Mali i Zi nuk është gati për t'u marrë me inteligjencën artificiale në media
Në fund të vitit të kaluar, drejtori i atëhershëm i Qendrës Shëndetësore të Podgoricës, Danilo Jokiq, ishte në shënjestër të mashtruesve në Facebook, të cilët me ndihmën e deepfake, d.m.th. inteligjencës artificiale (teknologji AI), keqpërdorën personalitetin e tij në faqen e padisponueshme tani të internetit Heart Wellness për të shitur preparate mjekësore të dyshimta për pastrimin e enëve të gjakut dhe trajtimin e reumatizmit. Më vonë u shpërnda si lajm. Jokiq këtë mashtrim e ka raportuar në polici, gjegjësisht te inspektorët e krimit kibernetik, dhe më pas ka njoftuar se më të dëmtuarit kanë qenë qytetarët që mund të kenë rënë pre e këtij mashtrimit.
Ky është vetëm një rast i abuzimit me inteligjencën artificiale në Mal të Zi që tregon pasojat që mund të shkaktohen nga çështja e parregulluar ligjërisht e përdorimit të teknologjive të reja. Teknologjitë e inteligjencës artificiale gjithashtu hapin dilema të ndryshme etike, kryesisht për sa i përket mënyrës se si ato përdoren në formësimin e përmbajtjes mediatike.
Megjithatë, kjo çështje, ndonëse gjithnjë e më shumë aktuale në botë, ende nuk është njohur si e rëndësishme në Mal të Zi. Një sërë ligjesh për median ka qenë në pritje për një kohë të gjatë dhe draftet e përgatitura deri më tani nuk trajtojnë siç duhet sfidat e shumta aktuale në mjedisin mediatik, siç janë, për shembull, teknologjitë e inteligjencës artificiale. Në fund të vitit 2023, Mali i Zi miratoi Strategjinë e Medias për periudhën 2023-2027, por në të nuk specifikohet se si të trajtohet ky fenomen.
,, Ndërkohë që në nivel evropian po flitet shumë për inteligjencën artificiale dhe ndikimin e saj në punën në media, Mali i Zi jo vetëm që nuk e ka regjistruar këtë problem të mundshëm, por ende nuk e kemi zgjidhur çështjen e rrjeteve sociale dhe rregullimin e portaleve. Edhe pse është e lavdërueshme që kemi marrë një Strategji të Medias që nga viti i kaluar, mjafton të themi se në atë dokument, i cili paraqet hartën e të gjitha sfidave për komunitetin mediatik, nuk flitet as edhe një fjalë për inteligjencën artificiale“, thonë për Res Publica nga Sindikata e medias së Malit të Zi (SMCG).
Në fund të vitit të kaluar, Këshilli i Evropës miratoi Udhëzime për përdorimin e përgjegjshëm të sistemeve të inteligjencës artificiale në gazetari, të cilat adresojnë dilemat etike dhe detyrimin për të informuar përdoruesit se sistemet e tilla përdoren në punën e tyre. Në atë dokument, natyrisht, nuk diskutohet përdorimi i teknologjive të AI, sepse, siç thuhet, "teknologji të tilla në përputhje me etikën profesionale dhe të drejtat e njeriut mund të kontribuojnë në rezistencën e gazetarisë në epokën digjitale".
Dhe në nivel të Bashkimit Evropian (BE), së fundi është miratuar Ligji për Inteligjencën Artificiale, i cili edhe pse nuk ka lidhje të ngushtë me median, kontribuon në rregullimin e kësaj fushe. Në BE, lufta kundër lajmeve të rreme po merret gjithnjë e më seriozisht, kështu që komuniteti evropian kohët e fundit u dërgoi një kërkesë gjigantëve të teknologjisë si Google dhe Meta për të shënuar qartë të gjithë përmbajtjen që gjenerohet nga inteligjenca artificiale - qofshin tekste, foto apo çfarëdo lloji tjetër të material mediatik.
Disa vende, si SHBA, Japonia, Britania e Madhe dhe Kina, kanë hartuar udhëzime, rregullore dhe ligje që rregullojnë përdorimin e teknologjive të AI, kurse Mali i Zi, siç duket është ende larg një lëvizjeje të tillë.
Deri në publikimin e këtij teksti, ResPublica nuk ka arritur të marrë përgjigje për pyetjet e shumta nga Ministria e Kulturës dhe Mediave, si dhe nga sektori i Administratës së Policisë që merret me krimin kibernetik.
Vetëm një redaksi malazeze ka një sistem inteligjence artificiale që e ndihmon atë në punën e përditshme
Deri më tani, vetëm një redaksi në Mal të Zi ka prezantuar një sistem inteligjence artificiale që e ndihmon atë në punën e përditshme. Që nga mesi i vitit 2023, portali DAN ka prezantues virtualë që lexojnë informacione të përgatitura nga redaksia e portalit. Prezantueset quhen Ana, Sara dhe Mara AI dhe është projekti i parë i tillë në Mal të Zi. Ai funksionon duke bërë së pari redaktori duke bërë një përzgjedhje lajmesh dhe fotosh, dhe më pas inteligjenca artificiale përpunon lajmet. Përmes sistemit TTS, nga teksti prodhohet audio dhe më pas kjo audio futet në sistemin që starton prezantuesja virtuale, në bazë të së cilës krijohen më tej lëvizjet e saj. Në fund, gjithçka kontrollohet nga një redaktor, një gazetar dhe një operator i trajnuar.
Sindikata e Medias së Malit të Zi mban qëndrim që përdorimi i këtyre sistemeve duhet të jetë gjithmonë i përgjegjshëm. “Ajo duhet të motivohet nga një dëshirë reale për inovacion, dhe jo nga qëllimet e thjeshta sipërmarrëse për të reduktuar fuqinë punëtore. Gjithashtu, ajo që është shumë e rëndësishme është që redaksitë të punojnë në forcimin e shkrim-leximit mediatik të punonjësve në mënyrë që ata të njohin shqetësimet informative të krijuara nga sistemet e AI dhe në këtë mënyrë të pozicionojnë mediat e besueshme si burime të informacionit të besueshëm”, thonë nga SMCG-ja.
Inteligjenca artificiale ka një natyrë të dyfishtë. Nga njëra anë, sipas autorëve të veprës “Artificial intelligence and communication: A Human–Machine Communication research agenda” Andrea Guzman dhe Seth Luis, teknologjitë e AI mund të përmirësojnë ekonominë e medias, përmbajtjen e personalizuar dhe proceset e prodhimit. Për shembull, ata mund të krijojnë transkripta dhe infografikë ose të filtrojnë komente që përmbajnë fjalime të paligjshme në portale, gjë që mediat në Mal të Zi janë kryesisht të paaftë për ta trajtuar.
Nga ana tjetër, në tekstin “The Impact of Artificial Intelligence on Media, Journalists, and Audiences” në platformën e hapur shkencore Frontiers, paralajmërohet se inteligjenca artificiale ka një ndikim shumështresor në media, gazetarë, audiencë dhe përmbajtjet mediatike dhe se mund të ndikojë gjithashtu në cenueshmërinë e media dhe varësinë e tyre nga platformat e mëdha teknologjike. Për disa gjëra, si paraqitja e një konteksti më të gjerë ose kontrollimi i fakteve, një njeri është i domosdoshëm
Në botën e medias, ChatGPT dhe Sora po bëhen gjithnjë e më të njohura. Këto janë teknologjitë e AI që janë zhvilluar që nga nëntori 2022 nga OpenAI, një laborator amerikan ku hulumtohet inteligjenca artificiale. ChatGPT është një chatbot që, ndër të tjera, mund të shkruajë tekste gazetareske për një temë të caktuar. Sora mund të prodhojë video komplekse deri në një minutë. “Modeli kupton jo vetëm atë që përdoruesi ka kërkuar, por edhe se si këto gjëra ekzistojnë në botën fizike”, thuhet në faqen zyrtare të internetit.
Dhe sado të dobishme të jenë këto teknologji, ato duhet të përdoren me kujdes, pasi algoritmet e AI mund të keqpërdoren lehtësisht për të përhapur lajme të rreme, dezinformata dhe përmbajtje të tjera të paligjshme.
Burimi: blink.ba
Kjo ilustrohet më së miri nga rasti i vitit 2022, kur faqja e lajmeve MSN e Microsoft-it, e cila më parë shkarkoi dhjetëra gazetarë dhe redaktorë dhe i zëvendësoi me një algoritëm AI, publikoi një sërë lajmesh të rreme. Rezulton se algoritmi i MSN-së mori një pëlqim të veçantë për Exemlore, një faqe komedi që përmban kryesisht lajme rreth teorive paranormale dhe të ndryshme konspirative.
Dilema deepfake
Një nga teknologjitë më të famshme aktualisht të AI që përdoret shpesh për të përhapur përmbajtje të rreme është "deepfake". Këto janë video të rreme të krijuara nga inteligjenca artificiale duke zëvendësuar ose ndryshuar në mënyrë digjitale fytyrën dhe zërin e dikujt.
,,Deepfake ndonjëherë mund të jetë i dobishëm, për shembull kur përdoret për të 'ringjallur' disa figura historike ose gjallesa të zhdukura, për qëllime të interesit shkencor ose kur përdoret për qëllime private ose argëtuese, kështu që falë tij mund të shihni se çfarë do të dukeshit si në filmin tuaj të preferuar. Sidoqoftë, praktika tregon disa mangësi të kësaj teknologjie, si dhe probleme etike“, thotë për ResPublicu gazetarja Jovana Damjanoviç.
Sipas saj, “deepfakes” përdoren shumë herë për të manipuluar publikun dhe si të tilla mund të shkatërrojnë karrierën, jetën private dhe integritetin e dikujt përgjithmonë. “Pyetja është se sa mirë janë të trajnuar punonjësit e medias për të njohur një deepfake, dhe për këtë arsye për të ndaluar përhapjen e tij dhe instrumentalizimin e medias, por edhe sa e përgjithshme është njohuria për një dipfake dhe sa e vështirë është të vërtetohet se nuk bëhet fjalë për një person të vërtetë”, beson Damjanoviq.
Rasti i fundit i përhapjes së fotove eksplicite të këngëtares Taylor Swift në rrjetin social X, të cilat në të vërtetë ishin “deepfake”, tregoi gjithashtu se sa shumë mbetet legjislacioni botëror në përgjithësi pas zhvillimit të teknologjive të AI. Fotot e saj, edhe pse u hoqën nga X shumë shpejt, u panë dhe u përhapën nga miliona njerëz.
Deepfake, meqë ra fjala, përdoret shpesh për të krijuar foto pornografike të dikujt, dhe kjo jo vetëm që mund të jetë traumatike për viktimën, por mund të përdoret edhe si një mjet shantazhi.
Ka edhe faqe ku mund të gjeni video pornografike deepfake të personazheve të famshëm nga bota e artit, sportit, politikës... Një faqe e tillë është edhe MrDeep Fakes, e regjistruar në vitin 2018, e cila ka miliona vizita në muaj. Shumica e viktimave janë gra. Në këtë faqe, përmbajtja është falas, dhe gjithashtu mund të porosisni video me një personalitet të famshëm specifik, i cili paguhet në kriptovaluta. Madje ka udhëzime për krijuesit se cilat programe të rrejshme mund të përdoren.
Të tilla raste ka edhe në Ballkan. Në shkurt të këtij viti, publiku në Serbi u informua se disa djem 13-vjeçarë dyshoheshin se përdornin aplikacione të AI për të krijuar imazhe eksplicite të shoqeve dhe mësueseve të tyre femra në një shkollë të Beogradit dhe më pas i shpërndanin ato më tej.
Disa shtete kanë ligje që i ndihmojnë ata të luftojnë abuzimin e deepfake. Ligji mbi Deepfake i Kalifornisë kriminalizoi pornografinë e rreme pa pëlqim dhe u dha viktimave mundësinë për të paditur. Ky ligj gjithashtu ndalon përdorimin e deepfakes gjatë fushatave zgjedhore.
Ligji për Sigurinë në Internet i Mbretërisë së Bashkuar i vitit 2023 e bëri të paligjshme ndarjen e imazheve ose videove të qarta që janë manipuluar në mënyrë dixhitale. Megjithatë, ky ligj zbatohet vetëm në rrethanat kur shqetësimi i viktimës është shkaktuar me dashje ose pakujdesi, dhe ajo mund të kërkojë kompensim duke u mbështetur në disa ligje penale, të gjitha këto mund të jenë shumë të komplikuara dhe të vështira për t'u provuar.
Në BE, përdorimi i deepfake është i rregulluar me Ligjin për Inteligjencën Artificiale. Edhe pse nuk ndalohet drejtpërdrejt, ligji e rregullon atë në atë mënyrë që krijuesi është i detyruar të tregojë se bëhet fjalë për një përmbajtje deepfake.
Rreth 40 për qind e qytetarëve malazezë nuk e kuptojnë termin “inteligjencë artificiale”.
Sipas hulumtimit të vitit 2023 të Institutit Darmar, në pyetjen "Si qytetarët e Malit të Zi e perceptojnë inteligjencën artificiale", gjashtë nga dhjetë qytetarë të Malit të Zi, ose rreth 60 për qind, kanë dëgjuar për termin "inteligjencë artificiale".
Megjithatë, vetëm gjashtë për qind e të anketuarve e kuptojnë shumë mirë këtë teknologji, 25.6 për qind pjesërisht, 28.3 dobët, madje 40.2 për qind nuk e kuptojnë se çfarë saktësisht nënkuptohet me këtë termin.
Instituti Darmar shpjegon se ka një sërë faktorësh pse rezultatet janë kaq të larmishme, e ndër ta janë mungesa e edukimit, vështirësia për të vazhduar me arritjet më të fundit në fushën e inteligjencës artificiale, frika nga teknologjia dhe e panjohura. ..
Në hulumtimin “Mekanizmat e dobët dhe kodi i vjetër i etikës – Vetërregullimi i medias në Mal të Zi” nga Instituti i Medias në Mal të Zi (IMCG), thuhet se nuk ka pasur diskutim intensiv për ndikimin e algoritmeve në punën e mediave dhe dukshmërinë e tyre në rrjetet sociale, dhe se nuk u diskutua për rolin e inteligjencës artificiale në mediat online. “Janë vërejtur vetëm tekste individuale në të cilat mediat malazeze raportojnë për raste të informacionit të rremë që janë krijuar me ndihmën e inteligjencës artificiale, tekste në të cilat kanë testuar ChatGPT dhe kanë pyetur gazetarët se çfarë mendonin për ndikimin e inteligjencës artificiale në punën e tyre", thuhet në publikim.
Raporti i EUROPOL-it i vitit 2023 paralajmëron se, brenda pak vitesh, deri në 90 për qind e përmbajtjes në internet mund të gjenerohet në mënyrë sintetike.
“Shpresojmë që në Mal të Zi më në fund të fillojmë të veprojmë në përputhje me momentin në të cilin jetojmë”, përfundojnë nga SMCG-ja.
Çfarë parashikon Ligji i BE-së për Inteligjencën Artificiale?
Ligji i Bashkimit Evropian (BE) për Inteligjencën Artificiale është korniza e parë ligjore gjithëpërfshirëse për inteligjencën artificiale në botë. Ai garanton sigurinë dhe të drejtat themelore të njerëzve dhe kompanive, duke mbështetur në të njëjtën kohë zhvillimin dhe aplikimin e inteligjencës artificiale.
Ligji mbështetet në rregulla të ndryshme për sistemet e AI që bazohen në një shkallë të caktuar rreziku, pra një nga tre.
Shumica dërrmuese e sistemeve të AI, të tilla si sistemet rekomanduese ose filtrat e postës së padëshiruar, bien në kategorinë e rrezikut minimal dhe nuk do të kontrollohen fort.
Sistemet e inteligjencës artificiale që janë identifikuar si me rrezikshmëri të lartë rregullohen sipas kërkesave strikte, dhe shembuj të sistemeve të tilla janë ato që përdoren në mjekësi, zbatim të ligjit, kontroll kufitar...
Ndalohen sistemet e inteligjencës artificiale me rrezik të papranueshëm. Këto janë sisteme që manipulojnë sjelljen njerëzore, të tilla si, për shembull, disa sisteme biometrike për njohjen e emocioneve. Ligji i BE-së për Inteligjencën Artificiale përcakton gjithashtu një rrezik specifik për transparencën. Deepfakes, chatbot dhe përmbajtje të tjera të ngjashme të krijuara nga inteligjenca artificiale do të duhet të etiketohen si të tilla.
Mali i Zi, i cili aspiron të bëhet anëtar i BE-së, duhet të kuptojë sa më shpejt seriozitetin e fenomenit të inteligjencës artificiale, veçanërisht në fushën mediatike, dhe më pas të punojë për të arritur standardet e BE-së në këtë fushë.
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
