Mbeti e hidhur ndjenja se në Maqedoni, e cila konsiderohet një shembull i respektimit të të drejtave dhe lirive të njeriut, ishte kryer përndjekje për shkak të deklarimit të një përcaktimi fetar të ndryshëm nga rryma dhe tradita kryesore kishtare në vend, e gjithë kjo në një simbiozë të çuditshme midis shtetit dhe kishës.
Shteti maqedonas persekutoi dhe burgosi për vite me radhë ish-mitropolitin e Velesit dhe të Povardarit të Kishës Ortodokse Maqedonase Jovan (Zoran Vranishkoski), i cili me një grup ndjekësish të tij ndau rrugët me Kishën Ortodokse Maqedonase në vitin 2002, duke themeluar kohë më vonë Kryedioqezën Ortodokse të Ohrit (KOO). Argumentet e tij ishin që KOM-i duhet të hyjë në unitet kanonik me Kishën Ortodokse Serbe (KOS) si urë për të hyrë në një unitet të tillë me kishat e tjera ortodokse në botë.
Në rrethana të stuhishme dhe të tensionuara, Këshilli i Kishës Ortodokse Serbe i dha gradën e Mitropolit të Velesit dhe Povardarit dhe Eksarkut të Kryedioqezës autonome të Ohrit, (dhe pas formimit të Sinodit të Shenjtë të Ipeshkvijve të KOO-së, në vitin 2005, dhe Arqipeshkvi i Ohrit dhe Mitropoliti i Shkupit, kryetar i Sinodit të KOO-së), ndërsa në Shkup dhe Manastir kundër tij, familjes dhe përkrahësve të tij u zhvillua një linçim i paparë social dhe mediatik - gjithsej ndaj 18 personave. Të dhëna që në vetvete flasin për “herezinë” që po bënte Vranishkoski sipas autoriteteve tona dhe për mobilizimin e përgjithshëm të të gjitha forcave vendase për ta izoluar, heshtur dhe turpëruar atë.
Vranishkoski sot rikthehet “me kalë të bardhë”. Pas njëzet viteve të themelimit, Kryedioqeza Ortodokse e Ohrit e Jovan Vranishkoskit, e cila ishte pjesë e Kishës Ortodokse Serbe dhe u krijua si kishë paralele në Maqedoni, pushon së ekzistuari si njësi kishtare e pavarur dhe bashkohet me Kishën Ortodokse Maqedonase - Kryedioqeza e Ohrit. Integrimi zyrtar pritet të bëhet gjatë Këshillit të KOS-it, në mesin e këtij muaji.
Pak kush mund të jetë i lumtur për këtë, më së paku Vranishkoski.
Por le të shohim historinë e shkurtër: Vranishkoski, peshkop dhe më pas anëtar i Sinodit të Shenjtë të KOM-it, e mbështeti marrëveshjen e Nishit. Pasi Sinodi i Shenjtë i Kishës Ortodokse Maqedonase e refuzoi atë marrëveshje, Vranishkoski e pranoi thirrjen e Kishës Ortodokse Serbe për ribashkim më 20 qershor 2002. Më 21 qershor 2002 ai shpalli publikisht se ishte gati për bashkim kanonik me Kishën Ortodokse Serbe. Kjo shkaktoi një reagim në opinion, veçanërisht në Manastir ku Vranishkoski dhe bashkëmendimtarët e tij shfrytëzonin dhomat në objektet e banimit për ceremoni fetare.
Një shembull flagrant për këtë ishte dëgjimi i dëshmitarëve nga banesat në ndërtesën ku Vranishkoski përdorte një apartament, si pjesë e hetimeve kundër tij në vitin 2004.
Banorët e ndërtesës pohuan se ishin të shqetësuar nga veprimet e Vranishkovskit, peshkopit Marko dhe murgjve renegatë. “Ndërtesa është një institucion i veçantë dhe secili nuk mund të bëjë çfarë të dojë në të, këtu ka rregulla të veçanta. Kisha është një banjë që duhet të na lajë shpirtin kur shkon njeriu, e jo të na shqetësojë kështu”, ishte një nga reagimet e banorëve.
Më 5 korrik 2002, Sinodi i Shenjtë i KOM-it e shkarkoi Vranishkoskin me arsyetimin se me aderimin e tij të njëanshëm në KOS, ai e shkeli betimin me të cilin kishte marrë përsipër të ruaj unitetin dhe Kushtetutën e Kishës. Më 23 shtator 2002, KOS e shpalli të pavlefshme shkarkimin e Vranishkoskit dhe e emëroi atë "eksark të kryepeshkopit të Pejës dhe patriarkut të Serbisë për të gjitha dioqezat e Kryedioqezës së Ohrit".
Më pas ngjarjet u renditën si në një film të keq, skenari i të cilit u shkrua diku në një periferi famëkeqe të Hollivudit, në një kafene me tym, ku të ardhurit nga e gjithë bota përpiqen të depërtojnë në industrinë e filmit.
Alarm i kuq nga Departamenti i Shtetit
DOO-ja nuk u njoh asnjëherë nga autoritetet maqedonase jo vetëm kishtare, por edhe laike, kurse Jovani u dënua me dy vjet burg për evazion fiskal në vitin 2012, si dhe tre vjet të tjera burg në vitin 2013. Gjatë gjithë kohës ai ishte i persekutuar nga media dhe nga institucionet shtetërore dhe kishtare. Nënshkruesit e dokumentit të Nishit, tre peshkopët Petar, Naum dhe Timotej, ishin të pavendosur dhe hezitonin, dhe marrëveshjen nga Nishi e mbrojti vetëm Vranishkoski, duke u bërë kështu figura kryesore ndaj të cilit drejtohej zemërimi.
Çështja shkoi në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, e cila vendosi në favor të Vranishkoskit dhe kishës së tij, për të cilën qeveria maqedonase paraqiti një ankesë. Vendimi i Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në favor të Kryedioqezës së tij ortodokse të Ohrit, si dhe kriticizmi ndaj Maqedonisë për ato veprime, ishin dhe janë prezente në raportin e Departamentit Amerikan të Shtetit.
Kështu, Jovan Vranishkoski u shndërrua në paradigmë për shkeljen e të drejtave të njeriut në Maqedoni për bindje të lirë fetare. Rasti i tij është madje i vetmi që nuk mund t'i fajësohet “ekskluzivisht” njërës apo tjetrës palë që ka mbi 30 vjet që ka qeverisur shtetin me turne.
Burimi: Дарко Андоновски
Sepse drama që nxori në sipërfaqe të gjitha tabutë, paragjykimet, fanatizmin fetar, si dhe drejtësinë dhe policinë e drejtuar në vendin tonë, ka ndodhur gjatë mandateve të qeverisë socialdemokrate të LSDM-së dhe asaj konservatore të VMRO-DPMNE-së. Thjesht, Vranishkoski dikur ishte “armik” dhe në emër të atij misioni u injoruan raporte të shumta ndërkombëtare për të drejtat e njeriut dhe liritë fetare në Maqedoni, të cilat dërguan mesazhe dënimi dhe kriticizmi.
Raporti i Departamentit të Shtetit për liritë fetare në vitin 2017 vë në dukje gjykimin e përsëritur kundër peshkopit Jovan Vranishkoski.
“Vitin e kaluar, në muajin mars, Gjykata Themelore e Shkupit e dënoi Vranishkovskin, kryepeshkop i Kryedioqezës së Ohrit, për pastrim parash. Peshkopi u dënua me shtatë muaj burg. Gjykata urdhëroi gjithashtu konfiskimin e tokës së KOO-së me vlerë 140 mijë euro, e cila edhe u ekzekutua më pas”, thuhet në raport, ku citohet edhe Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut me vlerësimin e saj se “duke refuzuar regjistrimin e saj si grup fetar më vete, qeveria shkeli të drejtat e kësaj kishe për liri të bashkimit dhe praktikimit të lirë të besimit."
I njëjti konkluzion ishte shënuar edhe më herët në raportin e rregullt vjetor për liritë fetare për vitin 2010, kur ishte theksuar se "ligji vendos kufizime të caktuara për aktivitetet fetare përmes kufizimeve në regjistrimin e grupeve fetare dhe vendndodhjet ku mund të mbahen aktivitetet fetare", duke përmendur pikërisht rastin e Vranishkoskit dhe Kryedioqezën Ortodokse të Ohrit, të cilën ai e drejtonte.
Departamenti i Shtetit konsideroi se "kufizimet e përfshira në Ligjin për bashkësitë fetare dhe grupet fetare vazhdojnë të zbatohen ndaj grupit të njohur si Kryedioqeza Ortodokse e Ohrit, e kryesuar nga peshkopi i shkarkuar i KOM-it Jovan - Zoran Vranishkoski". Raporti jepte edhe një kronologji të detajuar të të gjitha ngjarjeve që kanë të bëjnë me “rastin Vranishkoski”. Madje u tha se ambasadori i SHBA-së në Maqedoni dhe përfaqësues të tjerë në bashkëpunim të ngushtë me OSBE-në janë duke i përcjellë në vazhdimësi ngjarjet në lidhje me këtë rast, ndërsa në takimet me presidentin e Maqedonisë, me kryeministrin dhe me përfaqësues të kishës, nga pala amerikane ishte kërkuar respektimi i lirive fetare, sundimi i ligjit, si dhe të përmbajturit nga retorika nga të dyja palët e çështjes.
Një marrëdhënie e paprecedentë në historinë 30-vjeçare
Por e gjithë kjo nuk e pengoi Qeverinë e Maqedonisë që të vazhdojë në rrugën e intolerancës dhe shkeljes së të drejtave individuale dhe kolektive të njeriut, duke e dëshmuar këtë me ankesë kundër vendimit të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Ankesa ishte refuzuar dhe Gjykata i kishte qëndruar vendimit të saj se autoritetet në Maqedoni, duke refuzuar ta regjistrojnë atë, kanë shkelur të drejtat e Kryedioqezës Ortodokse të Ohrit. Vendimi i saj ishte se qeveria në Maqedoni ka shkelur Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore të Këshillit të Evropës, e cila përfshin detyrimin për të vepruar në mënyrë neutrale dhe të paanshme ndaj grupeve fetare.
Kishte shumë më tepër faulle ndaj, përafërsisht, versionit tonë maqedonas të kishës Julian Assange: konfiskimi i pasaportës së tij pa shpjegim kur donte të kalonte kufirin për në Greqi, trajtim joadekuat në burg që rezultoi në përkeqësimin e shëndetit të tij, vendime gjyqësore kundër tij, madjeedhe kundër nënës dhe motrës së tij, akuza për përhapje të urrejtjes fetare, konfiskim pasurie të cilën e ka dokumentuar me saktësi në një letër drejtuar organeve të drejtësisë.
Të gjitha këto dokumente tregojnë se sa padrejtësisht e trajtoi shoqëria maqedonase Vranishkoskin dhe grupin e tij. Një marrëdhënie e tillë është e paprecedentë në historinë 30-vjeçare të Maqedonisë së pavarur dhe të pavarur. Le të shpresojmë se ishte një “sëmundje fëmijërie” në zhvillimin e shtetit dhe aspiratave të tij demokratike dhe shoqërore.
Vranishkoskin mund të gjendet edhe sot në Nizhnepolen e tij të Manastirit. Pas asaj që ishte ekspozuar në të kaluarën në vendin e tij, një dënim pothuajse pesë-vjeçar burg, ai ka dëmtuar ndjeshëm shëndetin dhe kufizime në aftësitë e tij fizike. Por, për fat, ai ende e ka mendjen të kthjellët, thonë njerëzit nga rrethina e tij. Sot ai nuk shpresonte për asgjë, veçse të ruante statusin e tij si peshkop. Për të, karriera kishtare ka përfunduar edhe pse është relativisht i ri, është vetëm 57 vjeç, gjë që në kishë nuk konsiderohet një stad pleqërie apo pengesë për avancim në hierarkinë kishtare.
Është gjithashtu e rëndësishme të thuhet se historia e Jovan Vranishkoskit dhe ndjekësve të tij pati një fund të lumtur jo sepse shoqëria maqedonase e kuptoi gabimin e saj, por sepse proceset u zhvilluan në një tablo më të gjerë, që çuan në një zgjidhje pozitive. Këtu është e rëndësishme të theksohet se ngjarjet morën rrjedhë tjetër për herë të parë kur në dhjetor të vitit 2014, mitropoliti rus Hilarion erdhi për vizitë në Maqedoni ku u takua me kreun z. Stefan, me kryeministrin e atëhershëm Gruevski dhe presidentin Ivanov, të cilët kërkuan që Vranishkoski të lirohet nga burgu. Kërkesa u plotësua në atë mënyrë që autoritetet kishtare maqedonase kërkuan falje/amnisti për Vranishkoskin.
Ndonëse nuk u njoftua publikisht, pala maqedonase nga ana e saj kërkoi nga Kisha Ortodokse Ruse që të bëjë presion ndaj Kishës Ortodokse Serbe që të njohë autoqefalinë e Kishës Ortodokse Maqedonase. Jovani u lirua dhe u dërgua në Moskë për mjekim. Por kisha ruse atëherë nuk e përmbushi pjesën e saj të "marrëveshjes" dhe iu deshën dhjetë vjet të tjera për të arritur kthesën aktuale.
Sot, kur Jovani është në liri, mbeti e hidhur ndjenja se në Maqedoni, e cila konsiderohet një shembull i respektimit të të drejtave dhe lirive të njeriut, ishte kryer përndjekje për shkak të deklarimit të një përcaktimi fetar të ndryshëm nga rryma dhe tradita kryesore kishtare në vend, e gjithë kjo në një simbiozë të çuditshme midis shtetit dhe kishës.
Ata që e njohin Vranishkoskin thonë se ai është njeri i lexuar, i gjithanshëm, i arsimuar, i kulturuar dhe i butë. Në veçanti tërheq vëmendjen gjuha e tij e matur kur flet për persekutimin që iu ekspozua në vitet e tij më të mira të jetës, mungesën e triumfalizmit në zërin e tij dhe në mesazhet e tij dhe qetësinë me të cilën ai pranoi faktin se ishte persona non grata për vendin e tij për dy dekada në çdo kuptim të mundshëm.
U ul perdja e shfaqjes më të gjatë teatrore në Maqedoni, në të cilën personazhet negative dhe pozitive ndryshuan vendet e tyre. Pas saj mbetën aktorët që ishin dëshmitarë të një kohe kur të drejtat e njeriut në Maqedoni, ndonëse të glorifikuara dhe të respektuara, megjithatë shkeleshin.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
