fbpx

Axhenda e gjelbër është, por po zhduket në mjegullën politike

Sonja Kramarska

Mjedisi

10.10.24

Прегледи
Maqedonia ka më shumë se 20 ligje dhe 400 akte nënligjore për mjedisin, që është një numër mbresëlënës, por edhe një numër që tregon nevojën për hiperproduksion të rregulloreve për të mbuluar mosinteresimin për progres në këtë sferë.

Axhenda e gjelbër po pushton botën në mënyrë të madhe, kurse Maqedonia, si në çdo gjë tjetër, është gjithmonë e vonuar. Nëse dëgjojmë politikanët, vendi është lider në rajon për sa i përket investimeve në burimet e rinovueshme të energjisë dhe mbështetjes për tranzicionin e gjelbër. Kështu mburrej qeveria e kaluar, ministri i së cilës Kreshnik Bekteshi madje fluturoi në Dubai për samitin e OKB-së për klimën për të prezantuar programin investues për tranzicionin energjetik të Maqedonisë. Aty ai foli për planin për mbylljen e termocentraleve me qymyr dhe kalimin në burimet e gjelbërta dhe të rinovueshme të energjisë. Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) e mbështeti qeverinë maqedonase në zhvillimin e platformës dhe do të udhëheqë koordinimin me partnerët ndërkombëtarë.

Programi parashikon shndërrimin e termocentraleve me qymyr me investime shtesë në burimet e rinovueshme të energjisë, rigjenerimin ekonomik të rajonit të Pellagonisë dhe Jugperëndimit dhe efiçencën e energjisë, ngrohje të pastër dhe një program për prodhim të decentralizuar. Plani është mbyllja e dy termocentraleve me qymyr në Maqedoni, REK Manastir dhe TEC Oslomej dhe zëvendësimi i tyre me 1.7 gigavat energji të rinovueshme. Në këtë mënyrë, Maqedonia do të reduktonte emetimet neto të gazeve serrë për 82 për qind deri në vitin 2030 krahasuar me nivelet e vitit 1990.

Por planet janë një gjë, kurse realizimi i tyre është krejt tjetër. Ajo po ecën ngadalë dhe duket se po lëviz në margjinat e politikës dhe ekonomisë. Axhenda e gjelbër është e gjallë, por duket se është zhdukur në mjegullën politike. Qeveria aktuale ka një fillim të mbarë duke prezantuar investimin e “Alcazar-Energy” për ndërtimin e 55 turbinave me erë për prodhimin e energjisë elektrike ndërmjet Karbincit, Shtipit dhe Radovishit, për të cilat kryeministri tha se do të fillojë të ndërtohet në qershor të vitit të ardhshëm. Tranzicioni energjetik është një detyrë e ndërmarrë nga qeveria aktuale në paketën e reformave të prezantuara në Bruksel për të marrë një pjesë të byrekut nga Plani i Rritjes së Ballkanit Perëndimor. Tranzicioni i energjisë, që nënkupton transformimin e sektorit të energjisë nga prodhimi i energjisë nga lëndët djegëse fosile në përdorimin e burimeve të rinovueshme të energjisë, është shtylla kryesore e agjendës së gjelbër. Qëllimi është që vendet të reduktojnë emetimet e dioksidit të karbonit (CO2) për të kufizuar efektet e ndryshimeve klimatike dhe për të zvogëluar ndotjen.

Ndotja ndikon negativisht në shëndetin e njerëzve

Që Axhenda e Gjelbër është herë pas here gjallë, dëshmojnë edhe veprime të tjera të qeverisë së mëparshme. Ish-zëvendëskryeministri për çështje evropiane, Bojan Mariçiq, me rastin e Ditës Botërore të Tokës, ka shkruar në profilin e tij në Facebook se Axhenda e Gjelbër përfaqëson një të ardhme të gjelbër dhe një të ardhme të prosperitetit dhe se tani është koha për të përdorur vullnetin politik për reformat evropiane dhe që të gjithë duhet të fokusohen në thelbin e saj. Ai tha gjithashtu se instrumenti i ri i BE-së për asistencën para anëtarësimit (IPA III) ka një buxhet total prej mbi 14 miliardë euro për periudhën 2021-2027, pjesa më e madhe e të cilave është planifikuar për projekte që lidhen me Axhendën e Gjelbër, për të cilën ai deklaroi, "ne duhet t'i shfrytëzojmë maksimalisht."

Shuma e përmendur ilustron mjaftueshëm se sa e rëndësishme është Axhenda e Gjelbër për të ardhmen e njerëzimit. Kurse kryeministri Hristijan Mickoski duke bërë një rrëfim për njëqind ditët e para të qeverisë, përkujtoi se nga 1.01.2026 fillon aplikimi i mekanizmit carbon-trade, që do të thotë se të gjitha kompanitë që eksportojnë nga Maqedonia në BE duhet të dëshmojnë se produktet që eksportojnë janë prodhuar duke përdorur energjinë e gjelbër të rinovueshme.

Megjithatë, dinamika në politikë dhe presioni i publikut imponojnë prioritete të tjera. Përmbysjet e mëdha kryesisht varen nga qeveritë, dhe qeveritë nga ana e tyre varen nga disponimi i publikut, i cili është vazhdimisht i uritur për lajme të një natyre të ndryshme, si për shembull nëse do të ulen çmimet, a do të ketë subvencione, nëse do të rriten pensionet dhe pagat. Dhe kështu, disi ajo që është në të vërtetë më e rëndësishmja – një mjedis i shëndetshëm njerëzor mbetet rregullisht në margjinat e interesit qeveritar dhe interesit publik.

Зелената агенда е жива, но се губи во политичката маглаBurimi: pixabay.com

Para disa vitesh Maqedonia miratoi Strategjinë e re të Energjisë në të cilën ishte vendosur skenari i gjelbër, madje e rishikoi edhe Kontributin kombëtar ndaj Marrëveshjes së Parisit për klimën. Pjesë e Marrëveshjes së Gjelbër të arritur në BE u bënë edhe vendet nga Ballkani Perëndimor ku ne bëjmë pjesë.

E gjithë kjo, megjithatë, është një çështje e shtytjes dhe presionit nga Bashkimi Evropian. Edhe pse në shtëpi duhet të shqetësohemi më shumë për kushtet ku jetojmë. Ndotja merr një taksë dhe fjalë për fjalë në gjak, kurse të dhënat flasin vetë. Çdo e nëntë vdekje e të porsalindurve në Maqedoni lidhet me ajrin e ndotur, sipas raportit të UNICEF-it të këtij viti. UNICEF për Evropë dhe Azinë Qendrore ka publikuar një dokument të ri politikash që thotë se në vitin 2021, mbi 5,480 foshnja në 23 vende dhe territore në të gjithë Evropën dhe Azinë Qendrore vdiqën nga shkaqe të lidhura me ndotjen e ajrit. Në Maqedoni, vdekjet foshnjore të lidhura me ndotjen e ajrit përbëjnë 11,6 për qind ose 1 në 9 vdekje të fëmijëve nën një vjeç.

Nuk kemi nevojë të kujtojmë se rreziqet e ajrit të ndotur në vendin tonë janë veçanërisht të larta. Në janar të vitit 2024, Shkupi ishte sërish në mesin e 10 qyteteve më të ndotura në botë, me nivele mesatare të grimcave PM10 ose PM2.5 që tejkalojnë kufijtë e lejuar për më shumë se 100 ditë në vit. Pak muaj më parë “Guardian” publikoi një artikull nga Shkupi me titull: “Ajri ka shije si plastika e djegur – problemi kronik me ndotjen në Shkup”.

Ligji i Veprimit Klimatik në sirtar

Por ky padyshim nuk është një alarm për autoritetet tona që të shkojnë në një ofensivë më të intensifikuar në këtë fushë. Ligji për veprimin klimatik ende nuk mund të shohë dritën e ditës, megjithëse prej vitesh ministrat e mjedisit kanë fituar pikë politike në lidhje me këtë temë. Të gjitha afatet për miratimin e tij janë shkelur. Dhe pikërisht me atë ligj, institucionet do të detyrohen ligjërisht të zbatojnë aktivitetet e dekarbonizimit dhe do të sigurojnë matshmërinë e shkallës së dekarbonizimit, në radhë të parë në sektorin e energjisë dhe transportit, por edhe në sektorë të tjerë me potencial për të reduktuar emetimet e gazeve serrë.

Ligji i ardhshëm për Veprimin Klimatik parashikon detyrime të reja për autoritetet shtetërore dhe pushtetet vendore, futjen e organeve të reja me funksione të reja, si dhe një tarifë të re për ndotësit – një taksë karboni. Institucionet shtetërore do të duhet të formojnë një strukturë institucionale për monitorimin, raportimin dhe verifikimin e emetimeve të gazeve serrë, si dhe një Trup Koordinues Kombëtar për të gjitha masat dhe politikat e veprimit në lidhje me klimën në vend.

Ndoshta kjo është arsyeja pse ky ligj i rëndësishëm nuk është miratuar ende? Vetëdija për një mjedis më të pastër njerëzor është vështirë të depërtojë në Maqedoni dhe prej vitesh po e humb betejën me pakujdesinë dhe lakminë për fitim. Shembull për këtë është kryeqyteti, ku çdo dimër dëgjojmë akuza të ndërsjella se kush është fajtori për ndotjen e madhe, dhe bëhet një “enigmë e vërtetë e Sherlock Holmes” se kush është shkaktari i ndotjes. Janë makinat e vjetra dhe autobusët e qytetit, janë objektet e rralla industriale, deponitë e egra apo të gjitha bashkë.

Për sa u përket deponive ilegale, vlerësimet në Planin më të fundit Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve janë se në vend ka mbi 2000 deponi ilegale. Mirëpo, përkundër këtyre shifrave, ndërtimi i pesë qendrave moderne rajonale të planifikuara për këtë qëllim ende nuk ka filluar, përkundër faktit se janë miratuar një grant nga BE-ja dhe një kredi nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim. Në raportin vjetor të Komisionit Evropian për vitin 2023 në Kapitullin 27 thuhet se në vitin 2024 autoritetet duhet të vënë në funksion sistemin rajonal të menaxhimit të mbetjeve në rajonet Lindore dhe Verilindore. Viti po përfundon, kapacitetet nuk janë ndërtuar.

Sa i përket riciklimit dhe të mos flasim, në këtë Plan ka detyrim në vitin 2024 që 70 për qind e ambalazheve të produkteve të riciklohen. Ka synime të tjera ambicioze në Planin Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve, por mjafton edhe një analizë e shpejtë e përmbajtjes së tij të gjerë për të parë se pjesa më e madhe e tij është vetëm në letër.

Fotovoltaikët biznes, jo shpëtim

Duke krahasuar përshtypjet personale me faktet për gjendjen në Agjendën e Gjelbër, kam hasur në të dhëna se Maqedonia ka më shumë se 20 ligje dhe 400 akte nënligjore për mjedisin jetësor. Është një numër mbresëlënës, por në të njëjtën kohë është edhe një numër që mund të kuptohet si nevojë për hiperproduksionin e rregulloreve për të mbuluar mungesën e interesit për progres të dukshëm në këtë sferë. Edhe në raportin vjetor të Komisionit Evropian për vitin 2023, lexohet zhgënjimi që vendi ka një nivel të caktuar përgatitjeje në këtë fushë, por që në përgjithësi ka progres të kufizuar.

Për fat të mirë, ndjekja e biznesit dhe fitimi nga fotovoltaikët i hapi rrugën Axhendës së Gjelbër, megjithëse i njëjti biznes dhe fitim shumë shpesh, siç thamë më lart, pengojnë zbatimin e saj. Komisioni Rregullativ për Shërbimet e Energjisë dhe Ujit (RKE) nga janari deri në korrik të vitit 2024 ka lëshuar licensa për prodhimin e energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme me një kapacitet total të instaluar prej 179.72 megavat, në vitin 2023 me një kapacitet total të instaluar prej afro 399 megavat, ndërsa në vitin 2022 vit janë lëshuar 152.2 megavat.

Gjithsesi, mund të konkludojmë se Axhenda e Gjelbër po realizohet me dinamikë të ndryshueshme, por e rëndësishme është se ajo është e gjallë dhe e “shëndetshme”. Së fundi, këtu është një përmbledhje e vogël e riemërtimit të dështuar të një partie politike që nxitoi të merrte meritat për të qenë vizionare në politikën e gjelbër, duke njoftuar se po i zhvendos aktivitetet e saj në axhendën e gjelbër. Natyrisht, fushata e tyre ishte marketing dhe për këtë arsye e pasuksesshme, ndaj partia iu kthye shpejt politikave të vjetra. Mbetën vetëm skuterët me të cilët ministri dhe bashkëpunëtorët e tij hipën para kamerave të televizioneve, përpara se të kapnin dyert e limuzinave të nxira si ilustrim se nga premtimi në zbatim ka kilometra e vite të tëra zhvillimi në të cilat Axhenda e Gjelbër humbet orë pas ore, e më pas shfaqet.

 
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Euronews), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.

Sonja Kramarska

Sonja Kramarska është gazetare, autore e disa fejtoneve dhe publikimeve të tjera, ish kryeredaktore e gazetës “Utrinski Vesnik” dhe e portalit NovaTV. Në karrierën e saj është vlerësuar me çmimin gazetare e vitit dhe çmimin më të lartë “Mito Haxhivasilev Jasmin”. Ajo ka kaluar një vit akademik në Universitetin e Oklahomas në SHBA si pjesë e programit për zhvillim profesional. Ajo ka punuar gjithashtu edhe si këshilltare për çështje politike dhe komunikim në kabinetin e ministres së Mbrojtjes Radmilla Shekerinska.