Adora Limani
Çështja e aborteve selektive sipas gjinisë është një thirrje zgjimi për zgjuarsinë e grave dhe vajzave të nënçmuara.
Këtë verë, takova personin “M”, një grua rreth të tridhjetave nga një qytet i vogël në Maqedoninë e Veriut. Personi “M” ndau me mua historinë e mëmësisë së saj - një histori e njollosur nga presionet e një shoqërie patriarkale dhe një preference tradicionale për djemtë. Kur mbeti shtatzënë pas fëmijës së saj të dytë, personi “M” udhëtoi në Shkup për të kryer një amniocentezë, në mënyrë që të përcaktohej gjinia e fetusit. Rezultatet u kthyen të zymta, tha ajo, sepse fetusi ishte femër. "Ne nuk donim një vajzë tjetër," tha ajo. "Ne tashmë kishim dy vajza". Kjo do të thoshte se fati i fetusit ishte tashmë i përcaktuar, personi “M” do ta abortonte menjëherë. Pas kësaj, personi “M” kishte edhe 4 aborte të tjera derisa më në fund mbeti shtatzënë me një fëmijë mashkull - krenaria dhe gëzimi i familjes së saj.
Abortet selektive në bazë të gjinisë janë një formë e paragjykimit gjinor të përzgjedhjes së gjinisë dhe janë produkt i pabarazisë gjinore të rrënjosur thellë. Raporti i Gjendjes së Popullsisë Botërore për vitin 2020 tregon se një e katërta e të gjithë prindërve me dy vajza mund të përdorin përzgjedhjen e paragjykuar gjinore për të parandaluar lindjen e një vajze të tretë, dhe se globalisht 140 milion femra "janë më pak" si rezultat i abortit selektiv në bazë të gjinisë. Edhe pse përhapja e kësaj dukurie në Azinë Lindore dhe Jugore deri më tani ka tërhequr mjaft vëmendje, praktika e saj në Evropën Juglindore dhe në Kaukaz mbetet kryesisht e pathënë. Sipas të dhënave më të fundit nga Divizioni i Popullsisë i Kombeve të Bashkuara, përpjestimi i lindjeve sipas gjinisë në Shqipëri, Maqedonivë e Veriut, Malin e Zi, Kosovë, Azerbajxhan, Armeni dhe Gjeorgji është zhbalancuar në mënyrë alarmante, pasi tejkalon normën normale prej 105 djemsh për 100 vajza.
Për shembull, raporti gjinor i Azerbajxhanit është 112 djem për 100 vajza. Shqipëria ka një raport gjinor prej 108 djemsh të lindur për çdo 100 vajza. Në Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut, raporti gjinor i lindjeve është rreth 107/108 djem për 100 vajza. Këto shifra janë jonormale, veçanërisht për faktin se normat e fertilitetit në Evropën Lindore raportohen të jenë relativisht të ulët që nga vitet 1990 si rezultat i trazirave politike dhe ndryshimit rrënjësor të kushteve të jetesës, duke e bërë fertilitetin në këto vende nën dy fëmijë për një grua. Për më tepër, nëse një nënë ka dy fëmijë, probabiliteti që të dyja të jenë vajza është 25% . Në mungesë të procedurave të tjera të përzgjedhjes së gjinisë ose të një fenomeni biologjik që ndryshon raportin gjinor të lindjeve në këto vende, këto shifra të zhbalancuara gjinore të lindjeve duhet t'iu atribuohen aborteve selektive sipas gjinisë që kryhen te fetuset femra në Ballkanin Perëndimor dhe Kaukaz.
Pse bëhen aborte selektive sipas gjinisë në këto rajone?
Aborti selektiv sipas gjinisë ofron një perspektivë të re të perceptimit klasik të lejueshmërisë morale të abortit: çfarë ndodh kur aborti dhe teknologjitë e tjera që ndihmojnë në përzgjedhjen e gjinisë para lindjes, si skanimi me ultratinguj, bëhen të disponueshme në shoqëritë me preferenca për djemtë? Për të kuptuar këtë praktikë gjinore në Evropën Juglindore dhe Kaukaz, së pari duhet të kuptojmë plotësisht shkaqet kryesore të saj: preferenca tradicionale për djemtë, qasja në teknologji që ndihmojnë në përzgjedhjen e gjinisë para lindjes (kryesisht skanim me ultratinguj) dhe dhuna sistemike shoqërore kundër grave.
Dekada socializëm në Ballkanin Perëndimor dhe Kaukazin Jugor, i cili kishte zbutur shumë nga format më të tmerrshme të diskriminimit gjinor në shoqëri (në punë, arsim dhe pavarësinë socio-politike), ndikoi sadopak në uljen e pabarazive brenda bërthamës familjare. Familja është ende e bazuar në origjinën tradicionale mashkullore. Këto institucione jashtëzakonisht patrilineale dhe patrilokale mbetën të forta jo vetëm gjatë epokës komuniste, por edhe pas rënies së saj. Edhe pse humbja e shpejtë e kontrollit qeveritar gjatë epokës së ardhshme rezultoi në papunësi të madhe, familja ishte akoma në gjendje t'u ofronte anëtarëve të saj siguri të garantuar, mbështetje financiare, strehim dhe shërbeu si zëvendësim për organet shtetërore në rënie dhe mekanizmat e pazhvilluar të tregut. Në ditët e sotme, një kontekst demografik i karakterizuar nga fertiliteti i ulët dhe emigrimi mbarëbotëror ka përkeqësuar edhe më shumë krizën sociale dhe ekonomike. Prandaj, djali është një mjet ekonomik: ai trashëgon të gjitha pronat në pronësi të familjes dhe shpesh kujdeset dhe jeton me prindërit e tij edhe pas martesës.
Burimi: shutterstock.com
Për shkak të pabarazisë së krijuar nga kjo njësi familjare tradicionale dhe trashëgimia e pronës, angazhimi për një barazi ekonomike dhe politike të grave në këto rajone është shumë larg. Aborti, i cili ka qenë prej kohësh një teknikë popullore e planifikimit të familjes, po përdoret gjithnjë e më shumë për të parandaluar lindjet e vajzave nën pretekstin e sigurisë ekonomike. Përveç kësaj, kjo në të ardhmen pengon gratë të arrijnë pjesëmarrje të barabartë në sferën publike.
Përveç këtij konceptimi tradicional të njësisë familjare, vendet e Evropës Lindore tani kanë qasje në procedurat moderne të përzgjedhjes së gjinisë para lindjes që nga hapja e kufijve të tyre dhe zhvillimi i ekonomisë së tregut. Përkundër faktit se aborti ka qenë i disponueshëm në shumicën e këtyre vendeve për një kohë të gjatë, dhe në shumë raste nën kushtet minimale sanitare dhe të sigurisë, aparatet me ultratinguj ose nuk ekzistonin ose bazoheshin në teknologjinë sovjetike që prodhonte cilësi të ulët, të vështirë për të interpretuar imazhet. Kur u hapën kufijtë në fillim të viteve 1990, mund të importohej teknologjia më e përparuar, ndërsa klinikat private ishin në gjendje të siguronin shërbime ideale të shëndetit riprodhues për nënat e ardhshme. Metoda të tjera të përcaktimit të gjinisë para lindjes, që janë të disponueshme në ditët e sotme, si për shembull amniocenteza ose Testi jo-pervaziv para lindjes (NIPT) i cili u prezantua kohët e fundit në Shërbimin Shëndetësor Kombëtar (NHS) në vitin 2018, mund të përcaktojnë gjininë e fetusit qysh në javën e 9-të të shtatzënisë.
Çfarë duhet bërë për të parandaluar këtë praktikë?
Megjithëse realitetet materiale dhe ekonomike krijojnë bazën për praktikën e aborteve selektive sipas gjinisë në Ballkanin Perëndimor dhe Kaukaz, ekziston një dhunë e lindur pa të cilën këto aborte nuk do të mund të praktikoheshin - dhunë kundër atyre që nuk kanë pasur kurrë mundësi të bëhen gra. Aborti selektiv sipas gjinisë nuk është një çështje që kërkon ligje më të rrepta të abortit ose ndalime qeveritare. Përkundrazi, një studim i vitit 2019 nuk gjen asnjë dëshmi të fortë se ndërhyrjet direkte, të tilla si ndalimi i teknologjisë së përzgjedhjes së gjinisë para lindjes, do të kishin ndonjë sukses në uljen e rrezikut më të lartë të vdekshmërisë së fetuseve femra. Ndalimet për përdorimin e teknologjisë së përzgjedhjes së gjinisë, aksidentalisht mund të përkeqësojnë gjendjen e të njëjtëve njerëz që supozohet të mbrojnë, duke i bërë gratë më të rrezikuara ndaj abuzimit nga burrat ose anëtarët e familjes që presin trashëgimtarë meshkuj. Për më tepër, ndalimi i testimit para lindjes në një zonë nuk do të thotë që nënat e ardhshme nuk do të udhëtojnë në një zonë tjetër për të përdorur metodën e përzgjedhjes së gjinisë. Për shembull, ndalimi i testimin para lindjes në Mal të Zi nuk e rregulloi çështjen e abortit të tyre selektiv sipas gjinisë, pasi testimi para lindjes ende mund të bëhet në Serbi.
Kjo na tregon se aborti selektiv sipas gjinisë nuk është shqetësimi i ligjvënësit. Në fakt, është një produkt natyral i një sistemi që përjetëson dhunën kundër grave. Si mundet që gratë të marrin plotësisht vendimet e tyre mjekësore në lidhje me trupin e tyre, kur këto zgjedhje ndikohen nga burrat dhe vjehrrat të cilët betohen se do ta dënojnë nëse ajo nuk lind një djalë? Si mund të bëjnë gratë plotësisht zgjedhjet e tyre mjekësore për trupin e tyre, kur klinikat private dhe mjekët që kryejnë abortet janë një pasuri thelbësore për sistemin që nënvlerëson gratë dhe vajzat? Edhe nëse ligjet për abortet bëhen më të rrepta për të parandaluar praktika të tilla, gratë prapëseprapë do të izolohen dhe degradohen nga pamundësia e tyre për të lindur një djalë. Në shumë vende, vrasja e foshnjave femra vazhdon akoma. Teknologjitë më të reja, si CRISPR, tani madje lejojnë prindërit e ardhshëm të zgjedhin gjininë e fetusit të tyre. Vallë, a do të zgjidhnin ndonjëherë të lindnin një vajzë?
Raporti i UNFPA-së, “Parandalimi i përzgjedhjes së gjinisë para lindjes në Evropën Lindore dhe Azinë Qendrore”, nxjerr në pah rekomandimet kryesore të politikave që do të trajtonin nga rrënja shkakun e aborteve selektive sipas gjinisë. Rishikimi i legjislacionit për barazinë gjinore për të siguruar që vajzat, gratë e martuara, të divorcuarat dhe vejushat të mos përballen me diskriminim të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në të drejtat pronësore, arsimin dhe punësimin, sigurimet shëndetësore dhe shoqërore, përfitimet e pensionit dhe trashëgiminë. Ofruesit e shërbimeve shëndetësore duhet të trajnohen me standarde të reja mbi përdorimin etik të teknologjive që ndihmojnë në përzgjedhjen e gjinisë para lindjes. Gjithashtu duhet të ndryshohet edhe korniza ekzistuese legjislative që rregullon keqpërdorimin e teknologjisë riprodhuese.
Mund të zbatohen edhe programe që ofrojnë ndihmë financiare për familjet me vajza, qoftë përmes subvencioneve direkte ose stimujve indirektë, siç janë zbritja e taksave, bursat për arsimimin e vajzave dhe përfitimet shtesë sociale, në mënyrë që të kundërshtohet ideja se vajzat janë një barrë ekonomike. Më e rëndësishmja, duhet të bëhet një studim më i madh mbi shkaqet bazë të paragjykimeve gjinore dhe pasojat e mundshme të zhbalancimit të tanishëm gjinor, si dhe një monitorim më sistematik të tendencave të abortit selektiv sipas gjinisë përmes zyrave kombëtare të statistikave në të gjitha vendet e Evropës Lindore.
Çështja e aborteve selektive sipas gjinisë është një thirrje zgjimi për zgjuarsinë e grave dhe vajzave të nënçmuara. Edhe pse përfundimi i praktikës së aborteve selektive sipas gjinisë është një përgjegjësi morale e profesionistëve mjekësorë që po përdorin këto teknologji dhe një detyrim moral i atyre që janë shtatzënë. Por më i rëndësishëm do të ishte një obligim më gjithpërfshirës në nivelin shoqëror, strukturor dhe politik për të ndihmuar në përmirësimin e kushteve materiale të grave dhe vajzave në Ballkanin Perëndimor dhe Kaukaz.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
