fbpx

Неуспешниот референдум значи дефинитивен крај на т.н. Преспански договор

Димитар Апасиев

Политика

31.08.18

Прегледи

доц. д-р Димитар Апасиев

dimitar apasiev200x250На 30 септември 2018, доколку граѓаните не сакаат да бидат соучесници на туѓи агенди и платформи и доколку тие достоинствено одбиваат правно да се самоукинат, најдобро е тоа неделно попладне воопшто да не излезат на ова наместено референдумско гласање.

Во претходниот блог пишувавме за тоа дека референдумското прашање е спротивно на европските стандарди утврдени од Венецијанската комисија, во нејзиниот Кодекс за добри референдумски практики. Сега ќе се задржиме на научно објаснување само на апсолутно суштествените неотстранливи формални пречки, т.е. суштински пропусти и процедурални грешки при носењето на контроверзната Одлука за распишување на референдум бр. 08 – 4666/1 (30.VII.2018) за промена на уставното име на Републиката, донесена од страна на Собранието на РМ, кои се во директна спротивност со неколку важечки членови од Уставот на РМ (1991), од Законот за референдум (2005) и од т.н. Венецијански Кодекс (2007) на Советот на Европа. Ќе биде дадена јуристичка аргументација на формално-правните причини заради кои таа не може да произведе правно дејство и поради кои е извесно дека Уставниот суд на РМ, следејќи ги компаративно-правните преседани и искуства од земјите-членки на Европската унија, како во т.н. Португалски случај (2004), истата набрзо ќе ја поништи – со своја конечна, мериторна и касаторна одлука.

Собраниската одлука не ги содржи сите законски предвидени структурни елементи

Во споменатиот Закон за референдум и други облици на непосредно изјаснување на граѓаните (Сл. весник на РМ - 85/05), како специјален закон кој ја доуредува оваа деликатна материја, по номотехничкиот принцип на затворена листа [лат. numerus clausus], таксативно се предвидени сите структурни елементи кои спорната собраниска Одлука задолжително мора да ги содржи, па отсуството макар и на еден од нив нужно повлекува нејзина правна невалидност, односно ништовност! Конкретно, тоа се следниве седум конститутивни, т.е. составни делови кои кумулативно мора да се посебно назначени во корпусот на овој општ подзаконски правен акт: (1) органот што го распишува референдумот; (2) територијата или подрачјето за кое се распишува референдумот; (3) називот на прописот, односно прашањето или прашањата за кои граѓаните одлучуваат на референдумот; (4) образложение на прописот, односно прашањето или прашањата за кои се распишува референдумот; (5) референдумско прашање или прашања, односно еден или повеќе предлози на прописи за кои граѓаните одлучуваат; (6) денот на одржување на референдумот; и (7) видот на референдумот [чл. 9 од ЗР].

Евидентно е дека доносителот на противуставната и противзаконита Одлука, свесно или не, потфрлил дури во четири од вкупно седумте облигаторни составни делови, кои се conditio sine qua non за постоење и важност на ваквата одлука:

а) називот на прописот – во илегалната Одлука за распишување на референдумот не е дадено целото званично и службено име на т.н. Преспански договор, туку само паушално, грубо и психолошко-пропагандистички е наведен описниот, колоквијален и скратен термин „Договорот помеѓу Република Македонија и Република Грција“!? Имено, целиот официјален назив на овој правен акт, т.е. меѓународен договор за кој всушност и се покренува прашањето за кое се гласа на референдумот е: Конечна спогодба за решавање на разликите опишани во Резолуциите 817 (1993) и 845 (1993) на Советот за безбедност на Обединетите нации, за престанување на важноста на Привремената спогодба од 1995 година и за воспоставување на стратешко партнерство меѓу страните;

б) образложение на прописот/прашањето – бидејќи целиот т.н. Преспански договор е комплексен правен материјал од над 20 страници ситно отчукан текст на А4 формат, за кој отпосле се дозна дека содржи и некои тајни „анекси“ со статус на класифицирана информација до кои јавноста нема пристап и право на увид, неговиот супстрат и смисла морало да бидат накратко образложени, барем во еден т.н. информационен член на Одлуката, во кој граѓаните би се запознале со правниот ефект на донесената одлука – онака како што тоа експлицитно го бара законот. Но, очигледно е дека доносителот на оспорената Одлука не чувствувал потреба да даде никаква објективна експликација на поставеното капциозно „трик-прашање“, па комплетно ја игнорирал оваа императивна и когенсна законска норма (ius cogens) која го обврзува да даде барем елементарно образложение за што, всушност, треба да се изјаснуваат граѓаните;

в) референдумското прашање/прашања – доносителот на Одлуката, кој во суштина поставил три прашања во едно, злонамерно и тенденциозно истите не ги формулирал одделно, како засебни алтернативи, туку недозволиво ги споил во едно, на кое – како што веќе видовме во претходниот блог – е невозможно логички доследно да се одговори само со ЗА или ПРОТИВ, бидејќи има вкупно осум можни комбинации на одговори, а не само две, како што изрично бара законот!? Со ова директно е повреден Законот за референдум, кој налага дека „ако се гласа за повеќе прашања, за секое прашање се гласа на посебно гласачко ливче“ [чл. 15, ст.3] – што во случајов не е така, бидејќи во спорната одлука е предвидено да има само едно гласачко ливче на денот на референдумот;

г) видот на референдумот – во Одлуката е наведено само дека се распишува „референдум за консултирање“ на граѓаните и дека тој ќе биде „на целата територија на РМ“ [чл.1, ст.1], без притоа да се наведат другите конститутивни особености на референдумот, за да може јасно и недвосмислено да се види неговата правна природа, статус и карактер. Отсуството на овој суштествено битен елемент ја прави спорната Одлука паушална и парцијална, со неможност да се дијагностицира правниот ефект од нејзиното спроведување. Имено, според нормативната типологија и класификација од актуелниот закон, референдумите се делат на повеќе видови и подвидови, според пет различни критериуми – па наведувањето само на претходно споменатите две одредници (дека референдумот е консултативен плус дека е на државно ниво) не ги исцрпува сите описни обележја на можниот тип референдум! Оттука, нејасно останува за каков вид на референдум станува збор? Со други зборови, доносителот не навел дали референдумот ќе се третира како „претходен“ [чл. 24 од ЗР] или како „дополнителен референдум“ [чл. 25 од ЗР]; и дали истиот ќе има правен третман на „облигаторен“ [чл. 120 од Уставот и чл. 23 од ЗР] или, пак, на „факултативен референдум“ [чл. 73 од УРМ и чл. 8 од ЗР]!?

Според тоа, без овие супстанцијални и есенцијални елементи (essentialia negotii), кои доносителот бил правно обврзан да ги наведе, невозможно е да се оцени правниот резултат на евентуално донесената референдумска одлука, а не може да се оцени ниту правната последица од евентуално спроведениот референдум – што длабоко го поткопува начелото на правна сигурност на граѓаните, како дел од темелната вредност на концептот на „владеење на правото“ (Rule of law).

Neuspesniot referendum znaci definitiven kraj na tn Prespanski dogovorГласање за Договорот за решавање на спорот за името со Грција. Извор: dw.com

Прашањето-стапица е противзаконито и спротивно на јавниот морал

При конципирањето на референдумското прашање, поточно прашања [во множина] не е испочитуван ниту чл. 15, ст. 4 од Законот за референдум (2005) кој, со безусловна и безрезервна правна норма предвидува дека „прашањето на гласачкото ливче мора да биде прецизно формулирано и недвосмислено, така што граѓанинот на референдумот да може да одговори со ‘ЗА’ или ‘ПРОТИВ’“! Но, вака поставеното референдумско прашање: Дали сте за членство во ЕУ и НАТО со прифаќање на Договорот помеѓу Република Македонија и Република Грција? не ги исполнува законски бараните предуслови за изрично и едноставно одговарање и тоа поради следново:

а) Прашањето е непрецизно – останува нејасно зошто доносителот, наместо да поставува три залепени прашања во едно, не формулирал три одделни прашања [1. Дали сте за членство во ЕУ + 2. Дали сте за членство во НАТО? + 3. Дали сте за прифаќање на Договорот помеѓу Република Македонија и Република Грција?] и не спровел три одделни референдуми во ист ден, иако тоа право му го дава чл. 10, ст. 2 од постоечкиот Закон – а што, во случајов, е единственото исправно и законски доследно поведение во склад со јавното право (ius publicum). Ова укажува на крајно сериозниот недостаток на прецизност во смислата на вака конципираното неодделно, неодредено и нееднозначно „блиц-прашање“, кое сака да јава на бранот на општата поддршка за ЕУ, притоа, како кукавичко јајце, потпикнувајќи ни го т.н. Преспански договор само како пропратен, а не како главен предмет на изјаснување.

б) Прашањето е двосмислено, поточно тросмислено и, како такво, е изричито противправно и законски забрането. Граматичкото толкување на чл. 15, ст.3 од Законот за референдум ни дава право да тврдиме дека употребената форма во еднина („прашањето“, а не „прашањата“), го обврзува доносителот да постави само едно и единствено прашање, а не три прашања во едното! По исклучок, доносителот е овластен да постави повеќе прашања, но само одделно, а не слеани во едно. Во таква законски предвидена ситуација, потребни се онолку гласачки ливчиња колку што има прашања – што во случајов евидентно дека намерно и итромански отсуствува.

в) Прашањето е нејасно, неразбирливо и конфузно – просечен човек, со нормална психо-физичка развиеност и деловна способност (capacitas agendi), оправдано би бил збунет од вака конципираното референдумско прашање и не би го разбрал „на прва“, што укажува на тоа дека дадената формулација не ги задоволува стандардите за фер испрашување и добивање непоматен „feed-back“, односно релевантно и вистинито повратно мислење кое соодветствува со стварноста. Впрочем, станува збор за комплексно, преекстензивно поставено и сложено прашање [„3 in 1“], а не просто, јасно и еднозначно – па, оттука, тоа мора да се разложи на три засебни прашања, кои ќе фигурираат независно едно од друго – бидејќи, и во реалноста, интегративните процеси во ЕУ и НАТО се паралелни, засебни и сепаратни, а не симултани општествено-политички процеси.

г) Прашањето е измамничко, малициозно и наведувачко – тоа не го исполнува доверливиот правен стандард на „фер-плеј“, односно на совесност и чесност (bona fide), па како потенцијален извор на определена обврска со правно дејство pro futurо, ги мами граѓаните, умислено доведувајќи ги во заблуда дека постои нешто што, всушност, не постои! Впрочем, т.н. Преспански договор е апсолутно ништовно, т.е. непосточеко правно дело (negotia irrita) бидејќи е склучен од страна на ненадлежен орган и бидејќи сè уште нема правовалиден закон за негова ратификација. Како што е општопознато, ваквиот ветиран закон од страна на Претседателот на Републиката – со Службен допис бр. 08-711/2 (25.VI.2018) – сè уште не е објавен во Службен весник на РМ и не е влезен во сила, бидејќи Претседателот го нема потпишано указот за неговото прогласување.

Дополнително, доносителот се служи со ноторни невистини и спинови, употребувајќи го уставното име „Република Македонија“ во самото прашање, иако спогодбата со Хеленската Република de iure е склучена од страна на безимена држава – која се споменува под деноминацијата „Втората страна“ – без никакво наведување или натамошно споменување на уставното име на земјата во ниту еден член од т.н. Договор. Argumentum a fortiori, фиктивниот т.н. Преспански договор ја забранува секоја понатамошна употреба на уставното име „Република Македонија“ или на кратенката „Македонија“ – па нелогично е што токму името на државата, кое допрва се сака да се укине „за вјек и вјеков“, како на последна претсмртна одора или како на некој пагански жртвен олтар, се става во самото референдумско прашање-стапица!?

д) Прашањето е нефер, нечесно и спротивно на јавниот морал – тоа, иако се однесува на промена на уставното и меѓународно признато име на државата од страна на целиот цивилизиран свет [околу 140 држави во моментов нè признаваат како „Република Македонија“], никаде не ја содржи синтагмата Рапублика Северна Македонија, како новопредложено и октроирано уставно име на Републиката! Со ова доносителот сакал на еден перфиден, неморален и срамен начин, како со смоквин лист, да ја прикрие суштината на т.н. Преспански договор склучен меѓу владите на Заев и Ципрас, а тоа е промена на уставното име за севкупна, надворешна и внатрешна, употреба (erga omnes) и правно самоукинување на македонскиот народ – притоа заборавајќи дека името „Македонија“ еднаш веќе е изгласано на Референдумот за независност [1991], па секое негово евентуално преименување, согласно најмоќниот правен принцип на завршена, т.е. веќе еднаш „пресудена работа“ (res iudicata), мора повторно да биде предмет на плебисцитарно изгласување, кое екплицитно ќе го содржи „новото име“ на државата кое би дошло на местото на „старото“.

Неуспешниот референдум ќе значи правно погребување на „Преспанскиот договор“ и ќе предизвика неминовен пад на Владата

Во поглед на прашањето кое ја преокупира лаичката јавност, околу тоа што би значел неуспешниот референдум како облик на непосредна демократија (direct democracy) – би сакал да го дадам следново правно образложение, поткрепено со светски и европски, па и домашни практики при спроведување на референдумски изјаснувања, побивајќи го блеферскиот и правно неоснован став на Владата дека, доколку референдумот не успее, тогаш институциите се тие кои ќе одлучат во име на народот!? За еден референдум да се прогласи за правно неуспешен, од гледиште на уставното право, потребно е да не се оствари потребниот минимален цензус за излезност! Бидејќи цензусот за успешност кај нас е уставна категорија, тој е предвиден и забетониран во Уставот на РМ (1991): „Одлуката на референдумот е усвоена ако за неа гласало мнозинството од избирачите кои гласале, доколку гласале повеќе од половината од вкупниот број избирачи“ [чл. 73, ст. 2 од УРМ]! Бидејќи вкупниот број запишани избирачи во единствениот Избирачки список во Македонија е бројка од околу милион и осумстотини илјади гласачи (на последните Локални избори 2017 тој број беше точно 1.814.644 запишани граѓани со право на глас) – тоа значи дека за референдумот да биде правно важечки мора да излезат најмалку 910.000 полнолетни граѓани (попрецизно: минимум 907.322 гласачи). Без оваа излезност, нема успешен референдум.

Конечно, и угледната Венецијанска комисија дава меѓународно прифатена дефиниција што точно значи неуспешен референдум и како се толкуваат резултатите, ефектите и правните последици од него: „Цензус за излезност значи дека, во најдобар интерес на оние кои се против предлогот е да апстинираат/бојкотираат, наместо да гласаат против! Нивното негласање го зголемува процентот на неизлезност, а со тоа и шансите дека потребниот цензус за успешност и валидност на референдумот нема да биде достигнат. На пример: ако 48% од гласачкото тело е ЗА предлогот, 5% е ПРОТИВ него, а остатокот од 47% од електоратот планира воопшто да НЕ ГЛАСА – тогаш петте проценти на противниците на предлогот треба само, на денот на референдумот, да не се појават на гласачкото место (т.е. да останат дома), за така да го наметнат своето гледиште над оние кои се ‘за’“ [точка 51 од т.н. Објаснувачки меморандум на Кодексот].

Затоа, на 30 септември 2018, доколку граѓаните не сакаат да бидат соучесници на туѓи агенди и платформи и доколку тие достоинствено одбиваат правно да се самоукинат, најдобро е тоа неделно попладне воопшто да не излезат на ова наместено референдумско гласање. На тој начин, со масовниот бојкот употребен во нужна самоодбрана – на еден интелигентен, елегантен и разумен начин – тие ќе ја оневозможат власта да ги лажира резултатите и ќе стават дефинитивен крај на овој договор на Димитров и Коѕијас, кој е без преседан во светската цивилизирана историја. Со таквиот нивен трезвен и мудар потег тие комплетно ќе ја делегитимираат штетната и скандалозна надворешна политика на актуелната Влада на РМ која тогаш, како правен и морален губитник, во отсуство на потребната народна поддршка, ќе биде принудена од јавноста да си поднесе неотповиклива оставка и да му се извини на народот за стресовите и траумите кои му ги приреди овие неколку пеколни месеци.

Ве молиме прочитајте ги правилата пред да коментирате или превземате
Напомена: Мислењата и ставовите во оваа статија се на авторот и не ги одразува позициите на Институтот за комуникациски студии ниту на донаторот.

Димитар Апасиев

Димитар Апасиев (1983, Велес) е доктор на правни науки. Дипломирал, магистрирал и докторирал како првенец на повеќе генерации на Правниот факултет „Јустинијан Први“ во Скопје. Тој е долгогодишен активист на Движењето за социјална правда „Ленка“ и член на президиумот на Левица. Има учествувано на преку стотина домашни и меѓународни научни симпозиуми. Автор е на десетина правни книги и монографии, како и на над 50 статии и стручни трудови. Бил правен консултант на неколку правосудни државни органи, синдикални организации, граѓански здруженија и неформални активистички иницијативи. Во моментов работи како доцент на Правниот факултет при Државниот универзитет „Гоце Делчев“ – Штип, Катедра за граѓанско право. Предава: Римско право, Судскa реторика и Философија на правото.