Властите во Македонија новинарството го сметаат за бизнис

„Подобро е од пред 10 години, но сѐ уште многу загрижува состојбата со новинарството во Северна Македонија. На точно 20 минути пред да замине кон меѓународниот аеродром во Скопје, директорот на најголемата новинарска организација во Европа (ЕФЈ), Рикардо Гутиерез, за Республика ги раскажа впечатоците од неколкудневната посета на Македонија и средбите со негови колеги тука, со политичари и директори на неколку институции. Овие состаноци се реализираа во рамки на „Мисијата за проверка на факти“ што ја организираше Здружението на новинари на Македонија (ЗНМ). Такси-возилото го чекаше во просториите на ЗНМ, познат терен за него, бидејќи и во 2013,2015 и 2017 година бил овде. Ја знае земјата, ги знае маките и се чини дека токму затоа со загриженост вели дека е тешко да се зборува за новинарство во Македонија.

„Би рекол дека пејзажот е малку поздрав отколку што беше порано, сега има законска заштита за новинарите, но сè уште сум загрижен. Сè уште сум загрижен, бидејќи не гледам од политичарите признавање на улогата на новинарството како професија, значајна за една демократија“.

Како властите тука гледаат на новинарството?

Кога разговаравме со министри, освен можеби Претседателот на државата, другите ни зборуваа за бизнис. Медиумите и новинарството ги сметаат за нормална работа како и другите бизниси. Како да продавам јаболка, на пример. Знаете, тоа е специфична професија. Неопходно е демократијата да има силен новинарски пејзаж. Изгледа не ја препознаваат таа улога. Тоа значи дека не преземаат активности за поддршка на новинарството, за поддршка на медиумски компании. Не е тоа главната поента, знаете, да го поддржувате новинарството и да го поддржувате правото на граѓанинот. Поддршка или промовирање на слободата на медиумите не значи унапредување на правата на новинарите. Станува збор за промовирање на правото на граѓаните за пристап до информации. Значи, тоа е навистина поврзано со правата на граѓаните.

Кој е вашиот став за државното плаќање јавни кампањи во медиумите?

Премиерот и министерот за информатичко општество нè информираа за новиот закон кој треба да ѝ овозможи на државата да промовира и да плаќа јавни кампањи во медиумите. Така, тоа би било начин да се финансираат медиумски компании. Но, ние не сме целосно задоволни со тоа. Убедени сме дека тој предлог нема да го подобри квалитетот на новинарството. Постојат и други начини, други опции, ако навистина сакате да го промовирате новинарството и јавниот сервис. Многу земји го развиваат она што ние го нарекуваме фондови за медиумски плурализам, така што финансираат јавни фондови посветени на поддршка на квалитетно новинарство, етичко новинарство, различноста во медиумите, подобро новинарство за подобро да му служи на општеството, така што кога го сметаме новинарството за јавно добро, нормално е да вложиме некои јавни пари во него. Дури и ако е обезбедено од приватни компании. Новинарството што го обезбедува вашата приватна компанија е јавна услуга.

На сите ни треба баланс помеѓу големите радиодифузери и приватните медиуми, така што би имале поздрав пејзажен екосистем. Нормално е државата да обезбеди некои средства. Секако. Тоа треба да се направи на целосно независен начин. Значи, без никакво мешање од политичарите во распределбата на средствата и тоа треба да се базира на многу објективни критериуми.

Дали оваа пракса постои веќе во некои развиени земји?

Многу земји во Европа, како Белгија, Франција, Холандија... има многу земји кои имаат слични средства за поддршка на различноста на медиумите и за поддршка на новинарите, не на медиумските компании.

Кој е вашиот впечаток за ситуацијата во Јавниот сервис по средбата со менаџментот?

Бевме изненадени кога дознавме за време на нашата мисија дека само 17 новинари од јавниот радиодифузен сервис ги покриваат регионите, сите други новинари од телевизијата се со седиште во Скопје, а 17-те кои се распространети во регионите се со договори за работа. Тие се хонорарци. Работат за сите медиуми и немаат добри услови за работа. Тоа не е нормално.

Дали Македонија добро се справува во борбата со дезинформации?

Медиумскиот пејзаж во Македонија е многу поларизиран затоа што општеството е многу поларизирано. Дезинформациите се проблем и најдобар начин да се справите со овие информации е токму поддршката на доброто новинарство. Ако ги почитувате етичките правила и главното правило, правило број еден за етичкото новинарство, а тоа е да ја почитувате вистината, да ја кажувате вистината, тогаш се борите со оваа информација. Така, најдобриот начин да се борите против овие информации е да се промовирате и да поддржувате етички квалитетно новинарство. Јас го препознавам нивото на дезинформации, а можеби и мешањето на странски држави. Претседателот на државата ни кажа за улогата на кинеските компании или руските компании, поддржувајќи некои од „навивачите“ на некои медиуми во Македонија.

Јас не сум член на вашите безбедносни служби, па не знам дали е вистина или не. Му верувам, но ако е вистина, најдобриот начин да се реши тој проблем е да се инвестира во добро новинарство, во етичко новинарство.

Добриот начин за борба со овие информации е медиумска писменост, да им помогнете на граѓаните сами да препознаат за да направат разлика меѓу веродостојната информација и информацијата која е пристрасна, бидејќи има програми. Значи, можно е да се направи тоа за да се едуцираат луѓето. Тоа е првата точка, а втората точка е да се промовира етичко квалитетно новинарство.

Како да се мотивираат младите да ја работат оваа професија?

Малку сум загрижен со тоа што нема обновување на професијата. Мислам дека само девет студенти се запишале за следење на студии за комуникација и новинарство и ПР што е многу малку. Мислам дека тоа е поврзано со фактот дека јавните функционери не ја препознаваат улогата на новинарот во општеството. Не е привлечно за еден млад човек во Македонија да ја работи таа работа затоа што работата не е добро платена и не се признава. Тешко е, тешко е да се соочите со закани, заплашувања да ја завршите таа работа, некои други работи во областа на комуникацијата, на пример, се многу поудобни.

Дали сметате дека вештачката интелигенција е закана за новинарската професија?

Воопшто не се плашам од тоа. Ако ја погледнете историјата на новинарството, ќе видите дека постојано се соочувавме со технички револуции. Кога се создаваше радиото беше истиот страв дека ќе го уништи весникот, потоа дека телевизијата ќе го уништи радиото и така натаму. Како новинари ќе користиме вештачка интелигенција за да обезбедиме подобро новинарство, новинарите ги користат социјалните медиуми за да шират информации со добар квалитет. Значи, ова се алатки, зависи од начинот на кој ги користите. Не треба да се плашиме од техничките технолошки револуции.

Целото интервју може да го погледнете тука.