendime. A do të thotë kjo se gjuha e urrejtjes përdoret gjithnjë e më pak në Maqedoni? Jo. Kjo është vërtetuar vitin e kaluar.
Sipas statistikave të Këshillit të Etikës për vitin 2023, menjëherë pas numrit të vendimeve, të cilat i referohen raportimeve të pasakta ose të pavërteta ose shkeljes së nenit 1 të Kodit të Gazetarëve dhe të Udhëzimit për Raportimin Etik të Medias Online, në total nga 31, janë gjetur dhe 15 vendime për gjuhë të urrejtjes dhe diskriminim. Kjo konfirmon se nuk ka reduktim të gjuhës së urrejtjes, por bëhet fjalë për kalimin e gjuhës së urrejtjes nga media në rrjetet sociale, më saktë, kalimin në komente në rrjetet sociale, ku disa media postojnë përmbajtjen e tyre.
Në vendin tonë shumë pak media lejojnë komentimin në faqet e tyre. Ata ndoshta kanë frikë nga komentet e papritura ose nuk kanë administratorë apo monitorues për të mbajtur shënim se çfarë dhe si bëhen komentet. Nëse dihet që edhe portalet serioze kanë dy deri në tre punonjës, disa pak më shumë, kjo nënkupton se nuk janë gati të marrin përsipër këtë sfidë - redaktimin e komenteve për të hequr gjuhën e urrejtjes.
Cila është arsyeja e rritjes së numrit të vendimeve për gjuhën e urrejtjes nga Komisioni i Ankesave në SEMM vitin e kaluar? Para së gjithash, për shkak të aktivitetit të organizatave joqeveritare që filluan të monitorojnë më shpesh postimet e përmbajtjeve mediatike në rrjetet sociale. Ankesat e tyre dominohen nga gjuha e urrejtjes, thirrjet për dhunë, diskriminimi dhe stigmatizimi, sulmet ndaj personave LGBT apo individëve të tjerë nga grupet e margjinalizuara, pikërisht në rrjetet sociale.
Thirrjet për përcaktimin e rregullave dhe detyrimeve për mediat online dhe rrjetet sociale, të cilat vijnë nga organizata apo institucione përkatëse në Evropë, nuk janë të rastësishme. Por një gjë është të kërkosh rregulla dhe krejt tjetër t'i zbatosh ato në praktikë. Ekziston një rrezik i madh i rritjes së ndërhyrjes së shtetit në çështjet etike. Rrezik autocensurimi, madje edhe censurimi. Përvoja e punës së Komisionit të Ankesave në SEMM tregon se komuniteti LGBT është “kryqëzuar” mes gjuhës së urrejtjes dhe lirisë së shprehjes. Kjo është veçanërisht e vërtetë, nëse dëgjohen mendimet e ankuesve nga njëra anë ose mediave nga ana tjetër, në lidhje me ankesat që marrim.
Neni 10 i Konventës për të Drejtat e Njeriut, i cili i referohet Lirisë së Shprehjes, është shumë qartë i përcaktuar. Por nuk ka asnjë përkufizim të vetëm për gjuhën e urrejtjes.
Gjuha e urrejtjes zakonisht konsiderohet të jetë çdo formë shprehjeje që nxit diskriminim, armiqësi ose dhunë kundër një personi ose grupi për shkak të racës, gjinisë, orientimit seksual, fesë, përkatësisë etnike, gjuhës, përkatësisë politike. Fjalimi që mund të shfaqet në forma të ndryshme, duke përfshirë fyerje, shaka ofenduese, kërcënime, stereotipe ose... Mund të përshkallëzohet në përhapjen e frikës, nxitjen e dhunës dhe nxitjen e diskriminimit dhe armiqësisë.
Komisioni për Ankesa në SEMM e trajton gjuhën e urrejtjes përmes Kodit të Gazetarëve të Maqedonisë dhe përmes Udhëzimeve për Raportim Etik të Mediave Online. Neni 10 i Kodit të Gazetarëve të Maqedonisë thotë se: “Gazetari me vetëdije nuk duhet të krijojë apo përpunojë informacione që kërcënojnë të drejtat apo liritë e njeriut, nuk duhet të flasë me gjuhën e urrejtjes dhe nuk duhet të nxisë dhunë dhe diskriminim mbi asnjë bazë (kombëtare, orientimi fetar, racor, gjinor, social, gjuhësor, seksual, përkatësia politike...)”.
Dispozitat e Udhëzimeve janë të ndërlidhura me Kodin, në nenin 10, ekziston pika 10.4 ku thuhet: “Mediat online janë përgjegjëse për shqyrtimin e rregullt dhe heqjen e menjëhershme të komenteve të përdoruesve që publikohen nën përmbajtje gazetareske në faqet e internetit ose në mediat sociale të cilat përmbajnë gjuhë të urrejtjes dhe kanë potencial të shkaktojnë pasoja të dëmshme në shoqëri”.
Në Udhëzim ka edhe një nen të veçantë 20, i cili i referohet përgjegjësisë së komenteve të publikuara nga lexuesit. Media online është përgjegjëse edhe për përmbajtjen e komenteve të postuara në përmbajtjen gazetareske të publikuara në media, por edhe të publikuara në profilin e saj në rrjetet sociale. Në atë nen thuhet se media online do të heqë të gjitha komentet që përmbajnë: referencë për dhunë apo akte të tjera kriminale, gjuhë të urrejtjes, diskriminim, kërcënime dhe forma të tjera të rrezikimit të të drejtave dhe sigurisë së individëve, grupeve, institucioneve, pa marrë parasysh nëse janë të lidhura drejtpërdrejt ose tërthorazi me tekstin ose temën e trajtuar në të.
Burimi: skopjepride.mk
E gjithë sa më sipër, në Kod dhe Udhëzime, shkakton një “kundërpërgjigje” në media. Ata dinë për vendimet e GJEDNJ-sö që përcaktojnë saktësisht rregullat e lojës kur bëhet fjalë për gjuhën e urrejtjes kundër grupeve LGBT. Por pak prej tyre i zbatojnë ato. Ka shembuj të partive politike që përhapin një fjalim të tillë dhe mediat e raportojnë atë. Ja një rast i vitit të kaluar.
Koalicioni “Margini” ka bërë një ankesë ndaj disa mediave për tekstet me titull: “Presion i paprecedentë ndaj publikut me fushata mediatike LGBT+”, drejtuar Ambasadës Amerikane, me rastin e “Muajit të Krenarisë”. Në ankesë thuhet: „Ata kanë përcjellë një deklaratë të partisë politike Integra, e cila përmban gjuhë urrejtjeje ndaj personave LGBT+, d.m.th. gjuha e urrejtjes dhe diskriminimi në bazë të orientimit seksual dhe identitetit gjinor. Pavarësisht se bëhet fjalë për një njoftim “të huaj”, përmes transmetimit të tij mediat përhapin fjalë urrejtjeje dhe diskriminimi. Në njoftim LGBT-të përshkruhen si të përdredhur, të këqij, të panatyrshëm, të paligjshëm, se janë një e keqe që duhet zhdukur nga rrënjët“.
Fjalimi në njoftim është shembull tekstual i gjuhës së urrejtjes që duhet kufizuar në shoqëritë demokratike... Në këtë rast bëhet fjalë për transmetimin e drejtpërdrejtë dhe mundësimin e një platforme për përhapjen e gjuhës së urrejtjes. Njoftimi është bërë pa mendim kritik, dënime apo ndonjë inkuadrim të gjuhës së urrejtjes.
Më pas kanë ardhur disa përgjigje nga mediat të cilave iu është dërguar ankesa në përputhje me Rregulloren e Punës së Komisionit për Ankesa. Pra, një media u përgjigj: "Ajo që është gjuha e urrejtjes për disa, është liria e shprehjes për të tjerët!" I rekomandoj aktivistëve nga Asociacioni i qytetarëve Koalicioni për të drejtat seksuale dhe shëndetësore të bashkësive të margjinalizuara “Margini” nga Shkupi që të publikojnë një reagim ndaj njoftimit të partisë politike Integra dhe ne do ta publikojmë pa problem. Nëse mendojnë të kundërtën, janë të lirë të bëjnë padi në gjykatën kompetente”.
Një tjetër media i është përgjigjur të njëjtës ankesë: “Në lidhje me opinionin e deklaruar të Koalicionit, dihet se ka tentativë të vazhdueshme për të vendosur censurë me ankesa të përditshme për çdo tekst që është kundër komunitetit LGBT. Media jonë raporton një njoftim partiak dhe do të vazhdojë ta bëjë këtë edhe në të ardhmen pa kërkuar mendimin e organizatave joqeveritare se si duhet të raportojë. Për ne është i rëndësishëm çdo qëndrim. Në rastin konkret nuk ka thirrje për dhunë, ka kualifikime që dëgjohen çdo ditë për grupe të ndryshme të shoqërisë, por është gjithmonë problematike vetëm nëse i referohen komunitetit LGBT. Mediat tona nuk janë gjithmonë dakord me qëndrimet që shprehen, por kjo nuk do të thotë se nuk do t'i përcjellim ato te publiku”.
Komisioni e ka debatuar gjatë këtë ankesë. Dhe me shumicë votash ka marrë vendim se është shkelur Kodi i Gazetarëve. Në sqarim thuhet se “në këtë rast bëhet fjalë për transmetimin e komunikimit publik nga partia politike në formë të njoftimit përmes mediave, i cili përmban gjuhë urrejtjeje ndaj një grupi të caktuar qytetarësh dhe me këtë Komisioni ka konstatuar se është shkelur Kodi në nenin 10”.
Sipas disa anëtarëve, bëhet fjalë për një shkelje shumë të dukshme të nenit 10, i cili i referohet jo vetëm informacionit të krijuar nga media, por edhe informacionit të përpunuar apo të transmetuar. Media nuk mund të jetë kurrë thjesht transmetuese e deklaratave të të tjerëve, por kur bëhet fjalë për deklarata të tilla, që shkaktojnë dëme të rënda në shoqëri, ajo ka detyrimin t'i ekspozojë, t'i kritikojë, të vërë në dukje përgjegjësinë e aktorëve që prodhojnë një fjalim të tillë.
Është interesant fakti se pjesëtarët e komunitetit LGBT janë shënjestër e gjuhës së urrejtjes apo diskriminimit, në periudhën kur është menduar të mbahet “Fundjava e Krenarisë”. Më pas edhe tekstet që mbështesin atë manifestim, të postuara në FB nga mediat, marrin komente që përmbajnë gjuhë urrejtjeje apo fyerje.
Mediat harrojnë ose nuk e dinë se janë përgjegjëse edhe për komentet në faqet e tyre në FB, jo vetëm për komentet nën shkrimet e tyre të publikuara në portalet e tyre. Disa thonë se FB ka emrin dhe mbiemrin e atyre që komentojnë, ndaj përgjegjësia duhet kërkuar nga ata, jo nga media. Por a është me të vërtetë kështu?
Shoqata “QUEER CENTER” për pakicat seksuale dhe gjinore, ka paraqitur ankesa në disa media për gjuhë urrejtjeje për shkrimet për “Fundjavën e Krenarisë”, të publikuara në faqet FB të këtyre mediave. Madje nga QUEER kanë lënë mesazhe si individë në FB se në faqen e tyre ka komente me gjuhë urrejtjeje dhe të fshihen komente të tilla. Por, portalet nuk i kanë moderuar komentet.
QUEER tregon se "komentet e lexuesve bëjnë thirrje për linçimin e komunitetit LGBTI+ dhe kanë potencial të shkaktojnë pasoja të dëmshme në shoqëri" dhe shton se, "përveç garantimit të lirisë së shprehjes, ato vërtetojnë qartë se e drejta për lirinë e shprehjes është jo një e drejtë e pakushtëzuar”. Në faqen e një prej mediave në FB kishte plot 224 komente dhe pesë shpërndarje.
Një nga mediat tha se me keqardhje dhe rezignim të sinqertë kanë pranuar ankesën e Shoqatës për Minoritete Seksuale dhe Gjinore në Shkup “QUEER CENTER” në Këshillin e Etikës, sepse media e tyre është ndër të paktat, “në mos e vetmja redaksi gazetareske profesionale që raporton me këmbëngulje dhe përkushtim për aktivitetet dhe luftën për të drejtat e komunitetit LGBTI, sepse konsiderojmë se një raportim i tillë është i një rëndësie të jashtëzakonshme për interesin publik”.
Mediat theksojnë gjithashtu interesin publik për publikimin e teksteve në rrjetet sociale. Mediumi në përgjigje thotë se kanë gati 130 mijë ndjekës, të cilët mund të shohin përmbajtjen e publikuar: “Filtrimi i komenteve është sipas burimeve tona të kufizuara dhe ne përpiqemi ta bëjmë rregullisht, megjithëse është një përpjekje e madhe. Por ne besojmë se mbyllja e plotë e mundësisë së komenteve në postime nuk është në interes të publikut. Gjithashtu nuk është në interesin publik që të mos publikojmë shkrimet tona për këto tema në llogaritë tona zyrtare në rrjetet sociale, pavarësisht komenteve negative.
Një tjetër përgjigje ka nga një tjetër media lidhur me fshirjen e komenteve nga faqet e medias në FB. Nga atje ata thonë: "Duke pasur parasysh ritmin tonë të krijimit të përmbajtjes dhe gjallërinë e komunitetit të madh në internet që na ndjek, do të na duhej një shërbim 24/7 (afërsisht 4-5 persona) për ta bërë këtë." Nëse ju dhe mbështetësit tuaj vendas dhe të huaj gjeni një zgjidhje financiare që do të na ndihmonte, ne do të jemi të lumtur ta krijojmë një shërbim të tillë”.
Pas kontakteve me disa media, QUEER ka tërhequr një pjesë të ankesave dhe për ato të diskutuara nga Komisioni i Ankesave është konstatuar se kanë shkelur Udhëzimin për raportim etik të mediave online, në pjesën ku thuhet se media është përgjegjës për komentet e teksteve të tij të postuara në rrjetet sociale.
Çfarë do të thotë kjo? Vetëcensurë. Mediat do të zgjedhin të mos publikojnë përmbajtjen e tyre në vend që të gjenden në mur përpara Komisionit të Ankesave në SEMM: Gjëja e dytë është interesi publik. A i kapërcen ai komentet negative? Dhe së treti, sa mund të menaxhojë media faqet e tyre në FB, duke ditur që redaksitë edhe më të mëdha janë të kufizuara në aftësinë e tyre për të monitoruar dhe reaguar ndaj komenteve në FB.
Shumë pyetje, pak përgjigje
Pyetja që shtrohet tani para nesh është se si të vazhdojmë? Si mund të rritet profesionalizmi dhe të ngrihet etika në media? Si të kemi më pak ankesa dhe më shumë etikë? Si mund të ketë më pak gjuhë të urrejtjes? Shumë ekspertë rekomandojnë mbështetjen e vetërregullimit, por në të njëjtën kohë, për ta bërë atë më të dukshëm. Nevojitet edhe shkrim-leximi mediatik i gazetarëve, i atyre që punojnë në portale.
Mbështetje duhet t'u jepet edhe organizatave të shoqërisë civile që monitorojnë shkeljen e normave etike në lidhje me gjuhën e urrejtjes. Kjo mund të ndihmohet duke regjistruar mediat online në kuadër të Ligjit për Media ose disa zgjidhje të reja ligjore.
Së fundi, Shoqata e Gazetarëve të Maqedonisë njoftoi përgatitjet për krijimin e një kodi të ri të gazetarëve, ndoshta edhe të medias. Këtu duhet të përfshihen të gjitha organizatat mediatike. Ai duhet të përfshijë rregullat më të fundit për punën etike mediatike, të cilat do të pranohen dhe respektohen nga shumica e mediave në vend.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
