Por me zgjedhjet e përgjithshme të vendit më pak se tre muaj larg, opozita është në rrëmujë dhe numri i politikanëve të paprekur nga duart e drejtësisë po zvogëlohet, duke sjellë frikë mbi gjendjen e demokracisë në vend.
Gjykata e Posaçme Antikorrupsion e Shqipërisë ka pasur një vit të ngjeshur me arrestimin e dy ish-presidentëve dhe kryeministrave dhe kryebashkiakut aktual të kryeqytetit të Tiranës. Në total, që nga viti 2024, 61 zyrtarë të rangut të lartë u ndoqën penalisht për korrupsion, 70% prej të cilëve patën epilog gjyqësor, duke përfshirë ish-kryetarët dhe ministrat aktualë të bashkive, sekretarët e përgjithshëm të ministrive dhe anëtarët e parlamentit.
Gjatë një konference për përvjetorin e pestë të SPAK-ut në dhjetor, shefi i tij, Altin Dumani, theksoi paanshmërinë dhe përkushtimin e institucionit ndaj drejtësisë.
“Misioni ynë nuk përfundon me rastin e radhës. Ne jemi këtu për të siguruar një sistem të fortë drejtësie ku ligji zbatohet dhe nuk është privilegj për disa, kurse barrë për të tjerët”, tha ai.
Por me zgjedhjet e përgjithshme të vendit më pak se tre muaj larg, opozita është në rrëmujë dhe numri i politikanëve të paprekur nga duart e drejtësisë po zvogëlohet, duke sjellë frikë mbi gjendjen e demokracisë në vend.
Çfarë është SPAK-u
Gjykata e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, e njohur shkurtimisht si SPAK, u krijua në vitin 2019 si një subjekt gjyqësor i pavarur përgjegjës për hetimin e korrupsionit të nivelit të lartë dhe krimit të organizuar. E përbërë nga Byroja Kombëtare e Hetimit, Prokuroria Speciale dhe vetë Gjykata, ajo heton, ndjek penalisht dhe dënon individë në një sistem paralel me gjyqësorin e rregullt.
Formimi dhe funksionimi i saj mbështetet nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara, si pjesë e reformës së vazhdueshme në drejtësi, e cila ka riparuar drejtësinë shqiptare në çdo nivel. Vetëm procesi i verifikimit gjyqësor rezultoi me 268 anëtarë të shkarkuar, me 100 dorëheqje paraprake - pothuajse gjysma e sektorit gjyqësor prej 805 anëtarësh.
Raste historike në SPAK
Një nga rastet e para të kapura nga SPAK ishte i ashtuquajturi skandal i inceneratorëve, i raportuar, për herë të parë nga Exit.al në fillim të tetorit 2020.
Qeveria shqiptare po i paguante tre koncesionarëve 72 milionë euro që nga viti 2015 për ndërtimin dhe funksionimin e tre inceneratorëve, dy prej të cilëve nuk ishin ndërtuar ende, ndërsa tjetri funksiononte me gjysmën e kapacitetit. Plani ishte që inceneratorët do të digjnin mbetjet për energji, duke krijuar një fluks të ardhurash ndërkohë që do të merrej me çështjen e asgjësimit të mbetjeve në vend.
ë tre inceneratorët iu dhanë të njëjtit grup njerëzish, duke krijuar praktikisht një monopol. Në përgjigje të një sërë ankesash nga Partia Demokratike, SPAK nisi hetimin e marrëveshjes më vonë atë muaj dhe një sërë zyrtarësh të rangut të lartë, përfshirë ish-ministrin e mjedisit Lefter Koka dhe ish-sekretarin e tij të përgjithshëm Alqi Bllako u dënuan përfundimisht me akuzat për korrupsion dhe shpërdorim detyre.
Një prej tyre ishte edhe ish-zëvendëskryeministri Arben Ahmetaj, i cili është ende në arrati dhe besohet se ndodhet në Zvicër. Në vijim të hetimeve, SPAK procedoi penalisht 21 persona fizikë dhe 12 persona juridikë. Disa të dyshuar të tjerë ende janë në arrati dhe janë ndjekur penalisht dhe dënuar në mungesë.
Perceptimi publik për SPAK-un
Sondazhet e kryera nga Barometeri për Euronews Albania zbuluan se SPAK është institucioni më i besuar shqiptar, me 32% e shqiptarëve që besojnë në punën e tij që nga maji 2024. Është më i besuar se presidenti, qeveria, policia, media, shoqëria civile dhe institucionet fetare.
Burimi: unsplash.com
Në rastin e gjykatave të tjera në vend, qytetarët i besuan SPAK-ut dyfishin e tyre. Niveli i besimit që gëzon është gjithashtu një hap i madh nga nëntori 2022 kur ishte vetëm 14.2% dhe nëntori 2023 kur ishte 16%. Rreth 54% thanë se kishin një opinion pozitiv ose shumë pozitiv për punën e SPAK-ut, ndërsa rreth 20% kishin një opinion negativ.
Në dhjetor të vitit 2024, ambasadori i BE-së Silvio Gonzato vlerësoi arritjet e institucionit, duke u shprehur se “SPAK është sinonim i suksesit në Shqipëri, siç njihet nga qytetarët që e shohin atë si institucionin më të besuar të vendit. Procesi i anëtarësimit në BE do të vazhdojë të varet nga kapaciteti i Shqipërisë për të luftuar krimin e organizuar me hetime të dukshme dhe sekuestrime asetesh.”
Në fund të vitit të kaluar, SPAK-u kishte konfiskuar asete me vlerë 182 milionë euro të përfituara në rrugë të paligjshme.
Trinia e shenjtë e politikës
Në tetor të vitit 2023, politika shqiptare u trondit nga arrestimi i profilit më të lartë deri më tani në historinë e saj të re. Sali Berisha, ish-president dhe kryeministër, themelues i Partisë Demokratike dhe njeri i fortë nga Tropoja, një nga rajonet më rurale të Europës, e gjeti veten duke u hetuar nga SPAK mbi akuzat për korrupsion në lidhje me ndryshimet e ligjit të bëra gjatë kohës që ishte kryeministër që lejonte privatizimin e një objekti sportiv në Tiranë.
Prokurorët pretenduan se ndryshimet u bënë për të përfituar dhëndri i tij Jamarbër Maltezi, ku të dy morën rreth 5.4 milionë euro ryshfete. Pas refuzimit të respektimit të masës së urdhrit të paraqitjes, Berisha u vendos në arrest shtëpie në dhjetor 2023.
Ai qëndroi në shtëpi, duke u mbajtur predikime dhe ligjërata nga ballkoni ndjekësve të partisë në rrugë poshtë, pothuajse çdo natë, deri në nëntor të vitit 2024. SPAK-u revokoi arrestin shtëpiak, duke pranuar argumentin e avokatëve të Berishës se meqenëse hetimet tashmë ishin mbyllur, Berisha nuk mund të ndërhynte më me provat. Rasti kundër Berishës, megjithatë, vazhdon.
Në një intervistë të dhënë në dhjetor të vitit 2024 për Euronews Albania, Berisha mohoi çdo keqbërje dhe tha se SPAK nuk ka arritur të gjejë asnjë provë për të mbështetur akuzat ndaj tij.
Në tetor të vitit 2024, ish-presidenti, kryeministri dhe kreu i Partisë së Lirisë, një tjetër parti opozitare, u arrestua nga SPAK-u. Gjatë kthimit nga një konferencë për media në Kosovë, i është ndalur vetura dhe është nxjerrë nga vetura nga një grup policësh të forcave speciale.
Ai u arrestua dhe u burgos nën dyshimin për korrupsion, pastrim parash dhe fshehje të pasurisë. Ish-bashkëshortja e tij tashmë, Monika Kryemadhi është gjithashtu nën hetim për akuza të ngjashme, por nuk u burgos. Të dy mohojnë çdo keqbërje.
Por karuseli i politikanëve të nivelit të lartë që po përballen me gjykimin në SPAK nuk mbaroi me kaq. Në fund të vitit 2024 doli në dritë se nën hetim ishte edhe kryetari i Bashkisë së Tiranës nga Partia Socialiste, Erion Veliaj. Si ai ashtu edhe bashkëshortja e tij, Ajola Xoxa, u shfaqën për të dëshmuar dhe një numër i rrethit të tyre të miqve dhe bashkëpunëtorëve u përballën gjithashtu me pyetje.
Më pas, më 10 shkurt, ai u arrestua nga zyra e tij në Bashkinë e Tiranës për nëntë akuza për korrupsion dhe pastrim parash. Pasi gjykata vendosi se ai duhej të qëndronte në arrest me burg, ai u transferua në Durrës pasi mbështetësit mbajtën vigjilje dhe protesta jashtë burgut të Tiranës.
Akuzat kishin të bënin me projektin e inceneratorit të Tiranës dhe të ashtuquajturin skandal 5D që përfshin tenderë të dyshuar të parregullt nga shteti. Gjithashtu, SPAK pretendoi se bashkëshortja e Veliajt kishte bërë një sërë blerjesh online për sende luksi, në shumën totale prej gati 900 mijë eurosh, fonde të dyshuara se janë nga burime korrupsioni.
Çfarë thonë partitë politike?
Në të gjitha hetimet, arrestimet, burgimet dhe dënimet, partitë politike në çdo anë të spektrit kanë qenë të zëshme.
Kur Berisha u arrestua, ai dhe mbështetësit e tij të Partisë Demokratike e quajtën këtë si të motivuar politikisht dhe kreun e saj, Dumanin, e dyshuan për korrupsion dhe pasurim të paligjshëm. Më pas, në shkurt të vitit 2025, Berisha tha se nëse fitonte zgjedhjet e 11 majit, do të shpërndante SPAK-un dhe do të krijonte një “Komision të së Vërtetës” për të zbuluar lidhjet e dyshuara politike dhe kriminale.
“Ne do ta çmontojmë këtë organizatë kriminale dhe do të rivendosim pavarësinë e gjyqësorit”, ka thënë Berisha.
Ndërkohë, kryeministri Edi Rama e kishte mbështetur me vendosmëri SPAK-un që në fillimet e tij, duke vlerësuar gjithashtu BE-në dhe SHBA-në për mbështetjen e tyre. Kështu ndodhi edhe kur anëtarët e partisë së tij u arrestuan dhe madje u burgosën pas hetimeve të saj. Por me arrestimin e Veliajt, i supozuar gjerësisht për të marrë detyrën nga Rama në të ardhmen, toni i tij ndryshoi.
Rama tha se nuk kishte prova të mjaftueshme për të arrestuar Veliajn dhe ai vuri në dyshim pavarësinë e disa prej gjyqtarëve të SPAK-ut. Kritikat e tij bënë që Këshilli i Lartë Gjyqësor të publikonte një deklaratë ku dënonte komente të tilla, duke pretenduar se ato ndikojnë në funksionimin e shtetit të së drejtës dhe demokracisë.
Por disa ditë më vonë, toni i Ramës u zbut. Ai tha se Veliaj është ende i dyshuar por jo i pandehur pasi nuk ka prova të mjaftueshme për të ngritur akuzë.
Ai pyeti gjithashtu nëse prokuroria kishte prova për të vazhduar gjykimin dhe nëse duhej ta kishin hequr nga zyra e tij vetëm për dyshime. Rama tha se ky nuk është një sulm ndaj SPAK-ut, por për të vënë në dukje problemin, të cilin si kryeministër dhe kryetar i mazhorancës qeverisëse kam të drejtë ta bëjë.
Lulzim Basha, ish-kryetari i PD-së dhe lideri aktual i Demokratëve Euro-Atlantikë, sulmoi komentet e Ramës për SPAK-un, duke thënë se ato janë “provë kokëfortë që Edi Rama nuk mund të qëndrojë më në pushtet. Shqipëria meriton drejtësi”, ka shkruar ai në rrjetet sociale.
Gjithsesi, ndikimi pozitiv i veprimeve të SPAK-ut është ndjerë tashmë. Në muajin shkurt, Transparency International publikoi Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit, ku Shqipëria u ngjit me pesë vende në vendin e 80-të me një rezultat 42 nga 100.
Sipas koordinatores së Evropës Juglindore, Lidija Prokiç, perceptimi mes biznesmenëve, ekspertëve dhe palëve të tjera të interesit është se SPAK-u ka arritur të reduktojë korrupsionin në vend gjatë vitit 2024.
“Sipas mendimit tonë, përmirësimi i Shqipërisë është nxitur kryesisht nga suksesi i reformave në drejtësi që janë zbatuar vitet e fundit si dhe nga rritja e besimit te gjyqësori dhe aftësia për të luftuar korrupsionin,” deklaroi ajo për Euronews Albania.
Prokiç shtoi se një rritje e numrit të hetimeve dhe vendimeve gjyqësore nga SPAK, veçanërisht ndaj atyre në pozita të fuqishme, e ka përforcuar më shumë këtë perceptim.
Po në lidhje me zgjedhjet?!
Shqipëria do të shkojë drejt qendrave të votimit në 11 maj. Rama do të sigurojë me lehtësi një mandat të katërt si kreu i ekzekutivit me një sondazh të Euronews Albania që zbulon se 40.5% e qytetarëve do të votonin për PS-në e tij. 25.9% do të votonin për PD-në, me 1.4% dhe 6.4% që votuan për partitë e pavarura. Rreth 19% ishin të pavendosur ose thanë se nuk do të votonin.
Por me Berishën që ende po lufton çështjen e tij ligjore, Metën pas hekurave dhe me besimin njëshifror te kandidatët e pavarur, ka shumë pak zgjedhje kur bëhet fjalë për opozitën e Shqipërisë.
Prokiç tha se është një situatë komplekse, por i takon njerëzve të zgjedhin individë që nuk përballen me probleme ligjore për t'i përfaqësuar ata.
“Nëse politikanët e korruptuar largohen nga sistemi, kjo hap hapësirë që individë të tjerë të hyjnë dhe të qeverisin me më shumë integritet,” shtoi ajo.
Ekspertja vazhdoi se në të gjithë Ballkanin Perëndimor, partitë politike nuk i kanë kushtuar shumë vëmendje përzgjedhjes së kandidatëve bazuar në integritetin dhe aftësinë e tyre për të luftuar korrupsionin, dhe kjo është diçka që qytetarët duhet ta njohin.
“Nëse gjyqësori mund të vazhdojë të bëjë punën e tij në mënyrë të pavarur dhe nëse objektivat ambicioze të strategjisë së re kundër korrupsionit zbatohen dhe arrihen, mendoj se do të flasim për një situatë dukshëm më të mirë. Shpresojmë se kjo do të ndodhë.”
