Sezoni zgjedhor është në ecje të plotë në Shqipëri, me zgjedhjet e përgjithshme që do të mbahen më 11 maj 2025. Por këtë vit, gjërat do të jenë ndryshe. Për herë të parë në historinë e Shqipërisë, diaspora e saj e gjerë mund të votojë pa pasur nevojë të udhëtojë përsëri në vend. Ndërsa ky është një lajm i mirë për miliona shqiptarë jashtë vendit që kanë kërkuar prej kohësh të drejtën e votës, kjo i bën politikanët nervozë pasi rezultatet mbeten të pamundura për t'u parashikuar.
Regjistrimi i vitit 2023 zbuloi se nga 4.6 milionë shtetas shqiptarë, vetëm 2.4 milionë jetojnë në Shqipëri. Kjo është një nga arsyet e pjesëmarrjes së ulët në zgjedhjet e fundit vendore, ku votuan rreth 37% e 3.6 milionë votuesve të regjistruar.
Shqiptarët jo vetëm që janë thellësisht të lidhur me vendin e tyre, edhe nëse kanë jetuar jashtë për breza, megjithatë shumë prej tyre investojnë në prona dhe biznese ose ëndërrojnë të kthehen një ditë në atdhe. Rreth 10% e PBB-së vjen si pasojë e remitancave të shqiptarëve jashtë vendit, më e lartë se mesatarja globale prej 5.13%. Kjo e bën diasporën një nga kontribuesit më të rëndësishëm në ekonominë e vendit dhe ka qenë një ndër argumentet kryesore për kërkesën për pjesëmarrje në zgjedhje.
Shumë shqiptarë që jetojnë në Evropë ose në Amerikën e Veriut gjithashtu e gjejnë veten të paaftë për të votuar atje - duke mos pasur kështu asnjë mënyrë për të ushtruar demokracinë brenda apo jashtë vendit.
Që nga fundi i regjimit komunist dhe eksodi masiv i qytetarëve në vitet 1990, shqiptarëve u është kërkuar vota e diasporës. Në vitin 2020, ligjvënësit votuan për të lejuar diasporën të votojë pa pasur nevojë të udhëtojnë në vend, por kjo nuk u zbatua kurrë. Në vitin 2022, Gjykata Kushtetuese vendosi që parlamenti i Shqipërisë lejoi votimin e diasporës, por çështja nuk u diskutua kurrë për shkak të mosmarrëveshjeve mes partive politike. Më pas, në fillim të vitit 2024, shqiptarët jashtë vendit filluan një fushatë të quajtur “Dua të Votoj 2025” për ta shtyrë çështjen.
Më në fund, më 26 korrik 2024, parlamenti i Shqipërisë votoi për të lejuar shqiptarët e diasporës të votojnë edhe nga jashtë vendit në zgjedhjet e ardhshme parlamentare. Në janar, politikanët ranë dakord të ndryshojnë kodin zgjedhor për të specifikuar se edhe ata me letërnjoftime apo pasaporta shqiptare të skaduara mund të votojnë dhe të zgjasin datën e regjistrimit me 10 ditë. Tani votuesit kanë kohë deri më 4 mars për t'u regjistruar për të marrë pjesë në votim.
Si funksionon në praktikë
Ata që janë jashtë Shqipërisë mund të regjistrohen online nëpërmjet Platformës së Regjistrimit Elektronik në faqen e internetit të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ) ose në aplikacionin e tyre zyrtar celular. Më pas qytetarët ftohen të krijojnë një llogari dhe të dorëzojnë një kërkesë për të votuar.
Për t'u regjistruar, ata duhet të ngarkojnë prova që jetojnë jashtë vendit, për shembull, një certifikatë pronësie, marrëveshje qiraje, vërtetim të vendbanimit të lëshuar nga qeveria e atij vendi, një faturë shërbimi, dokumente bankare ose të ngjashme. Së bashku me një kopje të pasaportës së tyre shqiptare ose kartës së identitetit, kjo do të vlerësohet nga KQZ-ja dhe do të miratohet ose refuzohet. Ata që kanë të drejtë vote do të marrin fletëvotimin përmes postës. Duhet të plotësohet dhe të postohet përsëri në Shqipëri, me të gjitha shpenzimet e mbuluara nga shteti, në kohë që do të llogaritet më 11 maj.
Në momentin e shkrimit, mbi 250,000 shqiptarë që jetojnë jashtë vendit janë regjistruar për të votuar dhe numri vazhdon të rritet. Deri më tani janë refuzuar 86414, ndërsa 3804 janë në pritje të shqyrtimit. Ata që refuzohen për çështje teknike mund të riaplikojnë pa kufizim deri në afatin e regjistrimit.
Shumica e aplikimeve kanë ardhur nga Italia, Greqia dhe Gjermania, me moshën mesatare 18-25 vjeç.
Burimi: unsplash.com
Natyrisht, nuk është e garantuar që të gjithë ata të votojnë dhe ata që do të votojnë do t'i kthejnë fletëvotimet e tyre në kohë dhe në mënyrë korrekte.
Shqipëria nuk është i vetmi vend me një diasporë të madhe që dëshiron të votojë. Në Kosovën fqinje, 80% e votuesve të regjistruar të diasporës votuan në zgjedhjet e përgjithshme të 9 shkurtit 2025. Mbi 15,000 votuan në misionet diplomatike, ndërsa pjesa tjetër votuan me postë.
Në Maqedoninë e Veriut në vitin 2024, rreth 2954 qytetarë në diasporë u regjistruan për të votuar në zgjedhjet parlamentare dhe presidenciale, por duke qenë se pragu prej 5355 nuk u plotësua, ata votuan vetëm për zgjedhjet presidenciale.
Ndërkohë, në Serbi, qytetarët mund të votojnë në qendrat e votimit të ngritura në vendet me një popullsi të konsiderueshme serbe.
Çfarë do të thotë kjo për rezultatet
Ndërkohë që sondazhet në Shqipëri tregojnë një epërsi të rehatshme për Partinë Socialiste, është e pamundur të vlerësohet vota e diasporës. Aktualisht, asnjë sondazh nuk vlerëson preferencat e tyre për votim dhe është e vështirë të kuptohet se kush e favorizon cilën parti. Të gjitha partitë, madje edhe partitë më të vogla të pavarura, janë përfshirë në evenimente në SHBA, Mbretërinë e Bashkuar, Itali dhe Greqi, duke mbajtur mitingje dhe diskutime të mëdha me votuesit.
Votimi vjen në një kohë të tensionuar veçanërisht për politikën shqiptare. Partia në pushtet ka parë gjashtë ish-kryebashkiakë dhe dy ish-ministra të dënuar, të tjerë të hetuar, një ish-zëvendëskryeministër në arrati dhe kryebashkiakun e Tiranës në arrest me burg. Për më tepër, ky do të ishte mandati i tyre i katërt, duke i siguruar Ramës gjithsej 16 vite në pushtet.
Ndërkohë, Partia Demokratike opozitare u nda në dysh, njëra e drejtuar nga Sali Berisha dhe tjetra nga Lulzim Basha. Kjo çoi në një luftë për pushtet që e pa Berishën të dilte fitimtar me Bashën, i cili ende nuk i ka regjistruar zyrtarisht Demokratët e tij Euro-Atlantikë si parti në këto zgjedhje. Megjithatë, Berisha ishte në arrest shtëpie për një vit, është persona non grata në SHBA dhe është ende nën hetim për korrupsion.
Një tjetër lider i opozitës, Ilir Meta, kreu i Partisë së Lirisë, ndodhet në burg ndërsa po hetohet për korrupsion.
Por cilat janë alternativat e tjera? Parti më të vogla si Nisma Thurje, Lëvizja Bashkë, Shqipëria Bëhet dhe Mundësia janë të gjitha në garë. Megjithatë, ata nuk kanë gjasa të fitojnë asnjë mandat, pasi të gjitha sondazhet janë njëshifrore, sipas Euronews Albania.
Një nga problemet me të cilat përballen partitë e vogla është financimi, ku ato mbështeten kryesisht në donacionet nga diaspora, të paguara online. Mungesa e burimeve financiare ndikon në aftësinë e tyre për të kanavaizuar ndërkombëtarisht, me partitë Shqipëria Bëhet dhe Mundësia që menaxhojnë takimet ndërkombëtare.
Por a janë partitë kryesore të shqetësuara për votën e diasporës për partitë më të vogla? Deputeti i PS-së Lavdrim Krashi tha se përderisa nuk janë të shqetësuar në vetvete, do të thotë se ka një element presioni për të punuar më shumë për votat që ndoshta nuk ka qenë më parë. Ai shpjegoi se ata në diasporë janë jashtë sferës tradicionale të ndikimit mediatik dhe partiak dhe do të marrin vendime më të matura, kështu që partitë duhet të rrisin lojën e tyre për t'i fituar.
Për më tepër, vështirësia e sondazhit të votave të diasporës i ka bërë politikanët edhe më nervozë. Me 250.000 vota të ardhura nga jashtë, kjo mjafton për të krijuar apo thyer një parti dhe për të ndryshuar tërësisht rezultatin e votës kombëtare.
