Në një kohë kur inteligjenca artificiale (AI) po shtyn kufijtë e asaj që është e mundur, Zyra e Shteteve të Bashkuara për të Drejtat e Autorit po mban një qëndrim të vendosur: krijimtaria njerëzore mbetet në zemër të të drejtës së autorit. Pjesa e dytë e raportit të shumëpritur për të drejtat e autorit dhe inteligjencën artificiale, i publikuar më 29 janar 2025, përmban përfundime domethënëse që do të ndikojnë në të ardhmen e industrive krijuese.
"Përfundimet tona bazohen në rolin qendror të krijimtarisë njerëzore në të drejtën e autorit," theksoi Shira Perlmutter, drejtore e Zyrës së Shteteve të Bashkuara për të Drejtat e Autorit. Kjo deklaratë nuk është vetëm deklarative – ajo është rezultat i më shumë se një viti kërkimi intensiv, i cili mori në konsideratë mbi 10,000 komente nga palët e interesuara, duke përfshirë artistë, shkrimtarë, kompani teknologjike, ekspertë ligjorë dhe organizata të së drejtës së autorit.
Raporti vjen në një moment të rëndësishëm. Me zhvillimin shpërthyes të inteligjencës artificiale gjeneruese, industritë krijuese po përballen me pyetje themelore në lidhje me natyrën e autorësisë. A meriton një histori e shkurtër e shkruar nga një inteligjencë artificiale të njëjtën mbrojtje si një tregim i shkurtër i shkruar nga një njeri? A mund të ketë një artist të drejtën e autorit për një imazh të krijuar nëpërmjet një prompt (komandimi) në një sistem të gjenerimit të imazhit? Këto pyetje nuk janë vetëm teorike – ato kanë implikime të drejtpërdrejta për jetesën e miliona profesionistëve krijues në mbarë botën.
Është veçanërisht domethënëse që raporti vjen në një kohë kur bota po përballet me një përmbytje të përmbajtjeve të krijuara nga inteligjenca artificiale që po ngop mediat sociale, platformat dixhitale dhe mediat tradicionale. Kjo situatë krijon një nevojë urgjente për udhëzime të qarta ligjore që do të ndihmojnë në dallimin midis veprave krijuese të mbrojtura dhe përmbajtjeve të gjeneruara automatikisht.
Ku përfundon makina dhe ku fillon njeriu... Apo anasjelltas?
Përgjigja e Zyrës së të Drejtave të Autorit është e nuancuar, por e qartë. Përdorimi i thjeshtë i inteligjencës artificiale si mjet nuk e mohon mundësinë e mbrojtjes së të drejtës së autorit. Megjithatë, për t'u kualifikuar për mbrojtje, një vepër duhet të përmbajë kontribut të rëndësishëm krijues njerëzor. Thjesht futja e kërkesave ose udhëzimeve në një sistem inteligjence artificiale shpesh nuk mjafton.
"Zgjerimi i mbrojtjes ndaj materialeve, elementët shprehës të të cilëve përcaktohen nga një makinë do të minonte, në vend që të avanconte, qëllimet kushtetuese të së drejtës së autorit," shpjegon Perlmutter. Kjo deklaratë pasqyron balancën thelbësore që Zyra kërkon të arrijë - duke inkurajuar inovacionin pa zhvlerësuar krijimtarinë njerëzore.
Perspektiva ndërkombëtare dhe qasje të ndryshme
Është interesante që vende të ndryshme mbajnë qëndrime të ndryshme për këtë çështje. Ndërsa Shtetet e Bashkuara këmbëngulin për pjesëmarrje të konsiderueshme njerëzore, disa vende aziatike si Japonia dhe Koreja e Jugut po tregojnë fleksibilitet më të madh në njohjen e të drejtave të autorit mbi përmbajtjen e krijuar me ndihmën e inteligjencës artificiale. Kina, nga ana tjetër, mban një qëndrim të ngjashëm me SHBA-në – vetëm veprat e bëra nga njeriu mund të kenë mbrojtje të së drejtës së autorit.
Bashkimi Evropian ende nuk ka një qëndrim të vetëm, gjë që krijon një dinamikë interesante në nivel global. Ky diversitet në qasje pasqyron kompleksitetin e çështjes dhe traditat e ndryshme kulturore dhe ligjore në lidhje me kreativitetin dhe inovacionin.
Për artistët, shkrimtarët dhe profesionistët krijues, raporti sjell si inkurajim, ashtu edhe sfida. Nga njëra anë, konfirmon qartë vlerën e krijimtarisë njerëzore në epokën dixhitale. Nga ana tjetër, ai ngre pyetje se si të përdoret më së miri inteligjenca artificiale si një mjet krijues pa rrezikuar mbrojtjen e të drejtave të autorit.
Disa ekspertë propozojnë futjen e të drejtave të reja "sui generis" ("të natyrës së vet" ose "unike") për përmbajtjen e krijuar nga AI. Kjo kategori e re do të zhvillohej si e ndarë nga e drejta tradicionale e autorit, por shumica e ekspertëve ligjorë e kundërshtojnë këtë ide. Ata kanë frikë se një qasje e tillë mund të krijojë një sistem paralel mbrojtjeje që do të zvogëlonte vlerën e krijimeve tradicionale njerëzore.
Sfidat në praktikë
Një nga sfidat më të mëdha është çështja e veprave "hibride" - ato që kombinojnë krijimtarinë njerëzore me elementët e gjeneruar nga inteligjenca artificiale. Raporti pranon se përdorimi i inteligjencës artificiale si pjesë e një procesi më të gjerë krijues nuk përjashton mundësinë e mbrojtjes së të drejtës së autorit. Megjithatë, kontributi njerëzor duhet të jetë i rëndësishëm dhe qartësisht i identifikueshëm.
Kjo krijon skenare interesante në praktikë. Për shembull, një artist që përdor inteligjencën artificiale për të gjeneruar skica fillestare, por më pas i modifikon në mënyrë të konsiderueshme dhe i shton ato, ka të ngjarë të marrë mbrojtjen e të drejtës së autorit për veprën përfundimtare. Nga ana tjetër, një shkrimtar që redakton vetëm tekstin e krijuar nga inteligjenca artificiale, ka të ngjarë të mos kualifikohet për mbrojtje.
Përcaktimi i kufirit ndërmjet modifikimit "të rëndësishëm" dhe "minimal" është një sfidë shtesë. A është e mjaftueshme shtimi i pamjeve unike në krye të një themeli të krijuar nga AI? Sa redaktim i tekstit të krijuar nga AI nevojitet për t'u konsideruar si një vepër origjinale? Këto çështje ka të ngjarë të duhet të adresohen rast pas rasti, duke krijuar pasiguri shtesë për profesionistët krijues.
Ekspertët paralajmërojnë se kjo pasiguri mund të çojë në autocensurë midis krijuesve, të cilët mund të përmbahen nga eksperimentimi me inteligjencën artificiale nga frika se veprat e tyre nuk do të marrin mbrojtje ligjore. Kjo mund të ngadalësojë zhvillimin e formave të reja krijuese që mund të dalin nga bashkëpunimi produktiv midis krijimtarisë njerëzore dhe inteligjencës artificiale.
Raporti i Zyrës për të Drejtat e Autorit nuk është fjala e fundit në këtë debat – përkundrazi, ai është vetëm fillimi i një diskutimi më të gjerë rreth mënyrës sesi sistemi ligjor duhet të përshtatet me epokën e inteligjencës artificiale. Pjesa e tretë e raportit pritet të fokusohet në një çështje tjetër kritike: përdorimin e materialeve me të drejtë autori për të trajnuar modelet e inteligjencës artificiale.
Ndërsa teknologjia vazhdon të përparojë me shpejtësi marramendëse, parimet e përcaktuara në këtë raport ka të ngjarë të shërbejnë si një udhëzues i vlefshëm për gjykatat, industritë krijuese dhe kompanitë e teknologjisë. Mesazhi kryesor është i qartë: ndërsa inteligjenca artificiale mund të jetë një mjet i fuqishëm për shprehje kreative, krijimtaria njerëzore mbetet në qendër të sistemit të së drejtës së autorit.
Implikimet për BE-në dhe Maqedoninë
Edhe pse ky raport vjen nga Shtetet e Bashkuara, ndikimi i tij do të ndihet edhe në Evropë, përfshirë Maqedoninë. Vitin e kaluar, Bashkimi Evropian miratoi një rregullore për inteligjencën artificiale përmes Aktit të BE-së për AI, i cili pritet të hyjë në përdorim praktik në vitin 2025. Megjithëse ky akt fokusohet kryesisht në sigurinë dhe përdorimin etik të inteligjencës artificiale, çështjet e të drejtave të autorit mbeten një temë kryesore në debatet evropiane.
Ligjvënësit evropianë kanë shprehur tashmë shqetësime për ndikimin e mundshëm të inteligjencës artificiale në industritë krijuese të kontinentit. Ka iniciativa për krijimin e mekanizmave shtesë për mbrojtjen e krijuesve evropianë, duke përfshirë mundësinë e krijimit të një regjimi të veçantë ligjor për përmbajtjen e gjeneruar nga inteligjenca artificiale. Megjithatë, raporti amerikan mund të ndikojë në këto diskutime, veçanërisht duke pasur parasysh ndikimin e rëndësishëm të praktikës ligjore amerikane në fushën e pronësisë intelektuale.
Për Maqedoninë, si vend kandidat për anëtarësim në BE, kjo ka një domethënie të dyfishtë. Nga njëra anë, industritë kreative maqedonase do të duhet të ndjekin standardet evropiane në këtë fushë si pjesë e procesit të integrimit evropian. Nga ana tjetër, vendi ka një mundësi unike për të shfrytëzuar këtë periudhë të tranzicionit ligjor për të krijuar një kuadër rregullator modern që do të balancojë nevojat e industrisë krijuese vendase me tendencat teknologjike globale.
Me rëndësi të veçantë për artistët, shkrimtarët dhe krijuesit maqedonas është se parimet e parashtruara në raportin amerikan ka të ngjarë të ndikojnë në formimin e politikave evropiane dhe lokale. Kjo do të thotë se edhe ata do të duhet të mendojnë me kujdes për mënyrën se si përdorin inteligjencën artificiale në punën e tyre, duke siguruar që kontributi i tyre krijues të jetë mjaft i rëndësishëm për t'u kualifikuar për mbrojtjen e të drejtës së autorit.
Ky pozicion mund të duket konservator për disa, por ai pasqyron një veprim të kujdesshëm balancues ndërmjet nevojës për të inkurajuar inovacionin dhe imperativit për të mbrojtur vlerën e krijimtarisë njerëzore. Siç vëren një komentues në procesin e konsultimit, "inteligjenca artificiale mund të jetë një asistent i shkëlqyer, por nuk mund të zëvendësojë impulsin unik krijues njerëzor".
Për profesionistët krijues, mesazhi është inkurajues: ndërsa teknologjia mund të transformojë mënyrën se si ne krijojmë, vlera e kreativitetit autentik njerëzor mbetet e pandryshuar. Sfida tani është të gjejmë një mënyrë për të shfrytëzuar potencialin e inteligjencës artificiale duke ruajtur atë që na bën unikë - krijimtarinë tonë.
