Këtë verë, vlera e euros ra në nivelet më të ulëta historike kundrejt valutës vendase, lekut, një problem i madh për bizneset shqiptare që bëjnë biznes në Europë, apo ata që paguhen në euro, por që duhet të paguajnë pagat dhe faturat në lekë.
Kjo verë e gjeti vetë Shqipërinë të katapultuar në ballë të sektorit ndërkombëtar të turizmit, të quajtur "Maldivet e Evropës" dhe duke mirëpritur më shumë se 5 milionë turistë që nga muaji gusht, 50% më shumë se në vitin 2022, dhe shumë më tepër turistë që do të vijnë para fundit të vitit. Por jo gjithçka ka qenë e lehtë në vendin e vogël të Ballkanit Perëndimor pasi sektori i tij i eksporteve po përballet me vështirësi dhe një numër në rritje biznesesh po përballen me falimentimin, i cili do të shkaktojë një katastrofë për ekonominë dhe familjet.
Këtë verë, vlera e euros ra në nivelet më të ulëta historike kundrejt valutës vendase, lekut, një problem i madh për bizneset shqiptare që bëjnë biznes në Europë, apo ata që paguhen në euro, por që duhet të paguajnë pagat dhe faturat në lekë.
Shëngjin, Shqipëri. Qyteti bregdetar verior i Shqipërisë, Shëngjini është një pikë e nxehtë për turistët nga Kosova, një vend ku monedha zyrtare është euro. Çdo vit mijëra kosovarë, të cilët përdorin euron, vizitojnë Shëngjinin gjatë katër muajve të stinës së verës, dhe kështu monedha vendase kalon nga leku zyrtar në euro. Në çdo dyqan, kafene, hotel apo tezgë buzë rrugës ku shiten pjeshkë dhe fiq, euro është monedha e preferencës.
Edhe klientët që paguajnë në lekë, e gjejnë kusurin e tyre duke u dhënë në euro në masën 1:1. Kërkesa për ndryshim në lekë shpesh pasohet nga rrotullimi i syve dhe hezitimi. Por, nuk është vetëm në Shëngjin ku euro është në modë. Euro është monedha supreme në të gjithë rivierën shqiptare, nga Durrësi deri në Vlorë, deri në kufirin grek dhe deri në kryeqytetin e brendshëm të Tiranës.
Por rritja e numrit të turistëve dhe grushtet e tyre plot euro, e kombinuar me gatishmërinë e pronarëve të bizneseve për t'i pranuar ato, po shkakton probleme. Që nga pranvera, fuqia e euros kundrejt lekut ka rënë ndjeshëm.
Spiralja në rënie për euron, lartësi marramendëse për lekun
Në vitin 2016, një euro ishte 140 lekë, duke rënë mesatarisht në 119 lekë në vitin 2022. Por më 21 korrik 2023, norma ra në pak më shumë se 100 lekë për euron. Në kohën e shkrimit, norma ishte rritur në 106.3, por ka pak optimizëm se do të kthehet në pikën e një valute stabile.
Ndërsa industria e turizmit po lulëzon, të paktën në sipërfaqe, shumë biznese të tjera po përballen me vështirësi, veçanërisht bizneset e eksportit.
“Këtu euro po bie çdo ditë dhe nga eksporti i mallrave deri tek arkëtimi i faturave, humbjet janë shumë të mëdha. Kompanitë eksportuese janë në krizë të madhe për shkak të kursit të këmbimit”, tha Laurat Mulliqi, kryetar i Shoqatës së Eksportuesve të Produkteve Bujqësore.
Eksportuesit po i depozitojnë faturat në euro, kurse të njëjtat i arkëtojnë deri në 45 ditë më vonë, kohë gjatë së cilës kursi i këmbimit mund të ketë rënë ndjeshëm. Kjo do të thotë një humbje e madhe, përveç humbjeve që po pësojnë tashmë sepse duhet të paguajnë punëtorët, taksat, faturat dhe kostot materiale në lekë.
Burimi: pexels.com
Mulliqi deklaroi se rreth 30% e eksportuesve të produkteve bujqësore falimentuan në vitin 2023, konkretisht si pasojë e forcimit të lekut ndaj euros.
Eksportuesit shprehen të shqetësuar se ekonomia shqiptare po bëhet gjithnjë e më jokonkurruese për prodhimtarinë dhe produktet bujqësore. Në nivel lokal, për të mbuluar kostot në rritje, motin e keq që ndikoi në të mbjellat dhe mungesën e fuqisë punëtore, fermerëve u është dashur të rrisin çmimet e mallrave të tyre.
Aktualisht, çmimet e domates, kastravecit, pjeprit, qepës dhe patates janë dyfishuar në krahasim me vitin e kaluar dhe fermerët thonë se çmimet do të mbeten të larta. Kjo ka një efekt negativ në familjet që tashmë po luftojnë me inflacionin dhe pagat më të ulëta në Evropë.
Por jo të gjithë janë të bindur se është vetëm bumi i turizmit që qëndron pas situatës së sapokrijuar.
Investime të huaja, turizëm apo krim?
Guvernatori i Bankës Qendrore Gent Sejko tha para verës se turizmi dhe “blerja e pronave nga jorezidentët” qëndronin pas fluksit të eurove shtesë në ekonomi. Ndërkohë që numri i të huajve që blejnë prona në Shqipëri në euro është rritur, nuk mund të fajësohet vetëm për këtë fenomen.
“Një forcim (i lekut) ka ardhur nga faktorë ekonomikë joformalë ose në shqip: ekonomia informale apo kriminale”, tha analisti dhe komentatori politik Neritan Sejamini.
Ai shtoi se qeveria dhe Banka e Shqipërisë mund të ndihmojnë në zgjidhjen e problemit duke ulur normat e interesit në lekë, duke rritur nivelin e rezervave të detyrueshme bankare në monedhë, duke rritur shpenzimet publike dhe duke ulur taksat. Por kjo gjë nuk po ndodh.
Në mënyrë tipike, kursi i këmbimit i Shqipërisë është ai i një regjimi fleksibël, që luhatet lart e poshtë sipas ofertës dhe kërkesës, siç është tipike me një ekonomi të tregut të lirë. Por situata aktuale besohet të jetë artificiale.
“As banka dhe as qeveria nuk po bëjnë asgjë, sepse kjo situatë vjen nga një model i qëllimshëm ekonomik që mund të jetë shkatërrues për ekonominë dhe politikën shqiptare pas disa vitesh”, shtoi Sejamini.
Gjergj Erebara, gazetar i BIRN-it, gjithashtu beson se pas gjendjes aktuale qëndron prania e parasë së zezë në ekonomi.
Në një artikull, ai shkroi se ka disa zgjidhje të mundshme: një goditje financuesve të ndërtimit nga autoritetet e zbatimit të ligjit dhe zbatimi i rregullave kundër pastrimit të parave, por kjo nuk ka gjasa të ndodhë, shkruan ai.
Një zgjidhje tjetër është të mos bëjmë asgjë në mënyrë që leku të arrijë në një pikë ku ata që injektojnë fondet e paligjshme humbasin para kur shpenzojnë euro për shkak të kursit të këmbimit, por kjo rrezikon të gërryejë më tej ekonominë dhe sektorin tashmë të rrënuar të prodhimit.
Për sa i përket qeverisë, në fillim të krizës, u njoftuan masa për menaxhimin e situatës duke përfshirë përjashtime nga taksat për tatimin mbi fitimin për të paktën dy vjet për prodhuesit që eksportojnë më shumë se 70% të produkteve të tyre. Gjithashtu, do të ngrihet një grup pune me Bankën e Shqipërisë, eksportuesit dhe Shoqatën e Bankave për të diskutuar masat e mëtejshme.
Por që nga shpallja në muajin maj, nuk ka pasur asnjë përditësim për ndonjë përparim të bërë.
Një ekonomi e çekuilibruar
Për sa i përket ekonomisë së Shqipërisë, gjatë pesë viteve të fundit, ajo ka shënuar një rritje modeste prej rreth 3%, 1.5 pikë përqindje më pak se potenciali i vlerësuar nga Fondi Monetar Ndërkombëtar.
Pavarësisht kësaj, vendi po kalon një bum të konsiderueshëm ndërtimi dhe çmimet e blerjeve po rriten, duke kaluar mbi 5000 euro për metër katror në qendër të Tiranës dhe në bregdet. Për të marrë me qira në qendër të Tiranës këto ditë ju duhen të paktën 500 euro, ndërsa çimi i qirasë në zonën e njohur të Bllokut mund të arrijë edhe deri në 1500 euro në muaj.
Për sa i përket inflacionit, në muajin korrik ai ishte 4.2% pasi Banka e Shqipërisë ngriti në 3% normën bazë të interesit për të përballuar presionet inflacioniste. Ndërkohë që çmimet e importit po bien dhe presionet e çmimeve nga tregu vendas po zvogëlohen, inflacioni pritet t'i afrohet objektivit prej 3% në vitin 2024.
Ndërkohë, sipas Bankës Botërore, rreth 25% e popullsisë jeton në varfëri, një rënie nga vitet e mëparshme, por një shifër që mund të rritet për shkak të inflacionit dhe krizës aktuale valutore që me sa duket askush nuk di ta zgjidhë.
Alice Taylor është moderatore e Inside Albania në Euronews Albania, redaktore dhe koordinatore për Ballkanin në Euractiv.com dhe korrespondente për Shqipërinë dhe Kosovën për DW, BBC, ITV dhe media të tjera ndërkombëtare.
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
