Sveto Toevski
Është e pakuptimtë dhe kundërproduktive të kërkosh nga kushdo që të japë autoqefalinë, të cilën KOM-i e ka në vetvete me trashëgiminë dhe vazhdimin e Arqipeshkvisë së Ohrit, realisht të pashuar.
Në të gjithë shekujt e ekzistencës së saj në të kaluarën, ithtarët e konsideronin dhe e ndjenin Arqipeshkvinë e Ohrit si maqedonase. Ajo përhapi emrin maqedonas. Arqipeshkvia e Ohrit pati një rol të madh në ruajtjen e gjuhës maqedonase dhe të identitetit etnik maqedonas, sepse ishte shtyllë shpirtërore për mbijetesën e popullit maqedonas. Manastiret dhe kishat ishin qendra arsimore, ku ushqehej shkrim-leximi dhe kultura maqedonase.
Megjithatë, patriarku i Kostandinopojës Samoil (greqisht Scarlatos Hacteris - konv. i Shën.) e kishte bindur qeverinë turke se hierarkët maqedonas ishin armiq të Perandorisë Turke. Në vitin 1767 Samoili mori një urdhër nga sulltani, i cili shfuqizoi Arqipeshkvinë e Ohrit. Kështu, Patriarkana e Kostandinopojës dhe grekët arritën të ndalojnë procesin e vetënjohjes kombëtare të maqedonasve, emancipimin e tyre si popull i veçantë gjuhësisht, kulturalisht dhe etnikisht dhe i ndryshëm nga të gjithë popujt e tjerë në Ballkan dhe në Evropë në përgjithësi.
“Shumë njerëzve u pengon emri i KOM-it, që është maqedonase”
Megjithatë, pas 200 vjetësh, përkundër të gjitha kundërshtimeve të Kishës Ortodokse Serbe dhe aktorëve të tjerë kishtarë dhe shtetërorë në Ballkan, më 17 korrik 1967, autoqefalia e Kishës Ortodokse Maqedonase u shpall si pasardhëse historikisht legjitime e Arqipeshkvisë Autoqefale të Ohrit. Autoqefalia e dikurshme u rivendos, e shfuqizuar në mënyrë jo kanonike nga sulltani turk, i cili në asnjë bazë nuk mund të kishte një të drejtë të tillë mbi një kishë të një populli tjetër. Mirëpo, përkundër jetës intensive kishtare-popullore dhe funksionimit të plotë të KOM-it në 54 vitet e fundit, autoqefalia e saj nuk njihet në botën ortodokse, kryesisht për shkak të qëndrimeve totalisht negative të kishave lokale në Ballkan.
Asoc. Dr. Stojko Stojkov në artikullin e tij në gazetën maqedonase “Narodna Volja” në vitin 2018 shpjegon pse refuzohet autoqefalia e KOM-it: “Sipas logjikës kishtare ballkanike, ekzistenca e një kishe të pavarur nënkupton ekzistencën e një kombi të pavarur. Në Sofje, Beograd apo Athinë nuk kanë fuqi të pajtohen me shtetin kombëtar të pavarur maqedonas. Kurrsesi nuk mund të pranojnë realitetin e kombit, gjuhës, kulturës maqedonase. Prandaj përpjekjet që KOM-i të jetë e nënshtruar me çdo kusht, është në fakt për të ndryshuar emrin e saj. Shumë njerëzve u pengon që ajo është maqedonase”.
"Pishtari i Fanarit" me "zjarrin e tij të ungjillit" me force ka greqizuar maqedonasin
Ky është konteksti historik, në rendin kronologjik të të cilit urdhërohet vizita e Patriarkanës së Kostandinopojës më 16 dhjetor 2021 në Stamboll të Turqisë: i shoqëruar nga murgjit dhe murgeshat e manastireve Bigorski, Rajçiica, Preçista dhe Kezhino, peshkopi Antanigor dhe igumeni i Manastirit Bigorski Partenij ishin në vizitë te Patriarku Bartolomeu. Në komunikatën në faqen e internetit të KOM-it thuhet: “Fanar, Patriarkana Ekumenike. Pishtari i pashueshëm i hirit të Perëndisë me zjarrin e ungjillit ka ndriçuar shumë kombe dhe ashtu edhe tonin. Patriarku i Shenjtë shprehu kujdesin atëror për ne dhe për kishën tonë.”
"Bartolomeu shprehu kujdesin atëror për Kishën tonë", por për cilën "kishë tonë"? Pse nuk përmendet "për Kishën Ortodokse Maqedonase"? Thuhet se “Fanari ndriçoi shumë kombe, ashtu edhe kombin tonë”, po për cilin “komb tonë”? Pse nuk përmendet “populli maqedonas”?
Zoran Zaev i ka dorëzuar dy letra Bartolomeut. Në letrën e parë të datës 31 maj 2018, dorëzuar në emër të Qeverisë së Maqedonisë te “Shenjtëria e tij Kryepeshkopi i Kostandinopojës Bartolomeu i Konstandinopojës dhe Patriarku Ekumenik” Zaev u dërgon “një letër hierarkëve tanë, duke kërkuar zgjidhjen e çështjes së kahershme kishtare të vendit tonë”. Kjo letër është edhe një “kërkesë e kopesë ortodokse”. Kisha, së cilës i përkasin “hierarkët tanë” dhe populli nga i cili bën pjesë ajo “kope ortodokse”, janë tërësisht të shpërfillur.
Në letrën e dytë të datës 22 shtator 2020 thuhet se “populli ortodoks në vendin tonë meriton pavarësinë kishtare dhe ta shohë Kishën Ortodokse Maqedonase – Arqipeshkvinë e Ohrit si autoqefale me vendim me shkrim të Patriarkut të Kostandinopojës Bartolomeu”. Dhe këtu nuk ka asnjë gjurmë apo zë nga maqedonasit, që për të janë “populli ortodoks”, e as nga Maqedonia, që për Zaevin është “vendi ynë”.
“Grekut Archondonis i ndalohet të përdorë titullin “Patriarku Ekumenik”
Kush është Bartolomeu dhe çfarë paraqet kjo “Patriarkanë Ekumenike”? Në një artikull për Bartolomeun, Deutsche Welle e Gjermanisë shkruante se ky ishte greku Dimitrios Archondonis, "i zgjedhur në vitin 1991 si Patriark Ekumenik". Që në titullin e artikullit, "Bartolomeu - lideri i diskutueshëm i të krishterëve ortodoksë", Deutsche Welle thekson se ai është "udhëheqës nderi i 300 milionë ortodoksëve", të cilit Gjykata e Lartë e Turqisë ia ka ndaluar përdorimin e titullit të tij " ekumenik" ose "universal", duke cituar gjykatën: "Titulli universal i Bartolomeut nuk është i përshtatshëm".
Kler Prajs (Claire Price), studiuese e çështjeve fetare dhe Patriarkanës së Stambollit, në vitin 1923, në titullin e punimit të saj shkencor "Patriarkana Ekumenike Greke në Turqi" tregon qartë se e kujt është kjo patriarkanë. Price në këtë punim shton: "Kjo Patriarkatë nuk ka një status suprem si Papati, apo si Kalifati". Dr. Endrju Vollsh (Andrew Walsh), Profesor i Fesë në Universitetin „Trinity College “ në Dublin, Irlandë, në një artikull shkruan: "Patriarku Ekumenik Bartolomeu i Kostandinopojës është një peshkop i lartë ortodoks grek dhe "i pari ndër të barabartët" midis peshkopëve, të cilët udhëheqin 15 kishat ortodokse autonome në botë".
Burimi: prizma.mk
Megjithatë, greku Dimitrios Archondonis prezantohet para maqedonasve si “Shenjtëri Hyjnore” dhe si “Patriark Ekumenik”, i cili me tomosin e tij do t’i sjellë “popullit ortodoks” nga “vendi ynë” përfundimisht “njohjen e kishës sonë si autoqefale”. A mund t'i besohet Bartolomeut/Archondonisit dhe rrethit të tij greko-patriarkal se vërtet do ta shpallin KOM-in si kishë të pavarur autoqefale?
Përgjigja për këtë pyetje duhet të paraprihet nga një vështrim prapa në të kaluarën. Në kundërshtim me deklaratën e Partheniusit se patriarkana në Stamboll ishte një "pishtar i pashuar i hirit të Zotit, i cili ndriçoi shumë kombe, ashtu edhe tonin përmes zjarrit të ungjillit", historia tregon se kjo patriarkanë ka "merita të drejtpërdrejta" për shuarjen e "pishtarit maqedonas" të Arqipeshkvisë së Ohrit.
Në Gorno Brodi dhe në Ser nuk ka më "Zot mëshiro!" dhe "Paqja qoftë mbi ju, të lutem, gjithçka!"
Një histori e veçantë është se sa dhe si e ndriçoi popullin maqedonas "Ekumenika", Patriarkana e Kostandinopojës me "zjarrin e saj ungjillor", siç pretendon Parthenius i Manastirit Bigorski. Priftërinjtë dhe peshkopët grekë dhe Patriarkana plotësisht e greqizuar e Kostandinopojës me metoda të ndryshme përhapën me dhunë propagandën greke fanariotike, përkatësisht ndjenjën, kulturën, gjuhën, idenë dhe ndikimin kombëtar grek në popullsinë në Maqedoni, veçanërisht në Maqedoninë e Egjeut.
Në një punim të tijin shkencor Dr. Oliver Cackov nga Universiteti “Goce Dellçev” nga Shtipi shkruan: “Pas shfuqizimit të Arqipeshkvisë së Ohrit, në vend të shërbimit të mëparshëm në gjuhën kishtare sllave, në kisha u fut shërbimi në gjuhën greke. "Ipeshkvijtë grekë - fanariotët e Patriarkanës së Kostandinopojës - me vetëdije shkonin drejt shkatërrimit të shkrim-leximit dhe kulturës sllave, të ushqyera dhe ruajtura nga Arqipeshkvia e Ohrit para shfuqizimit të saj".
Për shkak të "përhapjes intensive të zjarrit ungjillor të iluminizmit" të propagandës patriarkale-greke para fundit të shekullit të 19-të në fshatin Gorno Brodi, në Maqedoninë e Egjeut, të “sardisur” nga priftërinjtë dhe mësuesit grekë për greqizimin e popullsisë maqedonase, në të dyja kishat nuk dëgjohej më lutja "Zot mëshiro". Ikonave të Sh. Qirilit dhe Metodit i kishin nxjerrë sytë. Në kapelën e vetme sllave në Serres, Maqedonia e Egjeut, maqedonasit nuk mund të luteshin më me fjalët "Paqja qoftë mbi ju, ju lutem të gjithëve" dhe "Zot, ki mëshirë". Kështu mbi popullsinë maqedonase anembanë Maqedonisë shkëlqeu “rrezja e greqishtes – hirit të Zotit”.
Dhe tani të presim që maqedonasit nga Patriarkana e Kostandinopojës me tradita të tilla të kujdesen për KOM-in e tyre? Se Bartolomeu nuk do të jetë pasardhës i “denjë” i peshkopëve fanariotë antimaqedonas të së shkuarës? Në punimin e tij shkencor të vitit të fundit me titull "Papizmi i Fanarit dhe autoqefalia e Kishës Ortodokse Maqedonase - Arqipeshkvia e Ohrit" Dr. Sllavko Sasajkovski, profesor në Institutin për Hulumtime Sociologjike dhe Politike Juridike në Shkup, paralajmëron se në “tomosin e mundshëm maqedonas”, emri i kishës nuk do të jetë KOM-AO.
Sipas tij, ajo kishë nuk do të jetë fare maqedonase, por do të ishte Kishë ortodokse në ... (pas emrit zyrtar kushtetues të vendit - "Maqedonia e Veriut"). Sasajovski mendon se ka më shumë gjasa që emri Maqedoni, ose disa prej derivateve/mbiemrave të tij, të mos përfshihen fare. Ai thekson: “Përmbajtja e 'tomosit maqedonas' sigurisht që do të jetë në përputhje të plotë me marrëveshjet me Bullgarinë dhe Greqinë, ashtu siç lexohen në Fanar në bashkëpunim me Athinën dhe Sofjen. Pasoja është humbja e maqedonisë kombëtare dhe përfundimi i vazhdimësisë historike dhe kanonike me Arqipeshkvinë e Ohrit”.
„Duhet hedhur dritë mbi Partheniusin - Bigorski do të jetë nën pushtetin e Fanarit“
Nëse jepet një tomos, çfarë mund të ndodhë me tempujt ekzistues të KOM-it dhe në cilën gjuhë do të kryhen shërbimet? Profesor Sasajkovski është kategorik se me marrëveshjen mes Patriarkanës së Kostandinopojës dhe shtetit do të formohet një kishë e re, e cila nuk do të ketë historinë e saj, e cila do të ekzistojë pas asaj marrëveshjeje, pra nga momenti i miratimit të tomosit.
Sipas Sasajkovskit, udhëheqës i asaj kishe të sapoformuar, në vend të KOM-it, e cila në fakt do të zhduket, do të jetë një peshkop i Fanarit. Ky studiues i çështjes kishtare maqedonase thotë se nuk do t'i jepet autoqefalia KOM-OA siç e njohim sot, me historinë e saj si Arqipeshkvia e restauruar e Ohrit. Sepse, kisha e re nuk do të jetë me nderin dhe dinjitetin e një arqipeshkvie, por do të jetë një mitropoli, e quajtur si Mitropolia e Shkupit.
Duke theksuar se peshkopi i Fanarit me tomos do të marrë një ose më shumë tempuj për vete dhe do t'i shpallë si tempujt e tij Stavropegjial me përfshirjen e priftërinjve të tij/grekë dhe me shërbime të kombinuara në greqisht dhe maqedonisht, profesor Sasajkovski shton: “Është e sigurt se shumica e atyre tempujve do të jenë tempuj që janë në Ohër. Njëra prej tyre do të jetë Katedralja aktuale ‘Sh. Sofja' dhe disa nga manastiret, ndoshta 'Sh. Naum Ohridski' dhe Manastiri Bigorski“.
A mund t'i shërbejnë disa peshkopë të KOM-it Bartolomeut në synimin e tij për t'i dhënë autoqefalinë KOM-it? Sipas Sasajkovskit, problemi është se për momentin nuk ka asnjë peshkop maqedonas në episkopinë e Patriarkanës së Kostandinopojës, të paktën sipas origjinës së tij gjeografike/territoriale. Ai thekson se kjo nuk do të thotë se ndërkohë nuk mund të zgjidhet një person i tillë i përshtatshëm, i përshtatshëm për “rezistencën e identitetit kombëtar të tij” maqedonas, i cili më pas do të imponohej si kryepeshkop i ri. Sasajkovski shton: “Në këtë kuptim duhet hedhur dritë mbi arkimandritin Parthenius. Sigurisht që do të bëhet një përpjekje e fortë për pensionimin e disa mitropolitëve të KOM-OA, veçanërisht Agatangjelit dhe Petarit“.
Mbetet për t'u parë nëse, përfundimisht, disa peshkopë mjaft "elastikë ndaj identitetit kombëtar" të KOM-it, duke "shërbyer" Bartolomeut, me "asistencë shpirtërore" si për Zaevin ashtu edhe për Qeverinë e "Veriut" do të kontribuojnë në rifillimin e fanariotizmit. Skenari fanariotik i 254 viteve të Patriarkut Samoil kur ai shkatërroi Arqipeshqvinë e Ohrit. Kësaj radhe për shkatërrimin e KOM-it.
Është e nevojshme të mbahet një tubim i ri kishtar-popullor në nivel të gjithë KOM-it, në të cilin do të refuzohet kërkesa e dërguar për “tomos për autoqefalinë” e Bartolomeut. Ipeshkvijtë dhe Sinodi i KOM-it, së bashku me Kryepeshkopin, duhet të thirren në përgjegjësi, për të gjitha veprimet në dëm të popullit të tyre maqedonas dhe kishës së tij. Nuk duhet pritur që Sinodi të mbajë një tubim të tillë, por mund të inicohet nga vetë besimtarët ortodoksë - maqedonas nga dioqezat e KOM-it në tubimet e tyre të veçanta kishtare-popullore në nivel të dioqezave.
Është e pakuptimtë dhe kundërproduktive të kërkosh “mëshirën” e dikujt, që dikush të jetë “nëna” apo “babai” i KOM-it, që dikush të japë autoqefalinë, që KOM-i e ka në vetvete me trashëgiminë dhe vazhdimin e Arqipeshkvisë së Ohrit, realisht të pashuar.
Ashtu siç ka funksionuar KOM-и në 54 vitet e fundit, ashtu mund dhe duhet të vazhdojë edhe në dekadat në vijim, duke u mbështetur në traditat e Arqipeshkvisë së Ohrit nga shekujt e kaluar. Konteksti i ri gjeopolitik në botë mund të sjellë rrethana të reja në favor të KOM-it dhe popullit maqedonas.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
