fbpx

Kush do ta mbrojë të vërtetën në një botë pa verifikues faktesh?

Sonja Stojadinoviq

Politika

24.01.25

Прегледи

Kompania Meta po heq dorë nga kontrolluesit/verifikuesit e fakteve, pa të cilat rrjetet sociale do të kthehen në një arenë ku gënjeshtrat dhe dezinformatat përhapen më shpejt se e vërteta.

Presidenti i sapozgjedhur i SHBA-së, Donald Trump, ende i pa inauguruar, ka nisur të “futë në binarë” rrjetet sociale. Për të shpëtuar mastodonin e tij Meta, Mark Zuckerberg shkoi për të vizituar Trumpin në pronën e tij në Florida dhe menjëherë lëshoi ​​një deklaratë se ai do të anulonte shërbimet e verifikuesve të fakteve në kompaninë e tij Meta, që do të thoshte se ata nuk do të rregullonin më përmbajtjen në rrjetet sociale. Facebook, Instagram dhe Threads, të cilat përdoren nga mbi tre miliardë njerëz në mbarë botën.

Reagimet e forta kundër këtij vendimi ishin të pritshme, sepse verifikimi i fakteve ishte i nevojshëm në hapësirën e pakufizuar të dezinformimit dhe gjuhës së urrejtjes. Sistemi i verifikimit të postimeve të postuara në rrjetet sociale në pronësi të kompanisë Meta nuk do të fiket plotësisht, por do të jetë në një formë të ngjashme me rrjetin social X, i cili është në pronësi të Elon Musk.

Ekziston një opsion nën çdo postim të quajtur community notes (vërejtje të komunitetit), i cili do të thotë se postimi i dhënë (video, tekst, imazh) mund të jetë i rremë ose të përmbajë informacion gjysmë të vërtetë.

Funksioni i verifikimit të fakteve apo fact-checking është përhapur që nga viti 2016, pas pushtimit të lajmeve të rreme në rrjetet sociale dhe mediat online. Meta, më herët e quajtur Facebook, nisi të punonte me një rrjet ndërkombëtar profesionistësh që kontrollonin postimet në këtë rrjet social dhe ata si bashkëpunëtorë të jashtëm vendosën se cilat postime ishin false dhe cilat duhet të mbesin. Ky Rrjet Ndërkombëtar i Kontrollit të Fakteve (International Fact-Checking Network) numëronte më vonë 90 organizata që punonin në 60 gjuhë.

Megjithëse kjo metodë e kontrollit të lajmeve të rreme dhe dezinformatave pati disa efekte, mangësitë e saj u bënë të dukshme gjatë pandemisë COVID-19.

Kontrolluesit e fakteve u akuzuan për fshirjen e postimeve që nuk pajtoheshin me narrativën kryesore, qëndrimet dhe vendimet e qeverive. Opinionet e postuara në rrjetet sociale që ishin kundër masave kombëtare dhe ndërkombëtare kundër pandemisë, së bashku me fushatat e vaksinave, u fshinë dhe u etiketuan si të rreme dhe përhapëse të dezinformatave, madje edhe ato që mbështeteshin me prova dhe fakte mjekësore.

I njëjti shembull është rasti me djalin e ish-presidentit amerikan Joe Biden, Hunter Biden, kur Facebook censuroi postimet e mediave të ndryshme, duke filluar nga New York Post, se si zëvendëspresident, Joe Biden kishte ndihmuar djalin e tij me marrëveshje biznesi në Ukrainë. Megjithatë, provat ishin në anën e verifikuesve të fakteve, ata treguan se cilat postime duhet të trajtohen, por në fund, vetë Facebook (Meta) kishte vendosur për këtë.

Prapavija politike dhe afariste e vendimit të Meta

Vendimi i Zuckerberg për të hequr dorë nga kontrolluesit e fakteve ka një prapavijë të thellë politike dhe afariste. Kujtojmë se pas sulmit në Kapitol më 6 janar 2021, Facebook bllokoi aksesin e Donald Trump në këtë rrjet social, duke deklaruar se përbën një rrezik të madh për publikun dhe vetë kompaninë. Së fundmi, për të “larë” veten nga ky vendim, Zuckerberg dhuroi 1 milion dollarë për fondin e inaguirimit të Donald Trump-it në vitin 2025, pasi Trump e kërcënoi atë me burg nëse do të lejonte që Facebook të ndërhynte në zgjedhjet presidenciale të vitit 2024.

Burimi: freepik.com

Krahas kësaj, Zuckerberg emëroi Joel Kaplan, një konservator prej kohësh dhe anti-fakt-kontrollues, si person përgjegjës të çështjeve globale në Meta. Nga ana tjetër, Trump harroi se ishte Facebook, me algoritmin e tij të dobët për kontrollin e postimeve, që krijoi hapësirë ​​për manipulime, gënjeshtra dhe lajme të rreme përpara zgjedhjeve presidenciale të vitit 2016, kur ai fitoi.

Kur miliarderi Elon Musk bleu atë që atëherë ishte Twitter, tani X, ai me zë të lartë e shpalli veten një mbështetës të fjalës së lirë. Por, nga ana tjetër, një fakt humbi në mesin e lajmeve dhe ai është se në vitin 2023, ai kërkoi që të çaktivizohej aksesi falas në mekanizmin API (API, Application Programming Interface), gjë që do të bënte të pamundur monitorimin e jashtëm të efektivitetit të instrumentit Community Notes. Me këtë vendim, Musk krijoi hapësirë ​​për manipulimin e të dhënave të efikasitetit të instrumentit Community Notes, duke mos i dhënë hapësirë ​​faktorëve të jashtëm, të pavarur për të verifikuar efikasitetin e vërtetë.

Një rrezik i ri që fshihet pas qoshes

Hapësira e pakontrolluar e mediave sociale po përballet me një rrezik të ri, përveç prodhimit të përmbajtjeve me dhunë, racizëm, gjuhë urrejtjeje dhe lajme të rreme. Ne kemi parë fuqinë e inteligjencës artificiale (AI) vitin e kaluar, nga ChatGPT përmes platformave të tjera për krijimin e videove, fotove, teksteve, tek manipulimi i publikut duke krijuar video me politikanë dhe figura publike që pretendohet se thonë ose bëjnë diçka, por se kjo nuk ndodhi.

Nëse algoritmi nuk arriti të kontrollojë lajmet e rreme në Facebook deri në vitin 2016, tani do ta ketë të vështirë të kontrollojë postimet e krijuara nga inteligjenca artificiale, e cila po i afrohet gjithnjë e më shumë realitetit dhe sjelljes njerëzore me produktet e saj. Këtu kemi ardhur në një situatë ku kontrolluesit e fakteve kanë filluar të përdorin inteligjencën artificiale për të zbuluar produkte, gjithashtu të inteligjencës artificiale, të tilla si video të rreme, foto dhe regjistrime audio.

Kështu, kontrolluesit e fakteve nga Norvegjia, Gjeorgjia dhe Gana po përdorin inteligjencën artificiale për të luftuar lajmet e rreme të krijuara nga vetë inteligjenca artificiale. Në Norvegji, ata përdorën mjetin GeoSpy  për të krahasuar fotot me vendndodhje të caktuara dhe për të zbuluar nëse ajo foto është e vërtetë apo e rreme dhe e krijuar nga inteligjenca artificiale. Ata përdorën gjithashtu një mjet për njohjen e gjuhës në një skedar audio. Në Gjeorgji dhe Gana, ata tashmë janë duke punuar në mjete që përdorin inteligjencën artificiale për verifikimin e fakteve, por problemi me të cilin përballen është mungesa e të dhënave dhe trajnimi i inteligjencës artificiale në gjuhë të ndryshme. Disa herë në Ganë, ata janë përballur me një situatë ku inteligjenca artificiale ka dhënë të dhëna të ndryshme për të njëjtin informacion.

Jetojmë në një kohë kur është e vështirë të ndash të vërtetën nga gënjeshtra, kur liria e fjalës është zëvendësuar nga censura, por edhe nga thirrjet për dhunë dhe vrasje. Një kohë në të cilën shteti censuron lirinë e fjalës, por edhe vetë shkencën, nëse nuk u shërben interesave shtetërore dhe pushtetarëve.

Studimet tregojnë se postimet e rreme përhapen 20% më shpejt se postimet e vërteta, veçanërisht nëse ato përmbajnë dhunë, teori konspirative, racizëm dhe video eksplicite. Pa kontrollues faktesh, media sociale do të bëhet një sistem i pakufizuar prodhimi i lajmeve të rreme dhe gjysmë të vërtetave. rregulloret

Sonja Stojadinoviq

Sonja Stojadinoviq është politologe e diplomuar në Fakultetin Juridik “Justinianus Primus” në Shkup, ku ka magjistruar në Departamentin e Politikës Ndërkombëtare në temën “Lufta jo e dhunshme në politikë: faktorët për sukses dhe dështim”. Më vonë ajo e përmirësoi arsimin e saj në Universitetin e Gracit me temën e magjistraturës me temë: “Kushtet politike dhe financiare për kreditë nga bankat kineze dhe të BE-së për investime në infrastrukturë në Ballkan”. Ai punon si shkrimtar i pavarur për portalin kroat Lupiga dhe është bashkëpunëtor i jashtëm i Institutit Blue Europe nga Luksemburgu.