Naum Kajçev
Ideja evropiane është e bazuar në kapërcimin e kontradiktave të së kaluarës, në promovimin e së përbashkëtës dhe bashkimit. Askush sot nuk ka ekskluzivitet mbi shtetin e Princit Boris Pagëzori dhe Shën Klement-it të Ohrit, perandorit Simeon dhe Shën Naum-it të Ohrit, perandorit Samoil dhe Jovan Debarski-t, për traditat e tij, të ruajtura pjesërisht nga perandori bizantin Bazili i Dytë.
Anëtarët e Komisionit të përbashkët për çështje historike dhe arsimore nga Republika e Maqedonisë së Veriut Ognen Vangelov dhe Ljupço Risteski, në artikullin “Bashkimi rreth „të vërtetave historike“ apo rreth dallimeve?“, përpiqen t'u japin përgjigje artikullit tim të botuar më parë "Për bashkimin rreth historisë sonë të përbashkët - perandori Samoil erga omnes".
Në artikullin tim të parë unë dhashë shembuj të shumtë që, përveç burimeve, studimeve moderne autoritare të Bizantit në Britaninë e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara, si dhe në Ballkan - Kroaci, Serbi, Shqipëri, Kosovë, përfshi edhe historianë shqiptarë nga Maqedonia e Veriut, shteti i perandorit Samoil rishikohet në mënyrë të ngjashme: si Perandoria Bullgare. Unë gjithashtu përmenda sa herë u kërkuam kolegëve tanë nga Shkupi të citonin të paktën një burim që dëshmon se Samoili është një lloj perandori jobullgar "sllav" ose "maqedonas", por përgjigje nuk kishte. О. Vangelov dhe L. Risteski kishin mundësinë të përgjigjeshin publikisht në tekstin e tyre, si dhe në takimin e 13-të të Komisionit të përbashkët për çështje historike, të cilin e mbajtëm më 22 dhe 23 prill 2021. Ata nuk dhanë përgjigje përsëri. Kjo nuk është për t'u habitur, pasi nuk ka burime të njohura historike në shkencë për të mbështetur dy tezat e tyre.
Për kombësinë bullgare në kohën e Samoilit
Në vend të kësaj, dy bashkëautorët përdorin një metodë tjetër - për të diskutuar një tezë që nuk ekziston në artikullin tim: "homogjenitetin etnik dhjetë-shekullor" të bullgarëve në Maqedoni. Në bisedat tona në Komision kemi paraqitur shumë prova se kombi sllav mesjetar në fakt ishte krijuar dhe zhvilluar pas shekujve IX-X në territoret e Perandorisë Bullgare, duke përfshirë pjesën më të madhe të territorit të sotëm gjeografik të Maqedonisë (megjithëse ne asnjëherë nuk kemi përmendur termin "homogjenitet dhjetë-shekullor"., por kjo nuk ishte tema e artikullit tim. Këtu, unë do të kufizohem në dhënien e një shpjegimi të shkurtër dhe supozoj se, nëse është e nevojshme, kolegët do të ofrojnë informacion edhe më të hollësishëm mbi këtë temë.
Të dy bashkëautorët nuk janë historianë - njëri është një politikolog dhe tjetri antropolog, dhe kjo mund të shihet nga blogu i tyre i botuar. Për shembull, librat që prof. Momçillo Metodiev u kishte dhënë anëtarëve të Komisionit ata i quajnë "burime" (prova historike të shkruara ose të marra nga epoka në fjalë, në këtë rast të shekullit X deri XII), por në fakt këto janë hulumtime sekondare historike (secondary works, më të vonshme, në këtë rast studime shkencore bashkëkohore që përdorin dhe analizojnë burime; pa burime, kërkimet historike dhe shkenca e historisë nuk mund të ekzistojnë), siç janë monografitë e përmendura në tekstin e parë të Pol Stivenson (Paul Stevenson), Ketrin Holms (Catherine Holmes), Entoni Kaldelis (Anthony Caldelis) dhe të tjerë. Ata me vetëbesim deklarojnë: "Asnjë nga artikujt bibliografikë që përmban lista e z. Metodiev nuk ka pretendime të tilla kategorike, madje ato burime as nuk merren me çështje të tilla. Pikërisht për faktin që këto burime NUK merren me çështje të "homogjenizimit të përhershëm etnik" të një kombi bullgar në territorin e Bullgarisë dhe Maqedonisë së sotme është thelbi i mosmarrëveshjes midis palës maqedonase dhe bullgare të Komisionit.”
Mjafton të hapim librin „The Cambridge History of the Byzantine Empire” që na dha prof. Metodiev dhe do të shohim se përkundrazi, ekzistenca e grupit etnik bullgar sllav në mesjetë në zona të mëdha gjeografike të Ballkanit pranohet përgjithësisht nga bizantistika botërore - termi "bullgarë" përdoret dhjetra herë, për të sqaruar se bizantinët në 300 vitet e para të shekullit X bullgarët ishin konsideruar si barbarë (f. 508). Të njëjtin etnonim e gjejmë në analizën e gjendjes së sundimtarit që është subjekt i interesit tonë, siç për shembull në paragrafin vijues: “Samoili mund të shpresonte që me masa të tilla perandorake [transferimi i relikteve të Shën Akilit nga Larisa në Prespë] do të marrë pëlqim, madje edhe përkushtim midis banorëve të tij me përbërje të ndryshme: bullgarë, vllehë, shqiptarë, armenë dhe grekë" (f. 526).
Këtu do t'ju kujtoj diçka që është shumë e njohur për historianët profesionistë, por jo shumë e njohur për publikun e gjerë. Termi "maqedonas" është përdorur vetëm gjashtë herë në Historinë e Kembrixhit, sepse në Mesjetë në Ballkan, me të nënkuptonin në thelb përfaqësuesit e dinastisë bizantine maqedonase (867 - 1056) dhe banorët e provincës bizantine të Maqedonisë, prej nga e kanë prejardhjen. Kjo provincë ka qenë në Trakinë e sotme përreth Edrenesë dhe në perëndim të saj. Shumica e këtyre maqedonasve, përkatësisht popullsia e provincës Maqedonia, janë bizantinë etno-politik (Romejë) dhe flasin greqisht.
Georg Ostrogorski dhe kompromisi i tij në stilin e “KAÇKJ-së” me perandorin Samoil
Në vend që të citojnë një burim përkatës ose një studim të sotëm autoritar, dy bashkëautorët i referohen Georg Ostrogorski-t (1902 - 1976) për të argumentuar tezën e tyre se "gjendja e burimeve është e tillë që nuk lejon konkluzione përfundimtare dhe të forta" në lidhje me sundimtarin mesjetar. Ai është i vetmi historian i cituar prej tyre për çështjen e Samoilit, gjë që kërkon disa shpjegime të shkurtra.
Georg Ostrogorski është një migrant i bardhë me origjinë ruse dhe një student i arsimuar në Gjermani, por si një shkencëtar i ri në vitin 1933 ai u zhvendos në Jugosllavi dhe ka qëndruar atje deri në fund të jetës së tij në vitin 1976. Ai u prit mirë, si në Jugosllavinë mbretërore dhe më vonë atë të Titos (KAÇKJ), dhe u bë profesor i historisë bizantine në Universitetin e Beogradit dhe drejtor i përjetshëm i Institutit Bizantin në SANU, të cilin e kishte themeluar pikërisht ai. Pavarësisht nga origjina dhe cilësitë e padyshimta shkencore, prof. Ostrogorski është kreu i studimeve jugosllave të Bizantit, i cili ndikon në rishikimin e tij ndaj shtetit të perandorit Samoil, i cili në vetvete është një problem periferik në interesat e tij shkencorë. Megjithatë, në botimin e tij të parë gjerman të vitit 1940 „Historia e shtetit të Bizantit“, ai shpjegon se "shteti dhe kisha (Perandoria e Samolit) ishte e bashkuar me perandorinë e Simeonit dhe Pjetrit; si nga themeluesit e tij, ashtu dhe nga bizantinët, ajo thjesht ishte një fakt i pranuar si një Perandori Bullgare...” (f. 213). Ky shpjegim i saktë është ruajtur edhe në botimet e tij të ardhshme, pavarësisht nga konjuktura.
Burimi: pixabay.com
Të dy bashkëautorët citojnë versionin rus, i cili është një përkthim i botimit të tretë gjerman nga viti 1962, i shkruar në një kohë kur politikisht dominonin Josip Broz Tito, Aleksandar Rankoviç dhe Lazar Kolishevski. Në fakt, atëkohë Georg Ostrogorski rishikon botimin e tij të parë dhe "plotëson" atë me një pretendim të ri, kinse bëhet fjalë për një "shtet maqedonas", i cili ndryshonte nga shteti i mëparshëm bullgar (f. 378). Për të bërë një përmbledhje: kthimi në historiografinë jugosllave të Maqedonisë nga vitet 1950 dhe 1960 të shekullit XX është një udhëtim në të kaluarën që mund të çojë në kontradikta të ashpra jo vetëm me burimet, por me të gjithë historiografinë botërore.
Është gjithashtu e nevojshme të specifikohet që lista e dhënë nga prof. Metodiev përfshin qëllimisht vetëm autorë të huaj, kërkimet e të cilëve janë botuar nga botues me autoritet në gjuhën angleze në 30 vitet e fundit. Arsyeja për këtë ishte teza e parashtruar nga disa kolegë nga Republika e Maqedonisë së Veriut në lidhje me kinse qasjen "e vjetëruar" dhe madje "të lashtë" të historianëve bullgarë sa i përket temës së shtetit të perandorit Samoil. Prandaj, lista qëllimisht nuk përfshin autorë bullgarë dhe autorë të huaj që kanë vepruar në kohën e Georg Ostrogorski-t ose para tij. Lë një përshtypje veçanërisht të fortë fakti se në letërsinë moderne, ideja për Samoilin si një perandor jobullgar "sllav" ose "maqedonas" nuk është hapur, e cila është një tregues i ekzotizmit të kësaj hipoteze, megjithëse është e qartë nga diskutimet mbi përbërjen etnike të shtetit.
A ka burime të mjaftueshme për perandorin Samoil?
Të dy bashkëautorët besojnë se nuk kishte burime të mjaftueshme për shtetin e Samoilit dhe këtë ia atribuojnë "pothuajse secilit" libër të ofruar nga prof. Metodiev. Në fakt, asnjë nga këta tituj nuk i referohet posaçërisht perandorit Samoil. Disa studiues të Bizantit, si Entoni Kaldelis në librin e tij Romanland: Ethnicity and Empire in Byzantium, shkruajnë të kundërtën - "problemi i përkatësisë etnike është vërtetuar me bollëk në burimet origjinale, por rrallë shqyrtohet në shkencën mbi Bizantin" (f. XI). Studiues të tjerë, të tillë si Ketrin Holms, vërejnë se problemi i bazës së fragmentuar të burimeve për Bizantin është karakteristik për të gjithë historinë e Evropës së hershme mesjetare (f. 7).
Si të gjithë historianët, edhe ne do të dëshironim të kishim më shumë burime, por ekzistojnë ende burime mirë të ruajtura origjinale për Samoilin dhe shtetin e tij. Pa hyrë në më shumë detaje, ne do të përmendim vetëm disa prej tyre - Pllaka në Manastir e perandorit Jovan Vladislav nga viti 1015, e ekspozuar në muzeun e Manastirit, në të cilën nipi i Samoilit quhet "shtetar bullgar" dhe "bullgar i lindur", i cili kishte rindërtuar kalanë e Manastirit "si një vend për t'u fshehur dhe për shpëtimin e jetëve të bullgarëve". Bashkëkohësi i tij, historiani i krishterë arab Yahya i Antiokisë, përshkruan në detaje luftën e perandorit bizantin Bazili i Dytë me shtetin e udhëhequr nga komitopulët: "Perandori Bazil u takua me bullgarët dhe i detyroi ata të largoheshin. Ai e kishte kapur mbretin e tyre dhe e kishte kthyer përsëri në burgun prej nga ishte arratisur. Komitopulosi, komandanti i ushtrisë së tij, u arratis, shpëtoi dhe drejtoi Perandorinë Bullgare." Vetë Perandori Bazili i Dytë, në kartën e tij rreth vitit 1019, me kënaqësi ka dëshmuar se "shteti romak u zgjerua dhe shteti bullgar hyri në një zgjedhë me të". Ka shumë dëshmi të tilla. Shumica e tyre ishin përmbledhur në një vëllim të veçantë nga e ndjera prof. V. T'pkova-Zaimova, vëllim i cili kohët e fundit u përkthye në anglisht.
Historianët përcaktojnë tiparet e shtetit të Samoilit jo vetëm në bazë të emrit të tij. Siç theksoi kolegu ynë Georgi Nikollov, autor i librave për Samoilin dhe president i Institutit Shkencor Maqedonas, burimet bizantine dëshmojnë për "kavkanët" Dometian dhe Teodor nga djali i Samoilit, perandori Gavril Radomir, kurse një titull dhe detyrë të tillë në Ballkan ka pasur vetëm në shtetin e parë mesjetar bullgar.
Kështu, nëse për O. Vangelov dhe L. Risteski karakteri bullgar i shtetit të perandorit Samoil dhe pasardhësit e tij janë "teza të gatshme, të cilat në një masë të madhe ose më të vogël janë të diskutueshme", atëherë për shkak të bollëkut të provave të gjetura ky është një qëndrim dominues i pranuar përgjithësisht e të gjithë studiuesve bashkëkohorë të Mesjetës në botë.
Mbi përdorimin më të saktë të termave nga metodologjia e mësimdhënies të lëndës së historisë
Dy bashkëautorët vazhdojnë të theksojnë "multiperspektivitetin", të cilin ata nuk e definojnë, por në mënyrë arbitrare e imagjinojnë si një përfshirje të perspektivave të sotme shtet-politike mbi të kaluarën, veçanërisht për perandorin Samoil, të kamufluara pas dëshirës së përbashkët për të "përfshirë të gjitha qëndrimet kryesore teorike të historiografive në kornizë botërore” (duke harruar se qasjet teorike historiografike të botës janë të vështira për t'u ligjëruar në universitete, e të mos flasim për shkollat e mesme).
Qasja multiperspektive nuk është aspak përfaqësim i një fenomeni të caktuar nga këndvështrime të ndryshme politike historiografike të sotme. Është pjesë e metododikës së mësimdhënies së historisë. Sipas përkufizimit të cituar tashmë, ajo është "një formë në të cilën fakti historik paraqitet nga të paktën dy perpsektiva të ndryshme të pjesëmarrësve ose bashkëkohësve të përfshirë të cilët kanë pozicione dhe interesa të ndryshme shoqërore". Perspektivat janë pikërisht të agjentëve, të atyre që janë të përfshirë në proceset historike të asaj kohe, dhe të historianëve dhe shteteve të sotme. Prandaj, të gjitha materialet metodologjike për multiperspektivitetin në mësimdhënien nga lënda e historisë sugjerojnë që ajo duhet të përfshijë kryesisht burime relevante.
Përkundër akuzave arbitrare të dy bashkëautorëve, ne inkurajojmë mendimin kritik të studentëve dhe perceptimet e larmishme të historisë, prandaj propozojmë që të përfshihen burime, nëse është e mundur në origjinal, në materialet mësimore. Kështu, ne mund të përpiqemi të arrijmë pikëpamjen e disa aktorëve të ndryshëm shoqërorë nga koha e Samoilit. Puna me burime ndihmon imagjinatën dhe mendimin kritik të studentëve dhe është larg procesit "autoritar" dhe "të ngurtë" të përshkruar.
Fatkeqësisht, duke iu kundërvënë arritjeve të shkencës historike botërore, përfshirë të gjitha historiografitë bashkëkohore në rajonin tonë dhe historianët shqiptarë nga vendi, qasja e dy kolegëve nga Maqedonia e Veriut përpiqet të theksojë dallimet, të vendosë kufij dhe përçarje, siç ishte bë gjatë gjithë periudhës pas vitit 1945, në një kohë tashmë të ndryshme. Ideja evropiane është e bazuar në kapërcimin e kontradiktave të së kaluarës, në promovimin e së përbashkëtës dhe bashkimit. Askush sot nuk ka ekskluzivitet mbi shtetin e Princit Boris Pagëzori dhe Shën Klement-it të Ohrit, perandorit Simeon dhe Shën Naum-it të Ohrit, perandorit Samoil dhe Jovan Debarski-t, për traditat e tij, të ruajtura pjesërisht nga perandori bizantin Bazili i Dytë.
Bashkimi objektiv rreth historisë sonë të përbashkët që nga koha e Samoilit dhe më vonë, jo vetëm që do të kontribuojë në përmbushjen e Marrëveshjes për Fqinjësi të Mirë - ky bashkim do të na ndihmojë të zgjidhim shumë nga problemet bashkëkohore që na parandalojnë të bëhemi më të pasur, më të lidhur dhe më evropianë.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
