fbpx

Kush përsërit të kaluarën kontrollon të tashmen (dhe në masë të madhe drejton edhe të ardhmen)

Vladimir Xhorxheviq

Politika

24.11.21

Прегледи

Vladimir Djordjevic

Vladimir Djordjevic 400x500Kjo jo vetëm që i kujton rajonit, siç ka thënë Faulkner, e kaluara nuk është e kaluar, por tregon se agjendat nacionaliste në rajon kanë nevojë për një shkëndijë relativisht të vogël për të prodhuar një shpërthim shumë më të madh që më pas duket se është e vështirë të kontrollohet.

Duke qenë javën e kaluar në një konferencë në Tutzing (në zonën e Mynihut) që iu kushtua Kulturave në Kujtesë që nga viti 1945: Historia e ngatërruar e Evropës Juglindore-Gjermane, organizuar nga Südosteuropa-Gesellschaft me mbështetjen e Ministrisë Federale Gjermane të Punëve të Jashtme, kujtoi dhe më bindi për disa herë, siç ka shkruar vetë Faulkner vite më parë, “e kaluara nuk ka vdekur kurrë. Madje, nuk është as e kaluar”. Këto rreshta nuk pasqyrojnë vetëm besimin e Faulkner se ajo që ndodhi në të kaluarën është shumë e gjallë dhe e shëndoshë (dhe kështu në thelb pjesë e së tashmes sonë), kryesisht në kuptimin që është/mund të rikrijohet dhe rikontekstualizohet për t'iu përshtatur momentit të tanishëm, por gjithashtu se ka një nevojë absolute për të përballuar atë që ka ndodhur për t'u përpjekur për ta kuptuar dhe 'përpunuar' atë.

Mendoni për një moment hapësirën post-jugosllave: ka, guxoj të them, më shumë se dhjetëra narrativash konkurruese jo vetëm të së kaluarës së afërt (si ajo që ndodhi në vitet 1990 gjatë shpërbërjes së shtetit të përbashkët jugosllav), por rrëfime identike, nëse jo më shumë, për të kaluarën më të largët, pra për Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore dhe rolin përkatës të grupeve etnike që më pas shkuan në krijimin e shtetit të përbashkët jugosllav. Këto tregime të ndryshme dhe përfundimisht konkurruese provojnë të jenë një pengesë e rëndësishme për një vizion të përbashkët për të ardhmen që do të ndërtonte ura mirëkuptimi në rajon. Për të argumentuar rastin tim, do të përdor shembullin e Bosnjës dhe Hercegovinës, duke theksuar se si e kaluara më e largët dhe relativisht e afërt abuzohen në jetën politike të brendshme, ku qëllimet e politikës së përditshme, për fat të keq, mbeten më të rëndësishme se e ardhmja e shtetit të përbashkët.

"Realiteti i Etnizuar" i Bosnjës dhe Hercegovinës

Bosnja dhe Hercegovina, e ardhmja e së cilës në BE mbetet e pasigurt dhe perspektivat e së cilës për të kaluar "realitetin e etnizuar" duket të jenë të paqarta, vazhdon të jetë shteti në të cilin përkatësia e tre grupeve të ndryshme etnike është bërë parimi themelor, po të thoni "alfa dhe omega" e jetës politike të brendshme. I themeluar në fund të vitit 1995 brenda kornizës së Dejtonit, vendi duhej të lejonte që tri palët e atëhershme ndërluftuese të pajtoheshin me njëra-tjetrën, me komunitetin ndërkombëtar në atë kohë duke shpresuar se, me kalimin e kohës, një narrativë e politikës së përbashkët shoqërore do të krijohej dhe do të arrihej një vizion i përbashkët i "tonës", në vend të të ardhmes "tuaj" dhe "times". Së shpejti do të festohet 30 vjetori i sistemit të Dejtonit, por e ardhmja e republikës post-jugosllave të Bosnjës dhe Hercegovinës, e cila është e ndarë etnikisht, mbetet në pikëpyetje. Forcat e fuqishme politike vendase që vënë në pikëpyetje kuadrin e përbashkët të Bosnjës dhe Hercegovinës, si Milorad Dodik i Republika Srpska, vetëm sa e vërtetojnë këtë tezë.

“Dalja e serbëve të Bosnjës nga institucionet shtetërore në korrik dhe kërcënimet e ripërtërira nga udhëheqja serbe e Bosnjës për të ecur përpara me ndarjen e entitetit të dominuar nga serbët e Republikës Srpska nga pjesa tjetër e vendit” tregojnë se sa e thellë është realisht kriza e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe sa narrativat mbi të ardhmen e përbashkët në thelb hidhen poshtë nga politikanët që abuzojnë me agjendat nacionaliste drejt qëllimeve të tyre.

Dodik ka qenë një mjeshtër në këtë drejtim, duke dominuar skenën politike të Republika Srpska për gati dy dekada tani, shpesh duke u mbështetur në logjikën nacionaliste që ka mbetur kryesisht e frymëzuar nga vitet e nëntëdhjeta të luftës. Një iniciativë e kohëve të fundit kushtuar çështjeve kryesore në integrimet e BE-së në Bosnjë dhe Hercegovinë stërthekson këtë çështje. Ai nënvizon disa probleme me të cilat Bosnja dhe Hercegovina po përballet që nga Marrëveshja e Dejtonit, më i madhi prej tyre është se e kaluara, kryesisht ajo që lidhet me konfliktet në vitet 1990, ka mbetur e pa adresuar nga tre grupet etnike.

Mora da go razbereme minatoto za da postavime nasoka za idninataBurimi: shutterstock.com

Prandaj, brezave të rinj të kampeve të ndara etnikisht u mësohen ende narrativa konkurruese që nxjerrin në pah fajin e (dy) grupeve të tjera etnike në vend që të adresojnë përgjegjësinë dhe përfshirjen e një prej grupeve etnike në konfliktet e viteve 1990. Politikanët kanë rolin e tyre në këtë: duke luajtur vazhdimisht me narrativat që në fund ua zhvendosin fajin grupeve të tjera etnike për angazhimin e tyre dekadëshe për shkatërrimin e Jugosllavisë socialiste, ata vazhdimisht minojnë të ardhmen e vendit për hir të qëllimeve të veta (afatshkurta dhe zakonisht të korrupsionit). Kjo situatë është ironike (dhe alarmante), veçanërisht kur merret parasysh se politikanët nacionalistë do të mbeteshin pa punë nëse nuk do të kishin pasur shtetin e Bosnjës dhe Hercegovinës që të merrte goditjet e tyre të rregullta.

Vendi i rrënuar nga ndarjet etnike dëshmon se “mosmarrëveshjet për të kaluarën nuk janë një mënyrë për të ndërtuar të ardhmen”, duke e bërë rastin e Bosnjës një provë aktuale për të ardhmen e integrimit të Ballkanit Perëndimor në BE. Nëse i lihet ndonjë kuptim integrimit të përmendur të rajonit dhe nëse ekziston ndonjë plan i duhur i BE-së për të pranuar Ballkanin Perëndimor (dhe sinqerisht kam dyshimet e mia për këtë), atëherë Bosnja dhe Hercegovina duhet të jetë në mënyrë të pashmangshme një nga pikat kryesore në procesin e integrimit. Duket krejtësisht e pamundur të mendohet për integrimin në BE të rajonit pa këtë vend, ky shtet, diversiteti etnik i të cilit pasqyron vetë kompleksitetin e shoqërive në rajon dhe mbijetesa politike e të cilit do të tregonte vullnetin evropian për të ndihmuar boshnjakët, kroatët dhe serbët që me të vërtetë të punojnë së bashku për kapërcimin e trashëgimisë së konflikteve të fundit.

Në këtë pikë, dhe kam frikë se kështu do të mbetet në vitet në vijim, është e vështirë të largohesh nga realiteti i etnizuar i vendit, ku tre grupet etnike, kryesisht serbët e Bosnjës dhe kroatët, vazhdojnë të vënë në dyshim legjitimitetin e zgjidhjеs së shtetit të Bosnjës dhe Hercegovinës. Mënyra se si sfidohet ky legjitimitet është ajo që më shqetëson më shumë: zgjidhja shtetërore e Bosnjës refuzohet si e padrejtë dhe politikisht e paligjshme kryesisht jo nga konteksti bashkëkohor, por kryesisht nga pikëpamja historike, dhe kjo është pjesa e pakuptimtë në lidhje me të. Pyetjet se kush e zotëron dhe kush ka të drejtën e 'pronës' dhe 'pretendimeve' që ky vend vazhdimisht lind, duke çuar në tregime të panevojshme dhe shpesh të kota që abuzojnë me faktet historike.

Dikur tema të tilla si gjenocidi i Srebrenicës (d.m.th., btw, nuk konsiderohet si gjenocid dhe refuzohet si i tillë në Republika Sërpska), krimet e luftës të kryera në vitet 1990 dhe përgjegjësia për to, kriminelët e luftës që i shpëtuan drejtësisë dhe nuk u dënuan kurrë për rolin e tyre në konfliktet e përmendura, identiteti mysliman boshnjak dhe shumë të tjerë bëhen pjesë e debatit, nacionalistët fillojnë të fitojnë zemrat dhe jo mendjet e elektoratit të tyre, duke qenë shumë të zëshëm në supozimin se mbrojnë interesat e atij elektorati (lexo: kryesisht grupi i tyre etnik). Në këtë union krejtësisht fatkeq, ata ndihmohen nga sistemi arsimor që nuk bën asgjë për të ndihmuar dhe luftuar “realitetin e etnizuar” të vendit. Ky sistem vazhdon të ofrojë një vend për brezat e rinj për të diskutuar mbi fajin e të tjerëve dhe për të mësuar mbi zhvendosjen e fajit dhe jo për çdo gjë tjetër, duke i penguar brezat e rinj të kuptojnë rolin (dhe përgjegjësinë) e kampit të tyre etnik në aspektin historik.

Rrugëdalja?

Një nga mënyrat për të dalë nga kjo ‘rrëmujë ballkanike’ mund të jetë emërimi i fundit i një Përfaqësuesi të Lartë të ri (HR) për Bosnjën dhe Hercegovinën, Christian Schmidt. “Zyra e Përfaqësuesit të Lartë (OHR) është një institucion ndërkombëtar ad hoc përgjegjëse për mbikëqyrjen e zbatimit të aspekteve civile të Marrëveshjes së Paqes që i jep fund luftës në Bosnjë dhe Hercegovinë”. Schmidt mund të ndihmojë Bosnjën dhe Hercegovinën të largohet nga realiteti me bazë etnike, ku Përfaqësuesi i Lartë i ri duhet të përpiqet të ofrojë zgjidhje për gabimet në politikën e brendshme të vendit, ndoshta duke u mbështetur pjesërisht në përvojën gjermane të përballjes me tmerret e bëra nga regjimi nazist në Luftën e Dytë Botërore. Për më tepër, BE-ja do të duhet të bëjë pjesën e saj dhe të kalojë duke i premtuar rajonit se një ditë do të integrohet në BE. Duket se nuk ka një “plan të caktuar kohor” në këtë drejtim, duke e bërë të gjithë historinë e anëtarësimit një ëndërr. Është e pamundur të zgjidhen problemet në Bosnjë dhe Hercegovinë pa Brukselin që i ofron vendit (dhe rajonit) një perspektivë të qartë që do ta lejojë atë të shkëputet nga e kaluara, duke e pajisur atë me mjete të mjaftueshme për të zgjidhur gradualisht (siç kuptohet) atë që ndodhi në vitet 1990 (dhe më tej). Këto mjete duhet të bazohen kryesisht në faktin se në çdo shoqëri pas konfliktit, “paqja dhe pajtimi me të kaluarën nuk mund të ndodhë në kushtet e zhvillimit të dobët socio-ekonomik, varfërisë dhe pabarazisë”.

Së fundi, Serbia dhe Kroacia (lexo: politikanët në këto vende) duhet të bëjnë përpjekje më të pjekura dhe të ndihmojnë Bosnjën dhe Hercegovinën që të bëhet një shtet i qëndrueshëm. Duke pasur politikanë nga të dy shtetet që veprojnë në mënyrë fëminore duke u angazhuar në thelb në diskurse nacionaliste për të kënaqur elektoratin e tyre dërgon një mesazh të gabuar për rajonin. Kjo jo vetëm që i kujton rajonit, siç ka thënë Faulkner, e kaluara nuk është e kaluar, por tregon se agjendat nacionaliste në rajon kanë nevojë për një shkëndijë relativisht të vogël për të prodhuar një shpërthim shumë më të madh që më pas duket se është e vështirë të kontrollohet.

Sapo këto flakërima të shpërthejnë në flakë të hapura, agjendat nacionaliste të bazuara në kujtimet kolektive të së kaluarës duke e zhvendosur fajin te të tjerët (me palën tjetër/kampin etnik që është i dyshuari dhe fajtori i zakonshëm) kthehen në jetë, duke rrezikuar paqen në rajon, duke na bërë të gjithëve të pyesim nëse kemi bërë ndonjë përparim drejt paqes apo jo.

 

Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.

Vladimir Xhorxheviq

Vladimir Xhorxheviq është asistent profesor në Departamentin e Studimeve Territoriale në Fakultetin e Zhvillimit Rajonal dhe Studimeve Ndërkombëtare të Universitetit Mendel në Brno, Republika Çeke. Ai është gjithashtu duke vizituar një Pedagog në Fakultetin e Studimeve Sociale, Universitetin Masaryk, Brno, dhe Studiues në Institutin e Politikave Strategjike në Bratislavë, Sllovaki. Specializimi i tij përfshin Ballkanin Perëndimor, integrimin në BE, Politikën e Jashtme të SH.B.A.-së dhe të Drejtat e Njeriut.