Ivo Kunovski
Sidoqoftë, këtë që është shkruar mund ta përfundoja më së miri me fjalët e Viktor Frankl: e vetmja gjë që askush nuk mund të ma marrë është mënyra se si unë zgjedh t'i përgjigjem rrethanave.
Këtë artikull ua kushtoj të gjithë atyre që kanë përjetuar krizën e КOVID-19, e cila mund të ketë ndryshuar jetën e tyre. Veçanërisht ua kushtoj atyre që janë përballur me humbjen e anëtarëve të familjes, partnerëve, miqve, vendeve të punës dhe atyre që ende po përballen me dilema që nuk i kanë imagjinuar asnjëherë. Teksti nuk do të bëjë ndonjë ndryshim të rëndësishëm, por shpresoj se do të shtyjë për një hap përpara.
Ka kaluar ca kohë që pandemia KOVID-19 filloi të ndryshojë mënyrën e funksionimit të botës. Globalisht, poashtu edhe në shoqërinë dhe bashkësitë tona, shumë biznese janë mbyllur, sillemi ndryshe në objektet gastronomike dhe qendrat kulturore, mësimi në shkollë është transformuar, janë kufizuar mundësitë për lëvizje të lirë, dhe veçanërisht është rënduar sistemi shëndetësor dhe personeli i kujdesit shëndetësor. Midis nesh, kontaktet me miqtë, familjen dhe kolegët janë kufizuar skajmshmërisht, rutinat tona ditore kanë ndryshuar, janë rritur shqetësimet për shëndetin tonë dhe të tjerëve përreth nesh, kurse disa fatkeqësisht janë përballur me humbjen e të dashurve të tyre.
Dihet mirë se në kohë krize, disponueshmëria e njerëzve të tjerë dhe mbështetja e tyre janë faktorë të rëndësishëm në ofrimin e sigurisë. Këta faktorë nuk janë vetëm një burim i mbështetjes materiale, por ata shpesh janë një burim i ngushëllimit, mbrojtjes dhe mirëkuptimit në kohë të vështira. Sidoqoftë, për shkak të specifikës së kësaj krize, situata thekson pikërisht nevojën për të qenë të kujdesshëm në lidhje me kontaktin e drejtpërdrejtë me persona të tjerë. Kjo domosdoshmëri, e cila kufizon burimet e rëndësishme sociale, mund të rezultojë në ulje të rezistueshmërisë dhe dobësim të aftësisë për t'u përshtatur me ndryshimet, dhe kështu një rritje të rrezikut për çrregullimin e shëndetit mendor. Gjegjësisht, hulumtimi i kryer gjatë krizës KOVID-19 tregon se pasiguria dhe kufizimet kontribuojnë në përkeqësimin e shëndetit mendor te një numër i madh njerëzish. Në veçanti spikatet prania e shtuar e simptomave të stresit, ankthit, depresionit dhe gjumit të çrregulluar. Përveç kësaj, disa studime kanë vërejtur edhe një rritje të dhunës në familje dhe përgjithësisht prishje të komunikimit në familje. Të dhëna të tilla na lejojnë të shohim edhe efektet e ndryshme të ndryshimeve të përjetuara në funksionimin tonë personal dhe shoqëror.
Teoria dhe praktika e deritanishme tregojnë se kur përballemi me ndryshime dhe sfida, një nga karakteristikat tona më të fuqishme është aftësia për t’u përshtatur. Ajo përfshin aftësinë për të riorganizuar dhe rivendosur stabilitetin relativ të veprimit tonë dhe është një temë në psikologji që është diskutuar që nga zhvillimi i hershëm i kësaj fushe shkencore.
Shikuar historikisht, në teorinë psikologjike, tema ka qenë veçanërisht e spikatur në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore. Siç e dimë nga më herët, në atë periudhë pjesa më e madhe e botës po përpiqej të dilte nga përvojat e tilla të tmerrshme, që dukej se vështirë dikush mund të vazhdonte jetën dhe se jeta do të kishte ndonjë kuptim. Mjekët psikologë, psikiatër dhe psikoterapistë janë ballafaquar gjithnjë e më shumë me situata ku klientët kanë ndarë dilema dhe vuajtje jetësore që vështirë se mund të kategorizoheshin në disa prej kategorive përkatëse klinike.
Të frymëzuar nga filozofia e Shopenhauer, Hajdeger, Vitgenshtajn dhe Niçe (Schopenhauer, Heidegger, Wittgenstein dhe Nietzsche), praktikues të tillë si Ludvig Bisvanger, Rolo Mej dhe Viktor Frankl (Ludwig Biswanger, Rollo May dhe Victor Frankl) filluan të nënvizojnë se përballë një krize jetësore, kërkimi i kuptimit është një motiv universal dhe jo-patologjik, një motiv i pandashëm nga natyra jonë. Vetë Viktor Frankl kishte mbijetuar në kampet e përqendrimit dhe iu përkushtua zhvillimit të psikoterapisë ekzistencialiste.
Burimi: pexels.com
Kjo nuk do të thotë se mund të bëhet një krahasim i drejtpërdrejtë me përvojat e Luftës së Dytë Botërore dhe krizës me KOVID-19. Ngjashmëria që mund të shohim lidhet me ndryshimet e padëshiruara të jetës, të cilat kanë potencialin të ndikojnë në sjelljen, shëndetin dhe qasjen tonë ndaj jetës. Pikërisht teoria ekzistencialiste thekson se krizat e jetës gjithashtu ofrojnë një mundësi për të bërë një ndryshim në mënyrën tonë të funksionimit, për të ndaluar një kohë të shkurtër dhe për të marrë një perspektivë tjetër në lidhje me përvojat tona dhe për të marrë vendime të reja, të nxitura nga përvojat e padëshiruara të kohëve të fundit. Kjo teori lidh aftësinë për t'u përshtatur dhe për t'u përkushtuar vendimeve tona duke zhvilluar një ndjenjë/kuptim (d.m.th., motiv, kuptim, qëllim, nxitje) për jetën tonë dhe të njerëzve përreth nesh.
Me fjalë të tjera, fatkeqësia na ballafaqon me jetën dhe na lejon të shohim se çfarë është ajo që ne deri tani kemi pranuar si një fakt të jetës, për të rivlerësuar përparësitë tona, për të gjetur vlerë në ndryshim dhe udhëhequr nga një kuptim i ri, për t'u ngritur për të bërë një ndryshim për ne dhe ndoshta për njerëzit përreth nesh. Sado paradoksale të duket, këto janë përvoja që mund të ofrojnë një mundësi mësimi, sepse ndryshimi i rrethanave të jetës ndonjëherë është aq i madh sa mund të mos jemi në gjendje të ecim përpara në të njëjtën mënyrë si më parë. Megjithëse disa ngjarje dhe kufizime të jetës janë shpesh përtej kontrollit tonë, në momente të tilla është veçanërisht e dobishme të përqendrohemi në zbulimin dhe inkurajimin e pikave tona të forta elastike, të cilave mund t'u jemi mbështetur në situatat e mëparshme stresuese, duke iu përkushtuar mundësive që sidoqoftë janë në kontrollin tonë.
Hulumtimet sugjerojnë që marrja e kuptimit në periudha vendimtare të jetës dobëson efektet e stresit dhe mund të përmirësojë shëndetin mendor, madje edhe atë somatik. Në fund të vitit 2020, psikologët Tatjana Shnell dhe Hening Krampe (Tatiana Schnell dhe Henning Krampe) zhvilluan një studim pikërisht mbi lidhjen midis kërkimit të kuptimit dhe shëndetit tonë mendor gjatë kohës së pandemisë me KOVID-19. Analizat e mostrës së tyre prej 1,527 pjesëmarrësve tregojnë se të rinjtë, të papunët, ata që jetojnë vetëm dhe ata që jetojnë në shtëpi të vogla janë në rrezik më të madh për dobësimin e shëndetit të tyre mendor. Por ata që kanë gjetur kuptim në rrethana dhe janë në gjendje të drejtojnë sjelljen e tyre në përputhje me atë qëllim, tregojnë rezultate dukshëm më të mira në krahasim me ata që nuk dinin si ta arrijnë atë. Këto të dhëna, megjithëse nuk janë marrë nga shoqëria jonë, tregojnë për njerëzit që mund të kenë një nevojë më të madhe për mbështetje në këtë periudhë dhe në periudhën pas qetësimit të situatës. Përveç kësaj, të dhëna të tilla na ndihmojnë të shohim aspektet në të cilat ia vlen të përqendrohemi në përballjen me ndryshimet.
Hulumtimet gjatë dekadave të fundit kanë treguar se krizat e jetës na përballin me një numër dilemash dhe qasjesh të zakonshme. Gjegjësisht, ne mund të takojmë njerëz që janë të prirur të theksojnë aspektet pozitive të situatës, duke mos marrë parasysh vështirësitë që sjell ajo. Të tjerët mund të tregojnë aspektet negative dhe t'i dorëzohen problemeve me pesimizëm dominues dhe ndjenjës së pashpresës. Të tjerët përgjigjen e kërkojnë në opsionet midis këtyre dy ekstremeve. Sipas hulumtimeve, kjo kategori e fundit mund të tregojë një gatishmëri për t'u riorganizuar dhe për të marrë një interes më autentik, krijues dhe më të përgjegjshëm në jetën e vet. Por për të arritur këtë qëndrim vetë-inkurajues, ne ende duhet të nxisim një ndjenjë përgjegjësie dhe përkushtimi, të cilat do ta drejtojnë dhe udhëheqin sjelljen tonë.
Nëse e identifikoni veten në ndonjë nga këto kategori, aspekti pozitiv është se këtë aftësi nuk e kemi të lindur, por mund të mësohet dhe zhvillohet. Disa nga mënyrat për ta arritur këtë përfshijnë eksplorimin aktiv të interesave dhe qëndrimeve tona, vëzhgimin e përvojave pozitive të jetës së njerëzve të tjerë dhe vështrimin e përvojave personale të kohëve të fundit që kanë pasur potencialin për të ndryshuar drejtimin kah po lëvizim. Për shkak se kriza KOVID-19 ka ndikuar dhe prek pikërisht përvojat në lidhje me këtë krizë që mund të fillojnë disa ndryshime dhe të na japin mundësinë për të rivlerësuar vlerat, përparësitë, pikat e forta, interesat dhe aftësitë tona, por edhe për të marrë një pozicion të ri dhe të përkushtuar në përmbushjen e disa qëllimeve të reja.
Të udhëhequr nga teoria dhe hulumtimi i paraqitur, por edhe përvojat tona nga periudha e kaluar, do të ishte e rëndësishme t'i bëjmë vetes disa pyetje. Pyetjet mund të na bëjnë që të rivlerësojmë përparësitë tona dhe ndoshta të ndryshojmë ose forcojmë disa pikëpamje ekzistuese. Shpresoj që diçka nga ajo që u shkrua do të na inkurajonte të pyesim veten rreth nevojave që lindin gjatë kësaj periudhe, rreth gjërave që kanë rëndësi për ne në jetë dhe se si ato lidhen me përvojat e kohëve të fundit. Ne mund ta pyesim veten në lidhje me pikat tona të forta që tashmë i kemi (ose duam t'i kemi) dhe që na ndihmojnë ose do të na ndihmonin të përmbushnim qëllimet tona. Le të reflektojmë mbi dilemat me të cilat përballemi tani dhe çfarë vendimesh mund të marrim, të udhëhequr nga vlerat, qëllimet dhe gjërat që kanë rëndësi për ne. Më në fund, do të ishte mirë të shihnim se çfarë është ajo që do të na ndihmojë të angazhohemi për përmbushjen e vendimeve tona. Mund të jetë mbështetja e njerëzve përreth nesh, aftësitë dhe përvojat tona ose mbështetja e një profesionisti në këtë fushë.
Këto tema janë mjaft komplekse për t'u përmbledhur në një tekst. Shpresoj vetëm që ky reflektim të ketë potencialin për të na pozicionuar në jetë dhe për të na hapur rrugën që të marrim vendime të përgjegjshme për jetën tonë dhe shëndetin tonë mendor. Kjo nuk është kurrë e lehtë, por ia vlen ta provojmë.
Sidoqoftë, këtë që është shkruar mund ta përfundoja më së miri me fjalët e Viktor Frankl: e vetmja gjë që askush nuk mund të ma marrë është mënyra se si unë zgjedh t'i përgjigjem rrethanave.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
