Radosveta Vasileva
Pas vetos së Bullgarisë për fillimin e negociatave për aderim me Maqedoninë për shkak të mosmarrëveshjeve rreth historisë, pati një zemërim të madh. Megjithatë, nëse hedhim një vështrim më të thellë do të shohim se përplasja midis Bullgarisë dhe Maqedonisë ishte diçka që mund të parashikohej se mund të ndodhte.
Kur Bullgaria dhe Maqedonia nënshkruan Marrëveshjen për Miqësi në vitin 2017, ai akt shkaktoi një kënaqësi të madhe në mesin e shumë politikanëve, diplomatëve dhe analistëve. Përfaqësuesja e Lartë e BE-së Federica Mogherini dhe Komisioneri për Zgjerim i BE-së Johannes Hahn e quajtën këtë dokument si "një frymëzim për të gjithë rajonin". Pastaj erdhi një kthesë ironike në të cilën, për vetëm tre vjet, kjo Marrëveshje rezultoi në antagonizëm sesa në marrëdhënie të mira fqinjësore.
Pas vetos së Bullgarisë për fillimin e negociatave për aderim me Maqedoninë për shkak të mosmarrëveshjeve rreth historisë, pati një zemërim të madh. Sipas palës bullgare, historia është arsyeja e shkeljes së dukshme të Marrëveshjes. Zhgënjimi shpejt u përhap përtej kufijve të të dy vendeve - të njëjtët ekspertë që përshëndetën iniciativën maqedono-bullgare në vitin 2017 ishin tani të mërzitur dhe madje Bullgarinë e quajtën edhe një "dhunues".
Megjithatë, nëse hedhim një vështrim më të thellë do të shohim se përplasja midis Bullgarisë dhe Maqedonisë ishte diçka që mund të parashikohej.
Cili është qëllimi i marrëveshjeve për miqësi?
Marrëveshjet e miqësisë filluan të shfaqen në Luftën e Dytë Botërore dhe fushështrirja e tyre ndryshonte shumë - ashtu si realizimet ose kurthet e tyre. Për shembull, marrëveshjet për miqësi, bashkëpunim dhe ndihmë reciproke ishin instrumente për ndërtimin e marrëdhënieve dypalëshe midis BRSS-së dhe vendeve të tjera në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore. Ndër të tjera, historiani Douglas Selvage arrin në përfundimin se ato minojnë sovranitetin e shteteve të tjera të Evropës Lindore dhe promovojnë "rregullime/aranzhmane eksploatuese dypalëshe në favor të BRSS-së." Kjo nuk është për t'u habitur duke pasur parasysh epërsinë e njërës prej palëve në këto skenarë. Ndikimi i Marrëveshjes për Miqësi midis Kinës dhe BRSS-së ishte vënë poashtu në dyshim edhe nga historiani Austin Jersild, i cili konsideron se një aleancë e tillë është një dështim sepse kinezët e shohin "imperializmin" rus në mënyrë të pafavorshme
Nga ana tjetër kemi edhe histori të suksesshme. Në vitin 1963, Gjermania dhe Franca nënshkruan Traktatin e Eliseut, i cili synonte të përmirësonte bashkëpunimin në çështjet ndërkombëtare, mbrojtjen dhe arsimin. Më interesante është kjo e fundit në lidhje me të cilën të dy vendet janë angazhuar për të nxitur bashkëpunimin midis institucioneve kërkimore dhe për të siguruar "të gjitha mundësitë" për të rinjtë "për të forcuar lidhjet që i bashkojnë ata dhe për të nxitur mirëkuptimin e tyre të ndërsjellë." Gjatë kohës së një konference rinore të organizuar në vitin 2003 nga Zyra Rinore Franko-Gjermane mbi bazën e Traktatit të Eliseut, një student kërkoi nga qeveritë gjermane dhe franceze një libër të përbashkët të historisë - i pari u botua në vitin 2006 por, natyrisht, nuk ishte shumë popullor për shkak të mospërputhjeve me programet mësimore.
Çfarë nuk është në rregull me Marrëveshjen për Miqësi midis Maqedonisë dhe Bullgarisë?
Bullgaria dhe Maqedonia nuk kanë të njëjtën pozitë dhe fuqi negociuese duke pasur parasysh vendosjen aktuale sepse Bullgaria është një anëtare e BE-së dhe mund ta përdorë pozicionin e saj. Në vitin 2017 ishte e parashikueshme që Bullgaria do të vepronte në këtë mënyrë. Në pushtet në këtë vend është një koalicion i përbërë nga partia GERB e Bojko Borisov dhe tre parti nacionaliste që i përkasin tërësisht të djathtës ekstreme kur bëhet fjalë për politikë dhe retorikë politike. Sigurisht, ata do të luajnë "kartën" e patriotizmit (atdhedashurisë) vetëm për të ruajtur pozitën (rejting) e tyre, dhe kjo është në veçanti rasti me VMRO-në (bullgare) dhe Zëvendës Kryeministrin aktual Krasimir Karakaçanov i cili kishte punuar në shërbimet sekrete të Bullgarisë komuniste si një agjent që kishte luftuar kundër "ndarjeve ideologjike" dhe kishte raportuar për të ashtuquajturën "çështja maqedonase".
Më e rëndësishmja, Marrëveshja për Miqësi nuk është shkruar në një mënyrë plotësisht miqësore dhe prandaj lejon që ajo të shfrytëzohet kur paraqitet pabarazi në pozicionet negociuese. Në vend që të promovojë bashkëpunimin dhe shkëmbimin në hulumtime, i cili konsiderohet të jetë një nga arsyet kryesore të suksesit të Traktatit të Eliseut, siç është konstatuar edhe në literaturë, ajo parashikon krijimin e një komisioni që e kam krahasuar tashmë me “ministrinë e së vërtetës”. Neni 8, paragrafi 2, parashikon krijimin e një komisioni të përbashkët ekspertësh për çështje historike dhe arsimore për të promovuar "një interpretim objektiv shkencor të ngjarjeve historike të bazuara në burime historike autentike dhe në prova, e cila është paksa një veprim joreal nëse marrim parasysh përvojën gjermano-franceze.
Gjermanisë dhe Francës që ishin armiq të hidhur, ju deshtën të paktën 43 vjet për t'u përgatitur dhe përkushtuar plotësisht për të pasur një libër të përbashkët shkollor. Në ndërkohë, supozohet se kjo është bërë e mundur falë dekadave punë në të cilat çështjet konfliktuale ishin zgjidhur përmes dialogut - një lexim i ri i ngjarjeve ishte futur gradualisht në planprogramet e tyre mësimore. Bashkëpunimi midis këtyre vendeve në fushën e interpretimit të historisë kishte filluar në vitet e tridhjeta të shekullit të kaluar, falë mësuesve dhe profesorëve dhe jo politikanëve. Gjithashtu, studiuesit bien dakord që suksesi gjermano-francez ishte i mundur sepse të dy vendet ishin të gatshme të arrinin një "të vërtetë të përbashkët" në vend që të përpiqeshin për objektivitet të plotë - ata arritën të ndanin faktet nga çështjet morale.
Historia është e paarritshme
Nëse jemi realist, është e pamundur të kemi objektivitet të plotë për historinë. Këtu do të theksoj disa shembuj të parëndësishëm që janë neutral për Maqedoninë dhe Bullgarinë dhe vijnë nga përvoja ime, sepse kam pasur mundësinë të dëgjoja ligjërata historie në vende të ndryshme.
Megjithëse nuk mbaj mend që ndonjëherë jam humbur në përkthim, por si sot na kujtohet se kam humbur në përmbajtje shumë herë. Kam mësuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës se ata kanë themeluar BE-në - diçka që njerëzit në Evropë me shumë gjasa do ta sfidojnë, megjithëse është e vërtetë që pa mbështetjen e SHBA-ve pas perdeve, BE-ja mund edhe të mos ekzistonte. Më tej, në Francë mësova se origjina e idesë evropiane duhet të gjurmohet që nga koha e Karlit të Madh dhe Napoleonit sepse ata kishin bashkuar Evropën - jam e sigurt se shumë jo-francezë nuk do të pajtoheshin fare me këtë nëse asgjë tjetër për shkak të metodave të dhunshme të bindjes të përdorura nga këta udhëheqës. Kisha dëgjuar gjithashtu se BE-a ishte formuar nga Gjermania, Franca dhe Italia dhe vendet e vogla (petits pays). Profesori im nuk përmendi as emrat e vendeve të Beneluksit dhe natyrisht se shumë njerëz do ta konsideronin këtë poshtëruese. Më tej u habita kur mësova se Franca e konsideronte veten fituese të Luftës së Dytë Botërore - një pretendim që ishte një përplasje thelbësore me indoktrinimin tim bullgar.
Burimi: makfax.com.mk
Për shkak të këtyre rrëfimeve të ndryshme dhe të papajtueshme, unë isha e hutuar për një kohë të gjatë derisa shkova në ligjaratë te profesor Henri Rousseau, përndryshe një historian i njohur dhe i specializuar në Luftën e Dytë Botërore. Kontributi i tij në shkencën historike është nxjerrja e termit negantagonizëm (mohim i historisë, veçanërisht në lidhje me Holokaustin) dhe kriticizmi i mitologjisë së vendosur nga Charles de Gaulle në lidhje me rezistencën franceze ndaj fashizmit në Luftën e Dytë Botërore. Ushtrimet dhe provimet e këtij profesori ishin gjithashtu të pazakonta. Ai donte të na mësonte të mendonim në mënyrë kritike në vend që të mësonim përmendsh disa rrëfime të mësuara dhe të përshkruara më parë. Për shembull, ai do të na jepte disa burime të ndryshme që i referoheshin një ngjarjeje të njëjtë, të tilla si një artikull gazete nga vitet 40-ta të shekullit të kaluar, një fragment nga një libër shkollor nga vitet 80-ta dhe një fragment nga një fjalim politik dhe më pas do të na kërkonte të shkruajmë një koment për këtë ngjarjea.
Mesazhi që mbaj mend nga leksioni i tij ishte që librat shkollorë të historisë janë propagandë e aprovuar, madje edhe në shtetet e përparuara demokratike si Franca. Pra, nëse duam të gjejmë "të vërtetën historike", do të duhet të marrim parasysh burimet parësore. Në rastin e Bullgarisë dhe Maqedonisë, ato mund të jenë dëshmi të kohës specifike, letra që janë shkruar si korrespondenca midis Todor Aleksandrovit dhe Pejo Javorovit, ose poezitë e botuara fillimisht të vëllezërve Milladinov (Milladinovci). Është e mundur që edhe e vërteta juaj të jetë unike, sepse të gjithë ne e shikojmë botën me sy të ndryshëm.
Si është e rëndësishme kjo në përplasjen/mosmarrëveshjen midis Bullgarisë dhe Maqedonisë?
Ne nuk kemi pse t’i hapim librat shkollorë të historisë në Bullgari ose Maqedoni për të menduar se çfarë është shkruar në to. Tekstet shkollore shpesh promovojnë një mesazh të ngjashëm dhe kjo është se populli X kishin udhëheqës të famshëm dhe kishin pushtuar, dikur një kohë shteti X kishte pasur një territor shumë më të madh, shteti X ishte shumë herë subjekt i padrejtësive të bëra nga armiqtë/fqinjët e tij të mëdhenj, etj. Në të njëjtën kohë, librat shkollorë nuk thonë asgjë, ose e bëjnë këtë të dekoruar në mënyrë diplomatike, për kohët më pak të njohura kur populli X i bënte keq njerëzve të tjerë - në fund të fundit, ata e meritonin atë sepse paraardhësit e tyre kishin bërë tmerre të mëdha për 100 vjet para se t'ua bëjmë atyre. Gjithmonë ekziston një justifikim! Tekstet shkollore në vendet e vogla kanë më shumë të ngjarë të theksojnë se si Fuqitë e Mëdha kishin marrë vendime katastrofike që çuan në padrejtësi historike, si dhe luftëtarëve të lirisë që ne sot të jetojmë lirinë tonë.
Sidoqoftë, në të njëjtën kohë, një udhëheqës i madh për disa mund të jetë një tiran i madh; ose një luftëtar i dikujt për liri është një kriminel për të tjerët. Për këto arsye, figura të tilla si Car Borisi III dhe Tito, të përmendur më shpesh në polemikën bullgaro-maqedonase, mund të shiheshin nga këndvështrime të ndryshme, në varësi të individit, përfshirë historinë familjare. Rrëfimet konfliktuale nuk janë për t'u habitur - ato vetëm u japin përparësi aspekteve të ndryshme ose promovojnë gjysmë të vërteta. Me këtë nuk dua të them se nuk duhet të flasim për atë që ka ndodhur në kontekstin e dhënë dhe të mësojmë se ka gjithmonë dy anë të një historie, në vend që të dalim menjëherë me një gjykim specifik dhe të sulmojmë njëri-tjetrin.
Një tjetër gjë që është e dukshme në përplasjen bullgaro-maqedonase është se mbizotërojnë standardet e dyfishta. Ministrja për punë të jashtme e Bullgarisë Ekaterina Zaharieva ka dhënë vazhdimisht intervista të çuditshme, duke përmendur marrëveshjen që ajo pretendon se Maqedonia nuk është duke e respektuar. Në një intervistë të fundit për Die Welt, ajo bëri pretendime të guximshme se festimi i Titos në Shkup ishte i njëjtë me festimin e Hitlerit në Berlin. Edhe nëse i pranojmë këto krahasime të ekzagjeruara, prapë mbeten pyetjet kryesore: 1) pse kaq shumë bullgarë festojnë lirisht diktatorin komunist bullgar Todor Zhivkov kur regjimi i tij ishte shumë i dhunshëm, kurse regjimi komunist ishte shpallur kriminel me miratimin e një ligji të veçantë?; 2) pse komunizmi u bë një temë e detyrueshme në librat shkollorë të historisë bullgare vetëm dy vjet më parë, me një seri skandalesh në lidhje me interpretimin e asaj periudhe?; 3) Nëse Bullgaria pretendon se pakicat në ish Jugosllavi ishin keqtrajtuar, atëherë pse keqtrajtimi i pakicave të kryera në Bullgari gjatë kohës së Todor Zhivkov nuk është pjesë e planprogrameve mësimore në Bullgari? Një tekst interesant për të lexuar është vepra e Tomazh Kamusella (Tomasz Kamusella) Pastrimi etnik gjatë Luftës së Ftohtë: Dëbimi në harresë i turqve nga Bullgaria komuniste në vitin 1989.
A mund të jemi miq në këtë mjedis të helmuar politik?
Një hulumtim ka treguar se fëmijët marrin një ide të ngjarjeve historike nga familja dhe komuniteti i tyre në moshë të hershme, dhe kjo është shumë e vështirë për t’u ndikuar. Në disa vende të mbingarkuara nga konfliktet, të tilla si Irlanda e Veriut, studentët mësojnë nga një larmi e programeve mësimore në varësi të përkatësisë së tyre të krishterë. Mosmarrëveshje për çështje historike mund të ketë, madje edhe në një vend të njëjtët. Dialogu dhe durimi janë gjërat kryesore nëse qëllimi ynë është të jetojmë në paqe, por cili është qëllimi i politikanëve maqedonas dhe bullgarë?
Mosmarrëveshjet midis vendeve tona nuk shkojnë përtej asaj që Evropa ka përjetuar më parë. Në të njëjtën kohë, mënyra se si të dy vendet janë angazhuar për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të tyre dhe presioni që Bullgaria i bën Maqedonisë duket të jetë e pajustifikueshme moralisht dhe ligjërisht. Bullgaria nuk duhet të harrojë që, historikisht, marrëveshjet për miqësi që kanë rezultuar të pasuksesshme janë prishë - për shkak të natyrës së tyre, ato janë të vështira për t'u zbatuar ligjërisht. Si një copë letër që synon të jetë dëshmi e ekzistencës së vullnetit politik dhe që duhet të promovojë një mjedis në të cilin ne mund të bashkëjetojmë pavarësisht ndryshimeve dhe plagëve tona, kjo Marrëveshje ka shkaktuar dëme të konsiderueshme për shkak të dritëshkurtësisë dhe paaftësisë së politikanëve tanë.
Ekzistojnë mekanizma dypalëshe (bilaterale) dhe mekanizma të BE-së që mund të lehtësojnë dialogun, i cili në fund të fundit varet nga vullneti i mirë. A nuk do të ishte më e lehtë të organizohej një konferencë historike ose tryezë e rrumbullakët bullgaro-maqedonase një herë në vit, të zhvillohet bashkëpunim midis fakulteteve të historisë dhe të inkurajohen shkollat verore për nxënësit e shkollave të mesme dhe studentët? Është shumë më lehtë të fillohet me shkëmbim dhe bashkëpunim në fushën e hulumtimeve - mbase në këtë mënyrë do të njihemi më mirë me pikëpamjet dhe mendimet e njëri-tjetrit.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni tekstin
Shënim: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
