Kjo luftë do të prekë jo vetëm palët ndërluftuese, por do të zhvendosë në mënyrë tektonike edhe marrëdhëniet ekonomike dhe politike në nivel planetar. Kriza ekonomike dhe humanitare do të ndihet pak a shumë në të gjithë Evropën.
Pas pushtimit rus të Ukrainës, i cilësuar nga Moska zyrtare si një "operacion special ushtarak" dhe pas shkarkimit të ish-ministrit të Mbrojtjes në Bullgarinë fqinje për përdorimin e të njëjtit term, pavarësisht veprimeve të armatosura, nuk është qetësuar madje as lufta verbale për kategorizimin dhe interpretimin juridik të situatës.
Nuk është plotësisht e qartë pse pala ruse zgjodhi t'i përmbahej një terminologjie të tillë, por arsyet mund të variojnë nga një përpjekje për korrektësi politike e deri në një përshkallëzim të papritur të forcës së përdorur si rezultat i rezistencës së fortë nga qeveria ukrainase. Kategorizimi i konfliktit në një farë mënyre joformalisht çoi në përdorimin e termave për të treguar mbështetje ose njëanshmëri ndaj njërës ose palës tjetër.
Edhe pse lufta terminologjike nuk e ndihmon shumë situatën në terren, kategorizimi i konfliktit është i rëndësishëm në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të shteteve dhe qytetarëve, si dhe mundësive për një zgjidhje të mundshme.
Luftë apo operacion special ushtarak?
Sidoqoftë, përgjigja është shumë e thjeshtë - sido që të quhet apo emërtohet, në territorin e Ukrainës aktualisht ka një konflikt të armatosur ndërkombëtar aktiv ose një ekuivalent të luftës. Ky kategorizim juridik bazohet në gjendjen faktike dhe nuk varet nga vullneti i shprehur i njëanshëm i palëve dhe as nga kohëzgjatja e operacioneve të armatosura.
Përgjigja në pyetjen nëse përdorimi i forcës do të kategorizohet si akt lufte apo jo, gjendet në jurisprudencën e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë si organi suprem gjyqësor i Kombeve të Bashkuara, e cila në aktgjykimin në rastin e aktiviteteve ushtarake dhe paraushtarake në Nikaragua (mosmarrëveshja midis Nikaraguas dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës), thotë se forca e përdorur do të përbëjë një sulm të armatosur (ekuivalent me luftën) bazuar në intensitetin dhe efektet e veprimeve ushtarake. E njëjta logjikë juridike u përdor edhe pas sulmit ndaj Qendrës Botërore Tregtare, e cila u konsiderua si një akt lufte, që aktivizon automatikisht të drejtën e natyrshme të vetëmbrojtjes dhe më pas nenin 5 të Traktatit të Uashingtonit.
Kjo do të thotë se në bazë të së drejtës ndërkombëtare në fuqi, Rusia ka pushtuar Ukrainën dhe ka filluar një luftë, pavarësisht se si e quan apo sa kohë planifikon të qëndrojë atje.
Cila e drejtë është e zbatueshme?
Rrjedhimisht, me këtë kualifikim fillon aplikimi i së drejtës ndërkombëtare për konfliktin e armatosur, përkatësisht e së drejtës ndërkombëtare humanitare - dy terma që përdoren më shpesh si sinonime. Megjithëse e drejta ndërkombëtare humanitare përgjithësisht konsiderohet se bie nën "të drejtën e Gjenevës", respektivisht parimeve dhe rregullave që dalin nga Konventat e Gjenevës dhe protokollet plotësuese, ndërsa e drejta ndërkombëtare për konfliktin e armatosur është një kategori pak më e gjerë e cila përfshin edhe "të drejtën e Hagës", që rregullon përdorimin e forcës dhe metodave dhe taktikave të luftimeve.
Kjo do të thotë se të dyja palët në luftë janë të detyruara t'u përmbahen rregullave dhe parimeve të luftës, në një situatë ku është regjimi juridik mbizotërues në të cilin bie mbrojtja. Çfarë do të thotë kjo në teori dhe praktikë?
Përdorimi i forcës në të drejtën ndërkombëtare, në kundërshtim me opinionin e pranuar përgjithësisht, nuk është i ndaluar ndërmjet shteteve, por është vetëm i kufizuar. Korrektësia ose lejueshmëria e përdorimit të forcës në këtë rast duhet të jetë objekt i një analize të veçantë, por në çdo rast rezultati i asaj analize nuk e ndryshon faktin se pavarësisht se kush dhe si ka përdorur i pari forcën, të dyja palët janë të detyruara të respektojnë rregullat e së drejtës ndërkombëtare të zbatueshme për konfliktet e armatosura.
Të katër parimet në vend të katër kalorësve të apokalipsit
Ky tog i madh rregullash për situata specifike mund të thjeshtohet nëpërmjet zbatimit të katër parimeve jetike të së drejtës ndërkombëtare humanitare: parimi i humanizmit, parimi i proporcionalitetit, parimi i dallimit (distinktivitetit) dhe parimi i domosdoshmërisë ushtarake. Këto parime janë krijuar për të kufizuar vuajtjet si të civilëve ashtu edhe aktorëve në fushëbetejë, duke mundësuar njëkohësisht arritjen e qëllimit të luftës. Prandaj, këto parime kufizojnë dhe plotësojnë njëra-tjetrën dhe duhen parë dhe interpretuar në një kontekst të caktuar.
Burimi: pixabay.com (Oleg Mityukhin)
E thënë thjesht, parimi i humanizmit nënkupton që duhet të sigurohet trajtimi human, sa më shumë që të jetë e mundur, si për civilët ashtu edhe për luftëtarët, respektivisht për të kufizuar vuajtjet e panevojshme. Për shkak të këtij parimi, përdorimi i disa llojeve të armëve është ndaluar gjatë evolucionit të luftimeve.
Parimi i proporcionalitetit do të thotë që forca e përdorur për të kundërpërgjigjur një sulmi duhet të jetë në përpjesëtim me forcën që është përdorur në një sulm të caktuar (për shembull, një plumb i gjuajtur nga këmbësoria, nuk duhet të kthehet me një granatëhedhës). Megjithatë, parimi i proporcionalitetit duhet marrë në kontektsin e parimit të domosdoshmërisë ushtarake, respektivisht duhet të zmbrapsë jo vetëm sulmin e menjëhershëm dhe rrezikun e drejtpërdrejtë, por edhe sulmin e mundshëm në të ardhmen që është i sigurt se do të ndodhë ose t'i japë palës së kundërt një avantazh. Kjo zakonisht justifikon përdorimin e forcës që në pamje të parë duket sikur të jetë joproporcionale.
Parimi i dallimit (distinktivitetit) i referohet dallimit ndërmjet civilëve dhe luftëtarëve, gjegjësisht objekteve civile dhe ushtarake - objektet civile në asnjë rast nuk duhet të trajtohen si objektiv legjitim ushtarak. Në këtë kontekst, sulmet nuk duhet të kenë një efekt jodiskriminues, gjegjësisht efekti i sulmeve nuk duhet të prekë civilët dhe objektet civile, që në përgjithësi është një argument bazë kundër përdorimit të armëve bërthamore.
Sulmet ndaj civilëve dhe objekteve civile zakonisht justifikohen nga shtetet në rast të konvertimit të objekteve për qëllime tjera (respektivisht nëse një objekt tipik civil si një qendër kulturore përdoret si një objekt magazinimi ose montimi për armë dhe municione) që ofron një avantazh të konsiderueshëm ushtarak për palës tjetër në kontekstin e parimit të domosdoshmërisë ushtarake, si një dëm kolateral.
Mbrojtje shtesë
Ekzistojnë rregulla të veçanta juridike për mbrojtjen e segmenteve të ndryshme si trashëgimia kulturore dhe mjedisi jetësor.
Për objektet që mund të çlirojnë një forcë të rrezikshme, në rastin e betejave rreth termocentraleve bërthamore të Çernobilit dhe Zaporozhjes, ekziston një tog i veçantë rregullash që janë të zbatueshme dhe mbi bazën e të cilave mund të vendoset një strategji ushtarake për pushtim. Prej tyre vlen të përmendet veçanërisht nevoja për të paralajmëruar popullatën civile dhe për të ofruar një mundësi për një evakuim të qetë para se të ndodhë sulmi i planifikuar, për të cilin nuk kishte asnjë informacion, ose të paktën nuk ishte raportuar në media..
Sipas shumë bazave, kjo luftë do të krijojë precedentë që do të gjenerojnë rregulla të reja juridike, ose të paktën do të çojnë në interpretimin e atyre ekzistuese në një dritë krejtësisht të re. Këtu qëndron mbi të gjitha roli i sektorit privat dhe zhvillimi i teknologjisë, kriptovalutave dhe përfshirja e aktorëve të ndryshëm në hapësirën kibernetike, me atribuim të hapur dhe arbitrar të veprimeve ndaj dyja palëve ndërluftuese.
Fundi i luftës apo lufta pa fund?
Për të dytën javë radhazi, në territorin ukrainas po ndodhë luftë. Përpjekjet për bisedimet e paqes nuk kanë rezultuar në një armëpushim dhe situata për civilët është veçanërisht e vështirë. Prokuroria e Gjykatës Ndërkombëtare Penale në Hagë ka njoftuar hapjen e një hetimi për krimet e mundshme të luftës në Ukrainë, pavarësisht se cila palë i ka kryer ato. Rusia, ashtu si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, nuk e ka ratifikuar Statutin e Romës, kurse e drejta ndërkombëtare është horizontale dhe në përgjithësi nuk ka asnjë parim shtrëngimi apo detyrimi.
Në kontekstin e një sistemi kolektiv të sigurisë globale, në përputhje me Kartën e Kombeve të Bashkuara, forca mund të përdoret në dy mënyra: për vetëmbrojtje individuale ose kolektive, ose me vendim të Këshillit të Sigurimit për të ruajtur ose arritur paqen.
Në një situatë ku Rusia është një anëtare e përhershme e Këshillit të Sigurimit dhe Ukraina nuk është anëtare e NATO-s, të dyja opsionet për përfshirje të drejtpërdrejtë globale janë mjaft të pasigurta. Prandaj, me shumë gjasë, për fat të keq lufta do të zgjasë me një mundësi përshkallëzimi.
Kjo luftë do të prekë jo vetëm palët ndërluftuese, por do të zhvendosë në mënyrë tektonike edhe marrëdhëniet ekonomike dhe politike në nivel planetar. Kriza ekonomike dhe humanitare do të ndihet pak a shumë në të gjithë Evropën. Nga ana tjetër, deri në këtë ditë asgjë nuk e ka bashkuar botën shumë kohë më parë si rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së që dënon "agresionin rus", kurse pushtimi i Ukrainës ringjalli idenë e bashkimit evropian si një projekt paqeje i konceptuar nga Monet, Churchill, Schuman dhe Adenauer.
Kuptimi i ekzistencës së aleancës së NATO-s gjithashtu përjetoi një reanimacion. Paqja është opsioni i vetëm i duhur, por për fat të keq, duke pasur parasysh situatën aktuale, opsionet për paqe duken mjaft të shterura, kurse nevoja për të reformuar sistemin global të sigurisë po bëhet gjithnjë e më e sigurt.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
