Askush nuk po thotë se do të kishim qenë plotësisht imun ndaj kësaj krize globale, por disa masa mund të kishin shërbyer për zbutjen e ndikimit të krizës.
Fondi Monetar Ndërkombëtar publikoi së fundmi parashikimin për ekonominë globale dhe projeksionet për secilin vend. Cili është mesazhi më i rëndësishëm i këtij raporti? “Më e keqja nuk ka ardhur ende dhe në vitin 2023, shumë njerëz do të ndiejnë efektet e recesionit”. Kjo fjali thekson faktin se kriza po bëhet gjithnjë e më e ashpër, sidomos për grupet vulnerabël.
Për shqiptarët, ajo që tha FMN-ja nuk nënkupton se do të ndodhte një ndryshim. Qeveria u kujdes që të ngrijë optimizmin për vitin e ardhshëm, kurse ajo që duket më sfiduese është dimri që po vjen. Ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë dhe zv.kryeministrja Belinda Balluku, në një takim me përfaqësuesit e dhomave të biznesit, u shpreh se viti 2023 pritet të jetë më i keq se viti 2022 dhe se qeveria duhet të ketë kujdes me shpenzimet, duke ua bërë të qartë qytetarëve që të mos presin shumë nga liderët e tyre.
Pjesa më e madhe e zhvillimeve që shihni këto ditë nuk janë lajme të mira. Inflacioni, kriza energjetike, masat spontane dhe deklaratat populiste të qeverisë sinjalizojnë ditët e vështira në vazhdim për shumicën e familjeve shqiptare.
Çmimet e larta i detyrojnë konsumatorët të ndryshojnë sjelljet e tyre
Në shtator, inflacioni ishte 8.1 për qind, niveli më i lartë në 24 vjet (që nga dhjetori i vitit 1998). Rritja vjetore e çmimeve në këtë muaj është ndikuar kryesisht nga grupi "Ushqime dhe pije joalkoolike" me +4,91%, ndjekur nga grupi "Transport" me +0,99%.
Kjo rritje e çmimeve po vazhdon tash e një kohë dhe tashmë ka një ndikim negativ. Sjellja e konsumatorit ka ndryshuar, kurse industria e prodhimit ushqimor dhe sektori i shitjes me pakicë janë të parët që i kanë ndjerë këto ndryshime. Kompanitë pohojnë se rënia e konsumit ka arritur deri në 40% krahasuar në vite. Ata raportojnë se për shkak të rritjes së çmimeve dhe pamundësisë për të përballuar shpenzimet e larta, familjet kanë kaluar drejt produkteve më të lira në regjimin e tyre të përditshëm. Familjet shqiptare kanë kaluar te buka dhe mishi i pulës, ndërsa ka rënë përdorimi i mishit, sallamit, vajit dhe prodhimeve të qumështit.
Në veçanti fabrikat e prodhimit të qumështit kanë pasur më shumë se dyfish rritje të çmimeve për këtë vit, kryesisht për shkak të rritjes së çmimit të energjisë, naftës dhe qumështit që marrin nga fermerët. Fermat e prodhimit të qumështit kanë shënuar rënie nga viti në vit, duke u bërë kështu një kërcënim real për industrinë dhe për konsumatorët të cilët do të duhet të kalojnë në mallra të importuara, qoftë edhe për qumësht, diçka jo e pazakontë për shqiptarët pasi importet në përgjithësi janë shumë të larta.
Rritja e çmimit të mishit është gjithashtu pjesë e efektit zinxhir të numrit më të ulët të fermave dhe kostos më të lartë për lëndën e thatë të përdorur në bujqësi.
Kriza energjetike do të përkeqësohet
Korporata Elektroenergjetike Shqiptare (KESH) ka shpenzuar këtë vit më shumë se 300 milion euro për importe energjie për shkak të prodhimit të ulët dhe çmimeve të larta në bursën e energjisë (Bursa e Hungarisë që Shqipëria ka si referencë). Kompanitë e furnizuara me 35 kv blejnë energji në tregun e parregulluar që nga viti 2018, ndërsa ato të furnizuara me 20, 10 dhe 6 kv, që supozohet të jenë në treg të lirë në fillim të këtij viti, janë ende të varura nga çmimet që rregullojnë kompanitë publike, por me tarifë më të lartë se më parë.
Burimi: pexels.com
Muaj më parë, qeveria bëri disa deklarata për ndryshimin e mënyrës së faturimit të energjisë, duke bërë të qartë se do të ketë një kufi me një çmim më të lirë të garantuar dhe gjithçka mbi këtë do të paguhet sipas çmimeve të tregut (në disa ditë çmimet e tregut kanë arritur nivele të çmendura si për shembull 130 lekë/kwh =1.2 euro/kwh). Fillimisht ky kufi (ose fashë) u diskutua të ishte 700 kwh. Tani ajo është 800 kwh dhe është miratuar për të hyrë në fuqi nga tetori. Për disa arsye, pasi vendosi që çdo kwh mbi 800 kwh do të paguhet me 42 lekë shqiptare (36 cent/kwh), qeveria ndryshoi mendje.
Mënyra e re e faturimit nuk do të zbatohet për muajin tetor, por mbetet i pandryshuar për muajin nëntor dhe dhjetor. Çmimi për konsum nën 800 kwh është 9.5 lekë/w, gati 4.4 herë më i lirë se çmimi i ri.
Fatura e re e shtrenjtë e energjisë ka ardhur edhe me “udhëzime” nga qeveria që për shumë ditë ishin subjekt talljeje në rrjetet sociale. Kjo përfshinte këshilla se në çfarë temperature duhet të lahen rrobat, cilat pajisje shtëpiake harxhojnë më shumë energji, fikjen e dritave kur dilni nga shtëpia. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, çdo institucion publik do të duhet të caktojë një person që do të jetë përgjegjës për monitorimin e konsumit të energjisë, dritave dhe efikasitetit. Institucionet duhet të konsumojnë 15% më pak energji se më parë, ose do të përballen me gjoba.
E gjithë ironia në lidhje me këto masa në mes të një krize energjetike qëndron në faktin se Shqipëria kishte mundësinë të diversifikonte prodhimin e energjisë vite më parë, në vend që të jepte mësime për kursimin e energjisë që të gjithë e aplikojnë tashmë në shtëpinë e tyre (jo gjithmonë me dëshirë). Deri tani ne kemi vetëm strategji, plane dhe projekte në letër.
Askush nuk po thotë se do të kishim qenë plotësisht imun ndaj kësaj krize globale, por disa masa mund të kishin shërbyer për zbutjen e ndikimit të krizës.
Më shumë se 95 për qind e prodhimit bazohet në hidrocentrale, duke e bërë të vështirë prodhimin e energjisë pa rreshje shiu. Shqipëria ka miratuar që nga viti 2017 ligjin për burimet e rinovueshme, por ai nuk ka bërë ndonjë ndryshim. Biznesi ka vënë në pah disa probleme që kufizojnë efektin real që mund të ketë ky ligj. Tashmë, qeveria ka vendosur të ndryshojë ligjin në përpjekje për ta bërë atë më të dobishëm për konsumatorët që kanë të drejtën të instalojnë një kapacitet prej 500 kwp.
Arkëtimi i qindra milionave dhe shpërndarje shumë e paktë
Pas një vere të qetë kur qeveria u shndërrua në një grup blogerësh që promovonin turizmin, në muajin shtator u prezantua paketa e dytë e ndihmës për krizën. Efekti total i masave për këtë vit si stimul për konsum ishte 6.1 miliardë lekë (52 milionë euro). Duke krahasuar përfitimin që ka pasur qeveria nga taksat lidhur me rritjen e çmimit në përgjithësi, shpërndarja për të minimizuar efektin e krizës është mjaft modeste. Të dhënat zyrtare tregojnë se totali i të ardhurave buxhetore për periudhën janar-gusht 2022 ishte rreth 376 miliardë lekë ose 100.4% e planit 8-mujor. Krahasuar me një vit më parë, rritja është 51.6 miliardë lekë (430 milionë euro) ose 15.9% më shumë.
Po cilët janë kategoritë që do të përfitojnë nga paketa e dytë? Qeveria vendosi të indeksojë pagat dhe pensionet. Ky indeksim është në masën 6 për qind. Gjithashtu, ka pasur një rritje prej 7 për qind të pagave në sektorin publik për kategorinë e punonjësve të policisë dhe burgjeve. Gjithashtu u rrit sërish paga minimale, duke arritur tashmë në 34 mijë lekë (293 euro). Fermerët do të mbështeten me një fond kushtuar naftës të përdorur nga sektori i bujqësisë dhe disa masa për rritjen e prodhimit të grurit.
Përtej masave të marra, disa prej të cilave do të vazhdojnë të kenë efekt edhe pas këtij viti, ekonomistët mendojnë se paketa e dytë e ndihmës nuk është e mjaftueshme. Disa kategori vulnerabël si pensionistët mund të përballen me një dimër të ashpër pasi kostoja e jetesës ka qenë mjaft e papërballueshme.
Një dimër me parashikim... për keq
Paralajmërimi është i qartë. Përpara kemi një dimër shumë të vështirë, kurse viti i ardhshëm do të jetë më sfidues se viti 2022. Problemi qëndron në faktin se askush sot nuk mund të thotë me siguri se sa më keq mund të jetë dhe sa do të jetë ndikimi real te qytetarët. Pra, për momentin ne vetëm mund të parashikojmë se sa keq do të jetë.
Gjithsesi, një gjë është e sigurt, ndërsa cikli i krizës po bëhet më i vështirë, aftësia e qeverisë për ta zbutur impaktin është e kufizuar. Vendimet mund të jenë shumë të vështira dhe mjaft të dhimbshme për t'i mbajtur gjërat në rrugën e duhur. Pasojat shkatërruese që nisën me pandeminë, e ndjekur nga kriza e lëndëve të para, energjia dhe lufta Rusi-Ukrainë, e kanë bërë shumë të qartë për çdo vend se konformizmi nuk është më një luks që mund ta kemi. Prandaj, na duhen qeveri të përgjegjshme që marrin vendime të vështira në ditët e mira, por që mendojnë edhe për ato të këqijat.
Në këtë mënyrë, kur ata përballen me situata si kjo që po jetojmë sot, ata mund të ofrojnë një kujdes dinjitoz për qytetarët e tyre dhe jo truke improvizuese të minutës së fundit që i lënë qytetarët të luftojnë për të përballuar ditën, javën, muajin dhe dimrin tjetër.…
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
