fbpx

Pasojat e ndotjes së ajrit janë të përmasave pandemike

Bojan Lazarevski

Mjedisi

29.01.25

Прегледи
“Të gjithë jemi duhanpirës me këtë ajër” quhet fushata për kontrollimin parandalues ​​të mushkërive, e vendosur nëpër billbordet në Shkup. Sipas statistikave, Maqedonia renditet e dhjeta në botë për numrin e vdekjeve nga kanceri i mushkërive, ndërsa sipas publikimit të fundit të Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim dhe Komisionit Evropian, Maqedonia është vendi me vdekshmërinë më të lartë nga ndotja e ajrit në Evropë.

Qytetet në vend, të cilat janë rregullisht ndër më të ndoturit në botë, po përballen me një krizë të ndotjes së ajrit, pasojat e së cilës po marrin përmasa pandemike. Problemi nuk përfshin vetëm një dimension ekologjik, por ai kthehet edhe në një fatkeqësi shëndetësore. Krahas qytetarëve, thirrjet për veprim duket se janë mbytur në ajër, duke u kthyer si një jehonë çdo vit.

Në mënyrë të ngjashme si zjarret, për të cilat nuk kemi dëgjuar më gjatë kohës së dimrit, edhe problemi i ndotjes ka nevojë për një strategji afatgjatë dhe një plan gjithëpërfshirës. Kundrejt demagogjisë dhe masave afatshkurtra në dimër, e më pas, sapo të shohim rrezet e para të pranverës - të harrojmë plotësisht atë që na pret. Modeli është i njëjtë, i vetmi ndryshim është se zjarret janë problemi ynë përvëlues çdo verë, kurse ndotja, çdo dimër.

Statistika dëshpëruese

“Të gjithë jemi duhanpirës me këtë ajër”, quhet fushata për kontrollimin parandalues ​​të mushkërive, e cila kohë më parë u shfaq nëpër billbordet në Shkup. Tingëllon shkatërruese, veçanërisht duke pasur parasysh se ajri i ndotur është një nga shkaqet kryesore të sëmundjeve të frymëmarrjes, duke përfshirë zhvillimin e kancerit të mushkërive. Sipas statistikave, Maqedonia renditet e 10-ta në botë për numrin e vdekjeve nga kanceri i mushkërive.

Fatkeqësisht, statistikat dëshpëruese janë të pafundme, sepse sipas publikimit të fundit të Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim dhe Komisionit Evropian, Maqedonia renditet si vendi i parë në Evropë - me shkallën më të lartë të vdekshmërisë nga ndotja e ajrit.

Vendi i parë për nga ndotja në Evropë dhe në të njëjtën kohë i 7-ti në botë për nga përqindja e mbulimit malor në territorin e tij - 85.5%, dhe me një numër të madh pyjesh dhe burimesh natyrore. I njëjti vend, i cili gjithashtu ka mbi 300 ditë me diell në vit, tokë të përkryer pjellore dhe potencial të madh për zhvillim të gjelbër dhe të qëndrueshëm, përballet me disa nga nivelet më të larta të ndotjes së ajrit në të gjithë botën.

Gjithashtu, sipas regjistrimit të fundit të popullsisë, Maqedonia ka më pak se dy milionë banorë, që jetojnë në një territor prej 25,713 km², që e vendos vendin në pozitën e 29-të për nga dendësia e popullsisë në Evropë. Megjithëse popullsia dhe dendësia e popullsisë shpesh ndikojnë në cilësinë e ajrit, ne ende dalim në krye.

Serioziteti i situatës ka përmasa pandemike

Besoj se vështirë se dikush nuk ka të paktën një perceptim për seriozitetin e problemit të ndotjes së ajrit, por për ta kuptuar atë nga një këndvështrim tjetër, mund të bëjmë një krahasim me pandeminë Covid-19.

Përkatësisht, sipas të dhënave  të Institutit për Shëndet Publik, në Maqedoni vdesin rreth 4.000 banorë në vit si pasojë e ajrit të ndotur. Po të krahasojmë, kohët e fundit, gjatë pandemisë Covid-19, rreth 3.000 banorë kanë vdekur në vitin e parë. Ose, për të arritur numrin mesatar të vdekjeve nga ndotja e ajrit në një vit, ato do të ishin 14 muajt e parë të pandemisë.

Dallimi është se për pandeminë janë marrë masa të ndryshme emergjente, janë futur kufizime dhe protokolle mbrojtëse, ndërsa ndotja e ajrit, e cila vret mijëra qytetarë çdo vit, fatkeqësisht më së shpeshti vazhdon të injorohet.

Metafora është se ne mund ta paraqesim ndotjen si një virus ndaj të cilit të gjithë jemi të ekspozuar vazhdimisht, dhe problemi është se në këtë mënyrë hyjmë në një periudhë inkubacioni disa vjeçare dhe në fund do të jetë tepër vonë për çdo reagim dhe ndërhyrje.

Frymëmarrja e ajrit të pastër kushton para

Ekziston një metaforë tjetër që ka një rëndësi të madhe me temën, dhe shpesh përdoret kur duam të përshkruajmë se jeta është shumë e shtrenjtë dhe ka shumë taksa, zakonisht kur përshkruajmë disa vende më të shtrenjta. Ne themi - vetëm ajri (dhe uji) nuk paguhet, duke u nisur nga fakti se frymëmarrja është gjithmonë falas.

Последиците од аерозагадувањето се со пандемиски размериBurimi: pixabay.com

Por, për të qenë i sinqertë, sado paradoksale që mund të tingëllojë, ajri i pastër në Maqedoni mund të kushtojë me të vërtetë para, natyrisht, nëse dëshironi të keni ajër të pastër edhe në shtëpi, me shumë gjasë do ju duhet filtër i cilësisë së lartë që kushton para gjithashtu. Madje, për faktin se ajri është i ndotur edhe në hapësirat e brendshme, disa kopshte dhe shkolla, madje edhe komuna, tashmë kanë filluar blerjen e aparateve për pastrimin e ajrit. Ato përdoren gjithashtu në një numër të madh të amvisërive.

Dhe pa asnjë aluzion ironie, nëse askush nuk ka ndonjë qëllim serioz për të ndryshuar këtë situatë, subvencionet për pastruesit e ajrit të brendshëm nuk do të ishin një ide aq e keqe. Në këtë mënyrë, të paktën do të jemi të sigurt se në fakt po thithim ajër të pastër diku.

Ajri është një e drejtë e njeriut

Në vitin 2022, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara solli një rezolutë, të miratuar më parë, duke shpallur një mjedis të pastër, të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm një të drejtë universale të njeriut. Kjo rezolutë njeh gjithashtu atë që është më e rëndësishme për ne - ajri i pastër është një e drejtë themelore që duhet të mbrohet dhe të garantohet për të gjithë.

Në këtë mënyrë, ndotja e ajrit në përmasa të tilla si në vendin tonë është një shkelje e rëndë e të drejtave themelore të njeriut të çdo individi dhe ka ardhur koha që problemi të trajtohet njësoj si çdo shkelje tjetër e të drejtave themelore të njeriut.

Gjykata Supreme gjithashtu së fundi ka përcaktuar se shteti është i obliguar të sigurojë mjedis të shëndetshëm, dhe kështu e drejta për ajër të pastër është bërë e drejtë e garantuar me Kushtetutë edhe në Maqedoni. Mirëpo, sipas informacioneve të fundit nga Gjykata Administrative, deri më tani askush nuk ka dorëzuar një padi të tillë.

Por përveç deklaratave të tilla, do të duhet të bëhet shumë më tepër për t'u marrë me ndotjen e ajrit në Maqedoni. Në të njëjtën kohë, është e nevojshme të vendoset një strategji afatgjatë dhe afatshkurtër, e cila përbëhet nga një sërë politikash veprimi.

Shpërngulje për ajër të pastër

Nëse në të kaluarën arsyet kryesore të emigrimit ishin ekonomike, sot mund të themi se gjithnjë e më shpesh të rinjtë, por edhe qytetarët në përgjithësi, emigrojnë për arsye të tjera, përfshirë edhe ndotjen e ajrit.

Ajri i ndotur është i lidhur drejtpërdrejt me sëmundjet e frymëmarrjes dhe shëndetin e përgjithshëm, por përveç shëndetit fizik, të jetuarit në një mjedis të ndotur krijon edhe presion psikologjik dhe ankth tek qytetarët, të cilët mendojnë se cilësia e jetës së tyre dëmtohet përgjithmonë.

Shëndeti nuk ka çmim, ndaj është plotësisht e kuptueshme që kur një problem i tillë vazhdon prej vitesh dhe në mungesë të masave të duhura nga autoritetet, qytetarët e kërkojnë shpëtimin kudoqoftë.

Të rinjtë e sotëm janë gjithnjë e më të vetëdijshëm për mjedisin dhe duan të jetojnë në vende që respektojnë standardet mjedisore dhe investojnë në një mjedis të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm. Tema e ndotjes së ajrit padyshim që lidhet me problemin e të rinjve që largohen jashtë.

Një pjesë e madhe e problemit të ndotjes së ajrit është e brendshme, e lindur prej shumë vitesh, dhe në mënyrë paradoksale, një sërë problemesh janë në të vërtetë të ndërlidhura dhe zgjidhja e tyre do të zgjidhte shumë probleme të tjera.

Kështu, përveç faktit që centralizimi në kryeqytet është një problem madhor në vetvete, kur tashmë është kështu, në problemin e ndotjes kontribuon edhe transporti hekurudhor ndërqytetës jofunksional që kontribuon në një situatë të tillë. Funksionimi i hekurudhës do të lehtësonte në masë të madhe trafikun dhe ndotjen gjatë gjithë vitit. Aspak, as duke mos hapur temën e transportit urban në kryeqytet.

Zgjidhjet afatgjata përfshijnë investimin në transportin publik, më shumë hapësira të gjelbra dhe parqe, si dhe iniciativa për të reduktuar mbetjet dhe për të promovuar qëndrueshmërinë. Ato janë pjesë e një spektri më të gjerë problemesh që janë akumuluar gjithashtu gjatë dekadave dhe tregojnë neglizhencë të mjedisit dhe planifikim të dobët urban nëpër qytetet e vendit tonë.

Nevojitet një strategji afatgjatë e kombinuar me masa emergjente

Edhe pse nevojitet miratimi i një strategji kombëtare emergjente, me masa afatshkurtra dhe afatgjata të prioritetit më të lartë, ndoshta gjëja më e rëndësishme do të jetë vazhdimi i punës për gjatë gjithë vitit, e jo vetëm gjatë kohës së dimrit.

Për të gjetur zgjidhjet më efektive të nevojshme menjëherë dhe pa vonesë, strategjia në vazhdim do të përfshijë, përveç qeverisë, ekspertë, organizata joqeveritare dhe eko-aktivistë, të cilët pa u lodhur e vënë në dukje problemin dhe kanë qenë prej kohësh të vetmit që e kanë përcjellur zërin e qytetarëve për ndotjen e ajrit.

Procesi duhet të jetë aq i gjatë dhe rigoroz sa është e nevojshme, i plotësuar me masa shtesë afatshkurtra që do të ishin në fuqi gjatë gjithë periudhës kur ndotja është mbi kufijtë e lejuar. Ashtu si në kohën e pandemisë, edhe sot, në kushtet e ndotjes ekstreme, jemi në gjendje të jashtëzakonshme dhe si të tillë duhet të sillemi.

Ndoshta ka shumë zgjidhje konkrete, dhe ka edhe shembuj të qyteteve që e kanë zgjidhur këtë problem, siç është Londra, e cila prezantoi zona me emetim ultra të ulët, subvencione për automjetet elektrike dhe transportin publik miqësor ndaj mjedisit, si dhe rregullimin e rreptë të burimeve industriale që kontribuojnë në ndotjen e ajrit. Nevojitet mësimi nga praktikat tashmë të mira nga qytetet e tjera dhe zgjidhjet novatore si pastrimi i mjegullës përmes metodës CE-O2.

Gjithashtu, prioritet duhet t'i jepet përmirësimit të mënyrës së ngrohjes së familjeve në dimër, nëpërmjet përdorimit të burimeve më të pastra të energjisë dhe mundësimit të aksesit në to për të gjithë, zgjerimit të rrjetit të gazsjellësit në zonat urbane, si dhe ngrohjes qendrore.

Ndërkohë, na mbetet të presim erën, shiun apo borën e radhës për të reduktuar ndotjen e ajrit...

Bojan Lazarevski

Bojan Lazarevski është një politikolog në studimet ndërkombëtare dhe ndërkulturore, bashkëpunëtor shkrimtar i Young Voices Europe, aktivist dhe hulumtues