Edhe pse e trajnuar për të menduar si njeri, impulsin humanoid njerëzor dhe reagimin impulsiv në situata të rrezikshme, inteligjenca artificiale (AI) nuk mund t’i imitojë apo parashikojë. Për sa kohë që inteligjenca artificiale është krijuar për të ndihmuar njerëzimin dhe rregullimi i saj është në një nivel të lartë, ka pak mundësi që ajo të dalë jashtë kontrollit.
Ne jemi me fat që jetojmë në epokën e zhvillimit dhe përhapjes së inteligjencës artificiale (AI). Me të gjitha avantazhet që sjell, nuk mund t'i anashkalojmë paralajmërimet që më parë i shihnim vetëm në filma, dhe tashmë dëgjohen hapur, se sado e dobishme të jetë inteligjenca artificiale, ajo mund të jetë edhe problematike. Shfaqja e ChatGPT në vitin 2022 tregoi fuqishëm se deri ku ka arritur zhvillimi i inteligjencës artificiale dhe cilat janë avantazhet, por edhe keqpërdorimet që mund të ndodhin.
Edhe pse vetë roboti iu përgjigj menjëherë dhe me saktësi pyetjeve të dhëna, sado që të kishin qenë ato idioteske apo të shkruara gabimisht, megjithatë, ai tregoi se ka të meta të mëdha si përzierja e kujtesës tashmë të krijuar me përgjigjen e kërkuar dhe vetëcensurimi i zbatuar në lidhje me pyetjet rreth përmbajtjes eksplicite, dhunës dhe aktiviteteve ilegale.
Megjithatë, ky produkt i industrisë së teknlogjisë informatike ka treguar se njerëzimi ka nevojë për ndihmë pothuajse në të gjitha sferat e punës. Një nga sferat që prek fuqishëm çdo segment të shoqërisë është politika dhe përdorimi i inteligjencës artificiale në vendimet politike, në kërkimin politik, madje edhe në krijimin e politikave publike, është një fushë që zhvillohet në mënyrë aktive, por edhe një fushë që mund të kontribuojë për marrjen e vendimeve të gabuara që do të ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e njerëzve.
Një nga sferat e pakta të politikës ku përdoret inteligjenca artificiale janë sondazhet (anketat) e opinionit publik përpara mbajtjes së zgjedhjeve. Që nga viti 2018, makinat u janë përgjigjur pyetjeve të anketuesve të ngarkuar me mbledhjen e të dhënave për opinionet e qytetarëve para zgjedhjeve dhe për kandidatët e ofruar. Rënia e pjesëmarrjes së qytetarëve në këtë lloj sondazhi është zëvendësuar nga përdorimi masiv i inteligjencës artificiale të ushqyer me miliarda të dhëna, skriptet e përpunuara të përgjigjeve dhe imitimi i programuar i votuesve bazuar në gjininë, racën, arsimin, vendndodhjen, profesionin e kështu me radhë.
Modelet e mëdha të të mësuarit (Large language models LLM) bëjnë të mundur ushqyerjen e bot-eve me të dhëna të mbledhura nga Interneti, së bashku me të gjitha bazat e të dhënave në të cilat krijuesit kishin akses, dhe krijimin e skenarëve të ndryshëm të përgjigjeve. Kjo është e gjitha me qëllim - për ta bërë makinën më afër përgjigjes së vërtetë njerëzore dhe imitimi të bëhet më real, madje të bëhet edhe i panjohur: nëse është një makinë apo një njeri. Algoritmet e sofistikuara mund të parashikojnë sjelljen e votuesve me saktësi të lartë, të krijojnë fushata, të synojnë grupe votuesish, madje të parashikojnë edhe rezultatin e zgjedhjeve. Gjithashtu, inteligjenca artificiale shërben si monitorues i faqeve të internetit gjatë fushatave zgjedhore, për të parandaluar mashtrimet dhe shkeljet e ligjeve.
Nga ana tjetër, sa më afër të jenë këto modele me njeriun në imitim, aq më i madh është rreziku i subjektivitetit në përgjigje, sepse bazat e të dhënave që përmbajnë dhe përdorin bot-et janë krijuar nga njerëzit.
Inteligjenca artificiale, krijimi i politikave publike dhe vendimeve politike
Inteligjenca artificiale përdoret tashmë në parlamentet në Estoni (për stenografi), Itali (përkthim dokumentesh), Brazil (transkriptim i skedarëve audio dhe video), Finlandë (përmbledhje e dokumenteve dhe podcast). Inteligjenca artificiale përdoret për transkriptimin e fjalimeve, përkthimin, përmbledhjen e dokumenteve, mbështetjen për përgatitjen e legjislacionit dhe komunikimin me qytetarët. Në punën e gjerë të parlamenteve, inteligjenca artificiale është më se e mirëpritur, por ekspertët paralajmërojnë për rreziqet për shkak të ndjeshmërisë së këtij sistemi ndaj gabimeve.
Fondacioni Westminster për Demokraci ka nxjerrë një udhëzues për përdorimin e inteligjencës artificiale në parlament, me udhëzime dhe rekomandime se ku duhet pasur më shumë kujdes në zbatimin dhe përdorimin e këtij mjeti.
Udhëzimet dhe rekomandimet paralajmërojnë se duhet të ketë transparencë në vendimmarrje kur përdoret inteligjenca artificiale, se duhet të ketë një shteg përgjatë të cilit ndiqen këto operacione dhe se vendimet duhet të mbështeten me arsyetimin se pse janë marrë pikërisht ato vendime. Është e nevojshme të sigurohet autonomia në vendimmarrje në të cilën inteligjenca artificiale përdoret për të përjashtuar mundësinë që ky sistem të manipulohet për interesa të caktuara. Kërkon gjithashtu etikë në vetë punën e inteligjencës artificiale për të përjashtuar subjektivitetin.
Nga ana tjetër, nevojitet kontroll mbi punën e inteligjencës artificiale që të mos ketë shkelje të të drejtave të njeriut në vendimmarrje, si dhe të krijohet besimi i publikut në parlamentet që përdorin inteligjencën artificiale në punën e tyre. Për të forcuar më tej përdorimin e inteligjencës artificiale në parlament, nevojitet legjislacion për të kontrolluar përdorimin e këtij mjeti.
Megjithatë, për të kuptuar më mirë shkallën e zhvillimit të inteligjencëa artificiale dhe përdorimin e saj në parlamente dhe vendimmarrje në nivel shtetëror, duhet ditur se e ashtuquajtura inteligjencë artificiale e përgjithshme (AGI Artificial general intelligence) po përdoret gjithnjë e më shumë. Është një lloj inteligjence artificiale që kupton, mëson dhe zbaton njohuritë në një mënyrë që është e ngjashme me inteligjencën njerëzore. Ajo ka një gamë të gjerë aftësish njohëse që e lejojnë atë të kryejë detyra të ndryshme dhe të përshtatet me situata të ndryshme pa u programuar në mënyrë specifike për situatat e dhëna.
Burimi: freepik.com
Kjo inteligjencë tenton të imitojë fleksibilitetin e mendjes njerëzore, ka aftësi për zgjidhjen e problemeve dhe potencialisht çon në krijimin e makinave që mund të zgjidhin një sërë problemesh ashtu siç mund t’i zgjidhin njerëzit.
Përdorimi i inteligjencës artificiale në vendimmarrjen politike ka avantazhet dhe rreziqet e veta. Një makinë mund të përpunojë në mënyrë efikase një sasi të madhe të dhënash në një kohë të shkurtër, mund të njohë lëvizjet dhe modelet e sjelljes në shoqëri që nuk janë të dukshme për analistët njerëzorë dhe kështu të prodhojë më shumë informacion që është i dobishëm për politikëbërjen dhe mund të përmirësojë komunikimin midis politikanëve dhe qytetarëve me informacione dhe rekomandime të personalizuara.
Rreziqet janë: Sistemet e inteligjencës artificiale, nëse trajnohen për të dhënat personale, mund të çojnë në vendime subjektive dhe diskriminuese, mund të hakerohen, manipulohen dhe mund të jenë të paaftë nëse vetëm grupe të caktuara kanë akses në to, në vend që të përfitojnë të gjithë qytetarët.
Përveç kësaj, inteligjenca artificiale mund të përdoret në mënyrë efektive në politikë për të parashikuar rezultatet e politikave publike, duke gjeneruar skenarë se si një politikë publike ose vendim politik mund të ndikojë në shoqëri, madje edhe globalisht. Përdorimi i inteligjencës artificiale në metodologjitë e parashikimit (foresight methodologies) jo vetëm që do të kontribuojë në zbatimin e politikave në interes të qytetarëve, por tashmë përdoret në fusha të tjera të ndryshme të kërkimit.
Rregullimi i inteligjencës artificiale (AI)
Në nivel të Bashkimit Evropian, përdorimi i inteligjencës artificiale rregullohet me aktin e AI-së të miratuar nga Parlamenti i BE-së, në mars të vitit 2024 dhe më vonë nga Këshilli i Evropës në maj të vitit 2024. Hyrja e plotë në fuqi e këtij akti pritet në dy vjet. Standardet për inteligjencën artificiale që imponon ky akt janë: që AI është transparente, e sigurt, se puna e saj i nënshtrohet kontrollit të plotë, jodiskriminuese dhe se fokusi i punës së këtij sistemi është për të mirën e njerëzimit.
Kushtet e tjera të vendosura nga ky dokument janë që inteligjenca artificiale nuk ka programe për manipulimin e sjelljes kognitive, veçanërisht midis grupeve të ndjeshme si fëmijët, që të mos i klasifikojë njerëzit sipas kategorive në bazë të sjelljes, statusit socio-ekonomik apo karakteristikave personale, që nuk përdor identifikimin biometrik të njerëzve dhe duke i vendosur në kategori të ndryshme, duke mos përdorur identifikimin biometrik në kohë reale të njerëzve si njohja e fytyrës...
Kërkesa e fundit për identifikimin në kohë reale të njerëzve i nënshtrohet përjashtimeve nëse bëhet fjalë për rrezik sigurie. Sistemet e inteligjencës artificiale që klasifikohen si sisteme me rrezik të lartë, por që përdoren në menaxhimin e infrastrukturës kritike, arsimin dhe trajnimin profesional, punësimin, menaxhimin e punonjësve dhe aksesin në vetëpunësim, zbatimin e ligjit, migrimin, azilin, kontrollin kufitar, interpretimin e ligjit, duhet të regjistrohen në BE.
Standardet e transparencës së inteligjencës artificiale përmbajnë kërkesa për zbulimin e përmbajtjes që gjenerohet nga AI, hartimin e një modeli që do të parandalojë krijimin e përmbajtjes së paligjshme dhe publikimin e të dhënave të përdorura për të trajnuar inteligjencën artificiale (AI).
E ardhmja nuk mund të imagjinohet pa inteligjencën artificiale, sepse ne tashmë po krijojmë të ardhmen duke përdorur këtë mjet. Frika e humbjes së kontrollit mbi AI është reale, por nuk është një situatë që është e sigurt që do të ndodhë në të ardhmen.
Nuk duhet harruar se AI është krijim i njeriut, njeriu e “ushqen” me të dhëna, e trajnon, e programon dhe e kontrollon. Edhe pse e trajnuar për të menduar si njeri, impulsin humanoid njerëzor dhe reagimin impulsiv në situata të rrezikshme, inteligjenca artificiale (AI) nuk mund t’i imitojë apo parashikojë. Për sa kohë që inteligjenca artificiale (AI) është krijuar për të ndihmuar njerëzimin dhe rregullimi i saj është në nivel të lartë, ka pak mundësi që të dalë jashtë kontrollit dhe së shpejti do të kemi në realitet skenarin nga filmat "Terminator".
Rregullorja globale e shpërndarë dhe e harmonizuar për krijimin dhe kontrollin e inteligjencës artificiale do të krijojë një të ardhme më të sigurt dhe përdorimin e inteligjencës artificiale (AI) ekskluzivisht për të mirën e njerëzimit.
