Gjykata Kushtetuese shfuqizoi balancuesin për përfaqësim të drejtë, gjë që preku pozicionet e koalicionit VLEN në bllokun shqiptar. Krahas reduktimit të gjuhës dhe përfaqësimit, të cilat mbështeten nga partneri më i madh qeveritar, partneri më i vogël ZNAM po minon edhe pozitat e koalicionit VLEN në qeveri.
Pas gati 20 vitesh qeverisje nga Bashkimi Demokratik për Integrim (BDI), nga të cilat mbi 10 vjet me VMRO-DPMNE (2006-2016), dhe 10 me LSDM (2002-2006 dhe 2017-2024), rotacioni i shumëpritur politik më në fund ndodhi. Koalicioni VLEN, i përbërë nga disa parti, erdhi në pushtet, me mbështetjen e madhe të Lëvizjes Vetëvendosje të kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti. Ndikimi i Kurtit në zgjedhjet e kaluara ishte kyç për formimin e koalicionit politik VLEN dhe rezultatin e tij.
Koalicioni VLEN vlerësoi se ia vlen të jesh në qeveri me VMRO-DPMNE-në, me 14 deputetë të fituar, 4 më pak se Fronti Evropian, i udhëhequr nga Bashkimi Demokratik për Integrim.
Gjuha nuk ka kocka, por thyen kurrizin politik
Kërkesa për përdorimin e gjuhës shqipe në komunikimin zyrtar ishte një nga kërkesat themelore të viteve nëntëdhjetë dhe ishte pjesë e programit të parë të Partisë për Prosperitet Demokratik (PPD).
Pas përfundimit të konfliktit në vitin 2001, një nga çështjet kryesore të diskutueshme politike ishte përdorimi zyrtar i gjuhës shqipe. Me amendamentin 5 u ndryshua neni 7 i Kushtetutës, i cili thotë:
“Në tërë territorin e Republikës së Maqedonisë dhe në marrëdhëniet e saj ndërkombëtare gjuhë zyrtare është gjuha maqedonase dhe shkrimi i saj cirilik.
Një gjuhë tjetër e folur nga të paktën 20% e qytetarëve është gjithashtu gjuhë zyrtare dhe alfabeti i saj, siç përcaktohet në këtë nen”.
Me Ligjin e ri për Gjuhët, i miratuar në një atmosferë të tensionuar në mars të vitit 2018, përdorimi zyrtar i gjuhës shqipe është zgjeruar. Sipas ligjit, “Në të gjitha organet e pushtetit shtetëror, institucionet qendrore, ndërmarrjet publike, agjencitë, drejtoritë, institucionet dhe organizatat, komisionet, personat juridikë që ushtrojnë kompetenca publike, gjuha zyrtare, përveç maqedonishtes, është edhe shqipja”.
Reagimet më të ashpra nga opozita e atëhershme, përkatësisht VMRO-DPMNE, ishin për përdorimin e gjuhës shqipe në gjykata, pra gjatë shpalljes së vendimeve të formës së prerë të gjykatës dhe komunikimit ndërmjet institucioneve.
Një prej dispozitave që shkaktoi më shumë kundërshtime ishte neni 8 i ligjit. Ai parashikon që uniformat e policëve, zjarrfikësve dhe punonjësve shëndetësorë, të jenë dygjuhëshe. Kjo vlen për Shkupin dhe komunat tjera ku shqiptarët janë të pranishëm me mbi 20 për qind. Pullat postare, fletëpagesat, raportet fiskale, faturat dhe banderolat do të jenë edhe në gjuhën shqipe. Paratë nuk janë dygjuhëshe, por ligji parashikon që ato të përmbajnë simbole që përfaqësojnë edhe trashëgiminë kulturore të shqiptarëve.
Pikërisht këto tri dispozita ishin arsyeja e parashtrimit të 13 iniciativave që kundërshtojnë Ligjin për Gjuhët, të cilat Gjykata Kushtetuese i trajton 5 vjet pas dorëzimit të tyre.
Ligji për përdorimin e gjuhëve do të shqyrtohet në seancën e 11 dhjetorit, por ka njoftime se për shkak të ndjeshmërisë politike dhe implikimeve ndëretnike, kjo çështje do të prolongohet. Në përgjigjen e Gjykatës Kushtetuese thuhet se “Çështja për të cilën kontestohet Ligji për Përdorimin e Gjuhëve do të shtrohet në seancë ku do të marrin pjesë të nëntë gjyqtarët, duke pasur parasysh rëndësinë dhe interesin e publikut”. Megjithatë, prezenca e nëntë anëtarëve nuk ka gjasa të konkretizohet, duke pasur parasysh faktin se dy gjyqtarë, Osman Kadriu dhe Naser Aidari, kundërshtojnë vendimin eventual për shfuqizimin e disa dispozitave.
Njoftimet për kontestimin e këtij ligji e motivojnë liderin e BDI-së, Ali Ahmeti, që ta nxeh retorikën. Ahmeti ka urdhëruar që të mos bëhet asnjë hap për ndryshimin e ligjit.
“Sot është patriotizëm të respektosh identitetin, kulturën, gjuhën e bashkëqytetarëve. Nuk është patriotizëm të luftosh dhe të pushtosh, të ndryshosh Ligjin për përdorimin e gjuhëve. Si hapet sërish çështja e gjuhës?! E kemi paguar me gjak! Si i hapni plagët e vjetra që dhembin më shumë se plagët e reja?!”, ka thënë Ahmeti.
Kryeministri po përpiqet të qetësojë situatën, por edhe pse është një çështje që është në Gjykatën Kushtetuese, ai jep detaje për të, megjithëse gjyqësori duhet të jetë i pavarur nga politika. “Çështja që është në Gjykatën Kushtetuese nuk ka lidhje me Ligjin për përdorimin e gjuhëve por vetëm për 2 ose 3 dispozita të ligjit, për të cilat Komisioni i Venecias ka dhënë mendim negativ. Një prej tyre është edhe ligji për gjuhën amtare në seancat gjyqësore”, thekson Mickoski.
Në të njëjtën linjë me kryeministrin është edhe zëvendësi i tij i parë, Izet Mexhiti sipas të cilit: “Pse BDI-ja ka miratuar një ligj që ka problem me Kushtetutën, këto janë probleme që BDI-ja duhet t'i shpjegojë”.
Por BDI u përgjigj se në një kohë të shkurtër në pushtet, Izeti dhe VLEN vazhdojnë të shkatërrojnë gjithçka që është arritur për shqiptarët. “Izeti kërkoi llogaridhënie nga BDI, pse e kemi pranuar Ligjin për Gjuhët ashtu siç është?! “Izeti e di përgjigjen, sepse ai vetë ka udhëhequr grupin negociator nga BDI-ja me LSDM-në dhe e ka prezantuar Ligjin para kryesisë së partisë”.
Burimi: makfax.com.mk
Ndonëse është një institucion jopolitik, vendimi eventual i Gjykatës Kushtetuese për uljen e përdorimit të gjuhës shqipe do t'i japë një goditje të rëndë koalicionit VLEN.
Pushteti i pabalancuar politik i VLEN-it në pushtet
Ashtu si gjuha, përfaqësimi i drejtë dhe adekuat është një nga kërkesat themelore politike të faktorit politik shqiptar pas pavarësisë. Përfaqësimi i shqiptarëve në institucione në dekadën e parë të pluralizmit nuk i kalonte dy për qind dhe ishte një nga arsyet kryesore të shpërthimit të revoltës shqiptare në vitin 2001, një pjesë e së cilës u manifestua edhe me armë.
Balancuesi u konceptua si një mjet për monitorimin e procesit të përfaqësimit të komuniteteve.
Por Gjykata Kushtetuese e anuloi atë me një vendim, fakt që preku qëndrimet e koalicionit VLEN-it në bllokun shqiptar. Kryetari i Gjykatës Kushtetuese, Darko Kostadinovski, tha se “balancuesi si mjet është ezauruar dhe ka shkelur dispozitat kushtetuese për lirinë e shprehjes së nacionalitetit, disponueshmërinë e vendit të punës, si dhe ndalimin e diskriminimit”.
Shfuqizimi i balancuesit ishte pjesë e përcaktimit të VMRO-DPMNE-së. Qysh në datën 18.09.2022, kjo parti ka kërkuar që „të braktiset menjëherë sistemi i balancuesit, punësimi në administratë të bëhet duke punësuar njerëz profesionistë dhe me arsim të lartë. Sistemi i deritanishëm i punësimit në administratë ka sjellë cilësi të dobët dhe mungesë të shpejtësisë, gjë që krijon padrejtësi dhe mosfunksionim të madh. LSDM-ja antimaqedonase dhe partneri i saj në koalicion BDI e përdorin këtë sistem për të punësuar militantë partiakë”.
Madje edhe në Programin e Qeverisë 2024-2028 parashikohej heqja e këtij mjeti/instrumenti:
“Duke respektuar plotësisht parimin kushtetues për përfaqësim adekuat dhe të drejtë të qytetarëve që u përkasin të gjitha komuniteteve në Maqedoni, Qeveria do të ndryshojë rregulloren ekzistuese, me qëllim të heqjes dorë nga mjeti ‘balancues’ gjatë punësimit. Në këtë mënyrë do të respektohen në radhë të parë cilësitë personale, ekspertiza, kompetenca dhe sistemi i meritave gjatë punësimit në institucionet shtetërore”.
Delegacioni i Bashkimit Evropian në Shkup konfirmoi faktin se vendimi i Gjykatës Kushtetuese vjen pasi Qeveria ka shpallur synimet e saj për “balancuesin”. Nga aty thonë se presin sugjerime për zëvendësimin e mjetit/instrumentit.
Nga koalicioni VLEN paralajmëruan një ligj të ri për përfaqësim të drejtë dhe adekuat. Zëvendëskryeministri për Qeverisje të Mirë, Arben Fetai ka njoftuar më 28 shtator të këtij viti se debati publik për Ligjin për Përfaqësim të drejtë dhe adekuat do të fillojë në fillim të muajit tetor.
Deputeti i VLEN-it, Halil Snopçe, tha se tashmë është formuar grupi punues për hartimin e ligjit, në të cilin ka përfaqësues nga të gjithë partnerët në Qeveri. Përfaqësues i ZNAM-it është vetë ministri, z. Minçev, dhe deri më tani ai grup punues ka mbajtur dy takime. Mirëpo, Lëvizja ZNAM e mohoi deklaratën e deputetit Snopçe se ka përfaqësues të saj në grupin punues dhe deklaroi se nuk ka informacione se është formuar.
Variantet që janë në lojë janë: ose të zbatohet parimi kushtetues i përfaqësimit të drejtë në ligjet ekzistuese që kanë të bëjnë me administratën shtetërore dhe publike, ose të miratohet një ligj i veçantë për përfaqësim të drejtë dhe adekuat.
Maksimi po e minon maksimalisht koalicionin VLEN
Përveç reduktimit të përdorimit të gjuhës dhe përfaqësimit, të cilat mbështeten nga partneri më i madh qeveritar dhe partneri më i vogël ZNAM, me disa hapa kontribuon në minimin e pozitave të koalicionit VLEN në qeveri.
Kryetari i kësaj partie, Maksim Dimitrievski, në korrik tha se ZNAM do të largohet nga qeveria nëse ministrat e VREDI-t e shfaqin sërish flamurin shqiptar. Por më pas u pendua dhe zbuti qëndrimin e tij për përdorimin e flamurit shqiptar. Pavarësisht deklaratave të mëparshme, në intervistën për Alsat ai thotë se nuk ka ndërmend të largohet nga Qeveria.
Dimitrievski i dha një goditje tjetër koalicionit VLEN, duke marrë pjesë në promovimin e librit të Ivan Babanovskit me titull “UÇK – paraushtarake terroriste në Maqedoni”. Sipas reagimeve në opinionin shqiptar, Dimitrievski, 23 vjet pas përfundimit të konfliktit, është duke marrë pjesë në një ngjarje që shpif për ish-UÇK-në, pavarësisht se kjo organizatë ishte njohur nga faktori ndërkombëtar.
Лидерот на ЗНАМ, партнер во владината коалиција на земја-членка на НАТО, u takua me ambasadorin rus Sergej Aleksandroviç Bazdnikin, pavarësisht se vendi është në listën e shteteve armike të Rusisë.
“Në takim diskutuam për disa tema aktuale me theks të veçantë në mësimin e gjuhës ruse në shkollat fillore dhe të mesme në Kumanovë”, informoi shkurt Dimitrievski. Por Dimitrievski për Alsat-in e përsëriti më pas, duke shpjeguar se gjuha ruse mësohet për më shumë se 70 vjet në dy shkolla fillore dhe të mesme. VLEN u përpoq ta zbehte këtë lëvizje të partnerit qeveritar duke e lokalizuar mësimin e gjuhës ruse, pra do të mësohet vetëm në shkollat e Kumanovës dhe jo në të gjithë vendin.
Që nga fillimi i funksionimit të Qeverisë, VMRO-DPMNE ka qenë e shqetësuar për rejtingun e saj, por jo edhe të partnerit shqiptar, i cili çdo ditë përballet me kritika dhe akuza nga opozita shqiptare, e udhëhequr nga BDI.
Koalicioni VLEN shpreson se VMRO-DPMNE ende do të gjejë ekuilibër në procesin e shpërndarjes së pushtetit politik në Qeveri dhe nuk do të abuzojë me faktin se nuk kanë hyrë në qeveri si fituese në bllokun shqiptar. Përkundrazi, ata e konsiderojnë veten fitues në bllokun shqiptar për faktin se janë i vetmi koalicion etnik shqiptar, ndërsa Fronti Evropian është një koalicion multietnik, për faktin se dy deputetë janë turq, kurse një deputet është përfaqësues i komunitetit mysliman maqedonas.
