Shqipëria është në mënyrë të pashmangshme këmbëngulëse për t'u bërë një udhëheqëse rajonale në përdorimin e AI. Por si çdo gjë, gjithçka varet nga zbatimi dhe garantimi i respektimit të vlerave demokratike, të drejtave të njeriut dhe privatësisë dhe integritetit të të dhënave të qytetarëve.
Në dhjetor të vitit 2023, kryeministri Edi Rama bëri bujë kur njoftoi se qeveria do të përdorte ChatGPT për të përshpejtuar procesin e saj të integrimit në BE dhe ndërkohë që detajet janë mbajtur në nivele të ulëta që nga tendencat e inteligjencës artificiale po bëjnë rrugën e tyre në pjesë të tjera të qeverisjes dhe shoqërisë shqiptare.
ChatGPT është një model i madh i gjuhës së AI i zhvilluar nga ish-CTO dhe CEO aktual i OpenAI, Mira Murati dhe ekipi i saj. Ky model u lëshua në përdorim në vitin 2022, duke revolucionarizuar shumë sektorë, duke përfshirë gazetarinë, akademinë, marketingun, shkencën dhe matematikën, politikën dhe politikëbërjen, ndërkohë që mori komente pozitive, poashtu edhe negative gjatë rrugëtimit të zhvillimit të tij.
Murati, një shqiptare e lindur në qytetin bregdetar jugor të Vlorës, jo shumë larg vendit prej nga është nëna e Ramës, ajo njihet për shmangien e publicitetit dhe përgjithësisht refuzimin për të dhënë komente për mediat. Por në fillim të dhjetorit, kryeministri tha se kishte organizuar një takim telefonik me Muratin për të ndarë një ide të re me të.
“Dëgjova një zë miqësor që theu akullin dhe guxova t'i kërkoja ndihmë për ta përgatitur Shqipërinë më shpejt për anëtarësimin në BE. Ajo qeshi dhe mendoi se unë po bëja shaka, "tha ai. Përfundimisht, tha Rama, ajo ra dakord dhe u krijua një ekip i përbashkët midis OpenAI dhe Agjencisë Kombëtare për Shoqërinë e Informacionit (AKSHI).
Shqipëria është vendi më pro-BE i Evropës, me më shumë se 97% që favorizojnë anëtarësimin, pavarësisht se ka qenë në dhomën e pritjes për 14 vjet.
Shqipëria aplikoi për anëtarësim në BE në vitin 2009 dhe është një vend kandidat në BE që nga viti 2014. Negociatat e pranimit u zhbllokuan pas vitesh vonesa, kryesisht për shkak të lidhjes së progresit të saj me atë të Maqedonisë së Veriut në verën e vitit 2022.
Pjesë e procesit të anëtarësimit është detyra madhështore e përkthimit të ligjeve të BE-së në gjuhën shqipe dhe më pas transpozimit të tyre në legjislacionin vendas, duke siguruar që gjithçka të jetë në përputhje - një proces që mund të marrë disa vite për t'u përfunduar.
“Rama tha se përdorimi i ChatGPT do të eliminonte “një ushtri përkthyesish dhe një batalion avokatësh, që kushtojnë miliona euro” dhe do të përshpejtonte procesin.
Kryeministri shtoi se më 13 dhjetor në samitin e BE-së në Bruksel do të prezantojë projektin dhe një test të suksesshëm të “modelit shqiptar të inteligjencës artificiale për transpozimin e legjislacionit në total prej 280 mijë faqesh të masave ligjore të BE-së”.
Por që atëherë, nuk ka pasur asnjë njoftim publik në lidhje me idenë ChatGPT, përveç hapjes së një tenderi prej 2.6 milionë eurosh për “Përdorimin e Inteligjencës Artificiale në Procesin e Transpozimit të Acquis për Integrimin Europian”.
Sipas dokumenteve të procedurës, “objektivi i përgjithshëm i projektit është zbatimi i teknologjisë së AI në institucionet publike për të përshpejtuar procesin e transpozimit të akteve të BE-së. Ofrimi i këtij shërbimi nëpërmjet përdorimit të aftësive NLP (Natural Language Processing) do të mundësojë automatizimin, grumbullimin dhe përzgjedhjen e të gjitha akteve/ligjeve të sjella nga BE-ja dhe aksesin në këto kode në çdo kohë dhe nga çdo pajisje nga të gjithë aktorët e përfshirë në këto procese”.
Konkretisht, sipas AKSHI, ky automatizim përfshin shtimin e teknologjisë së AI në institucionet publike për menaxhimin e kërkesave dhe ofrimin e informacionit të dëshiruar nga aktet e BE-së për të gjithë përdoruesit e platformës gjatë gjithë projektit.
Tenderi nuk përmend ChatGPT, OpenAI, apo Muratin, kurse pyetjet e dërguara kompanisë nëse do të punonin ende me qeverinë për projektin mbeten pa përgjigje.
AI gjetkë
Në gusht të vitit 2023, qeveria shqiptare njoftoi se do të fillonte përdorimin e AI për të krijuar shërbime që do të plotësonin administratën publike përmes platformës së shërbimeve të qeverisë e-Albania. Sistemi përdor një operator virtual që mbështetet në AI për të ofruar përgjigje në kohë reale.
Rama njoftoi gjithashtu se AI do të zëvendësojë një pjesë të madhe të shërbimeve në qeverisjen vendore dhe kombëtare, veçanërisht në prokurimet publike, në një përpjekje për të goditur korrupsionin.
“Pavarësisht se sa individë të korruptuar do të ndëshkohen nga drejtësia e re, korrupsioni do të vazhdojë të mbetet problem derisa modernizimi dhe cilësia e shërbimeve të arrijë në shkallën e transformimit. Por koha na ka dhënë bekimin e teknologjisë digjitale dhe inteligjencës artificiale”, tha ai.
Burimi: freepik.com
Duke i përshkruar proceset ekzistuese si “arkaike” dhe të rrënuara nga shumë zyrtarë dhe komisionerë prokurimi, ai tha se brenda këtij mandati “ne do të prezantojmë prokurimin me AI…sepse të dhënat do të merren nga AI dhe jo nga individi apo kompania, dhe kjo do të jetë transparente për të gjithë.”
Që në prag të Vitit të Ri 2023, platforma Virtual Assistant 1.0 ishte në funksionim për të qenë "zgjidhja më e fundit teknologjike e krijuar për të ndihmuar qytetarët në marrjen e shërbimeve publike duke përmirësuar dhe përshpejtuar ndërveprimin me shtetin dhe institucionet publike".
Njoftimi i qeverisë vazhdoi se gjatë vitit 2024, Virtual Assistant 2.0 do të funksionojë - një chatbot i aktivizuar me zë dhe imazh që do të përpunojë dhe përfundojë në mënyrë të pavarur të gjithë procesin e aplikimit për çdo kërkesë të përdoruesit për dokumente dhe shërbime publike.
Një bashkëpunim midis agjencisë kombëtare të teknologjisë dhe Microsoft, ai integrohet në portalin e qeverisjes digjitale e-Albania dhe është i disponueshëm në thirrje 24/7/365.
Rama tha se "Programi i aplikimit është një shembull domethënës i një epoke të re në të cilën e gjithë bota ka hyrë dhe për të cilën ne po kërkojmë të bëjmë gjithçka që duhet për të shfrytëzuar potencialin e jashtëzakonshëm të inteligjencës artificiale".
Më pas, në fillim të shkurtit, një ligj i ri për prokurimet publike kaloi në Komisionin e Ekonomisë të Parlamentit. Ai lidhet me një sistem të ri i cili do të vlerësojë automatikisht ofertuesit në një tender, duke përzgjedhur fituesin në bazë të kritereve dhe detajeve më të imëta të secilës ofertë. Ai gjithashtu do të përjashtonte automatikisht operatorët që nuk kanë një pronar përfitues përfundimtar të regjistruar, me shkelje të mëparshme të ligjit të punës ose që nuk kanë një pronar përfitues të regjistruar, mes kufizimeve të tjera.
Ndërsa ka të ngjarë që do të ketë më shumë integrim të AI në rrugë e sipër, çështja e etikës së AI ende nuk është adresuar.
Shqetësimet nga AI
Kur u njoftua ideja ChatGPT-EU, disa palë të interesuara dhanë alarmin për rrezikun e zbatimit të një projekti të tillë pa ligje apo strategji kombëtare të AI. Qeveria i tha BIRN se do të përdorte një model të rregulluar ndërkombëtarisht dhe se kishte rishikuar masat në lidhje me përdorimin etik dhe të përgjegjshëm të AI.
Në komentet për platformën, ata përsëritën se do të konsumonte vetëm të dhëna publike dhe do të vepronte si një mjet asistence, por jo një zëvendësues, në një përpjekje për të rritur produktivitetin dhe efikasitetin.
Kur bëhet fjalë për përkthimin dhe transpozimin e ligjeve, përdorimi etik i AI mund të mos jetë një problem, por kur bëhet fjalë për plane të tjera në këtë drejtim, ajo bëhet një domosdoshmëri.
Në rastin e ndërveprimit të AI me qytetarët dhe trajtimin e të dhënave personale, si për shembull me asistentin virtual, çështja e një boshllëku ligjor bëhet më e dukshme dhe nuk shqetësohen vetëm specialistët dixhitalë dhe aktivistët e shoqërisë civile për këtë.
Në janar të vitit 2024, një grup udhëheqësish fetarë u mblodhën në Tiranë në një takim të Inteligjencës Artificiale dhe Paqes. Ata ranë dakord për rëndësinë e zhvillimeve të shpejta teknologjike, por thanë se vendosja e rregullave për të parandaluar keqpërdorimin e tyre është thelbësore.
Presidenti i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, Imzot Angelo Massafra, tha se është e nevojshme të ketë korniza ligjore që rregullojnë AI dhe që marrin në konsideratë të drejtat e njeriut, drejtësinë dhe paqen.
“Do të jetë e mundur vetëm nëse tregohemi të aftë për të vepruar me përgjegjësi dhe për të respektuar të drejtat e njeriut, gjithëpërfshirjen, transparencën, sigurinë, individualitetin, konfidencialitetin dhe besueshmërinë,” tha ai.
At Nikolla Petani nga komuniteti ortodoks shtoi se teknologjia mund të përdoret edhe për të përcjellë mesazhe tek besimtarët; në këtë kontekst, AI mund të kontribuojë në të mirën e njeriut.
Ndërkohë, në shkurt, vendet anëtare të Bashkimit Evropian arritën një marrëveshje mbi Aktin e AI, legjislacion historik për të sjellë sektorin e ri nën mbikëqyrje, duke përcaktuar rregullat për përdorimin dhe zbatimin e tij në të gjithë bllokun.
Ndërkohë që vula përfundimtare nuk pritet të paktën deri në prill, ajo do të plotësojë shumë zona gri ekzistuese, duke mbrojtur kompanitë dhe individët nga keqpërdorimi i informacionit dhe të dhënave të tyre.
Por kur bëhet fjalë për Shqipërinë, është diçka si puna me pulën dhe vezën. Vendi shpreson të përdorë AI për ta ndihmuar të anëtarësohet në BE, por shqetësimet rreth rregullave mbeten, ndërsa të vetmet rregulla gjithëpërfshirëse deri më sot janë të detyrueshme për bllokun që shpreson t’i bashkohet.
Qoftë ChatGPT, Microsoft, apo një ofertues tjetër i panjohur, Shqipëria është në mënyrë të pashmangshme këmbëngulëse për t'u bërë një udhëheqëse rajonale në përdorimin e AI. Por si çdo gjë, gjithçka varet nga zbatimi dhe garantimi i respektimit të vlerave demokratike, të drejtave të njeriut dhe privatësisë dhe integritetit të të dhënave të qytetarëve.
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
