Filip Kletnikov
Duke pasur parasysh serinë e dështimeve në vitet e fundit, njerëzit kryesorë të festivalit duhet të parashtrojnë pyetjen - vetes dhe "autoriteteve" të famshme (sepse, siç e dimë, paratë janë gjithmonë një justifikim dhe një problem): quo vadis, MPS?
Këtë vit festivali i poezisë „Mbrëmjet e Poezisë së Strugës“ (MPS) feston 60 vjetorin e ekzistencës së tij. Për më tepër, roli që kanë MPS-ja për afirmimin dhe promovimin e poezisë, dhe veçanërisht të poetëve maqedonas dhe poezisë së tyre në botë është bërë pothuajse një vend i zakonshëm kur flitet për festivalin në publikun vendas. Por sa të justifikuara janë këto vlerësime? Nëse kthehemi në të kaluarën e afërt të MPS-së, respektivisht dekadën e kaluar, duket - mezi. Në rastin më të mirë! Ja edhe arsyeja pse.
Ku fluturoi "Kënga mes dy verave"?
Kur bëhet fjalë për poetët vendas, ajo që e dallonte më së shumti MPS-në ishte "Kënga mes dy verave" - një pjesë e rregullt e programit të festivalit, ku poetët maqedonas patën mundësinë të prezantojnë një pjesë të prodhimit të tyre të fundit me poezi. Kjo traditë e festivalit ishte e rëndësishme nga disa aspekte: përmes karakterit të tij panoramiko-antologjik (lexime, botimi i një përzgjedhje poezish) ishte një nga nxitësit kryesorë të rrjedhës së gjakut të jetës letrare dhe poetike maqedonase, duke kushtëzuar dhe thelluar kombinimin poezi - kritikë/recensë, e cila është e domosdoshme për ekzistencën e një skene të shëndoshë letrare. Por - ndoshta më e rëndësishmja - festivali mblidhte në një vend një mori poetësh maqedonas, duke i lejuar ata të shkëmbejnë vargje, të shoqërohen dhe të fitojnë njohuri për ndjeshmëritë poetike të rivalëve të tyre, vendas dhe të huaj.
"Kënga mes dy verave" nuk ishte pa të metat e saj. Deri tani më i madhi, sipas mendimit tim, është margjinalizimi i poetëve të rinj maqedonas, të cilët, të ndarë brez pas brezi nga rrymat e përgjithshme të poezisë bashkëkohore maqedonase, u shtynë në një farë mënyre inerciale në ngjarjen "Natë pa shenja pikësimi" (një kombinim i poetëve të rinj dhe një mikrofon i hapur, zakonisht dy netë që fillonin në mesnatë). Është ironike, ndër të tjera, që në sulmin e të drejtave gjinore (grave), aktivistët llogaritin me zell sa laureate kishte për "Kurorën e Artë", ndërsa stigmatizimi dhe margjinalizimi i të rinjve bazuar në moshë ishte dhe ende është harruar si në aspektin krijues, ashtu edhe në aspektin e përgjithshëm shoqëror. Ashtu si kritikët/et tanë, teoricienët/et dhe - për fat të keq - vetë poetët/eshat! - po, harruan që mosha dhe poezia nuk janë variabla matematikore të kushtëzuara reciprokisht, herësi i të cilave jep cilësinë. Sikur harruan plejadën e poetëve të të rinj të mahnitshëm të Romantizmit, Simbolizmit, Ekspresionizmit dhe shumë të tjerë që krijuan vepra të jashtëzakonshme në rininë e tyre.
Recensa – çfarë ishte ajo?!
Natyrisht, kjo nuk guxon të çojë në ekstremin e kundërt, për të "përzënë mizën nga kapela " me "përfaqësimin proporcional" të famshëm, me kuota, koeficientë për përfaqësimin sipas gjinisë/moshës/përkatësisë etnike, etj. Çdo hiperbolizim i këtyre "kritereve" në kurriz të estetikës është një akt kundër vetë krijimtarisë, sepse ato janë të parëndësishme (ose siç do të thoshin filozofët: aksidentale) në aspektin e cilësisë thelbësore në fjalë - poezisë, respektivisht veprës. Dhe një nga referencat kryesore që është e detyruar të sigurojë që pikërisht ajo cilësi do të jetë vendimtare, si për përzgjedhjen e mysafirëve ashtu edhe për dhënien e mirënjohjeve të mundshme është - recensa.
Pikërisht mosfunksionimi i recensës letrare është një nga pasojat më të dëmshme të mbylljes së "Këngës mes dy verave". Nëse mbaj mend mirë, Venko Andonovski në një nga artikujt e tij kohë më parë kishte shkruar: nuk ka poetë të mëdhenj, ka vetëm poezi të mëdha. Por kjo (e cila, ndër të tjera, me siguri mund të kundërshtohet ...) nuk duket se ka arritur në veshët e kolegëve të tij akademikë në bordet që kanë udhëhequr (dhe vazhdojnë të udhëheqin) MPS-në gjatë dhjetë viteve të fundit: librat me poezi me recensa kulmore nga recensues të njohur injorohen vazhdimisht, ndërsa përzgjedhja e autorëve vendas për të marrë pjesë në festival bëhet gjithnjë e më e errët dhe arbitrare dhe duket se i lihet tërësisht tekave (klanit politik? ideologjik? personal?) të menaxhimit dhe Bordit drejtues.
Në përgjithësi, institucioni i recensës, kështu edhe kritika letrare, është shkatërruar vitet e fundit, jo vetëm në MPS, por edhe në konkurset e sivjetshëm për veprimtari botuese, për të cilat kam shkruar kohë më parë. Ajo që është më ironike në të gjithë situatën është dritëshkurtësia e çuditshme, e pakuptueshme e profesorëve/eshave të këtyre bordeve: duke injoruar plotësisht recensën e kolegëve të tyre (me reputacion) si kriter, ata në mënyrë indirekte mohojnë kompetencën e recensuesve - por edhe vetë kompetencën e tyre. Kjo, nga ana tjetër, ka pasojë mohimin e të gjitha kritereve të vlerës dhe zhvlerësimin e madhështisë së "profesorit të universitetit", për të cilin kemi dëgjuar kaq shumë ankesa vitet e fundit!
Burimi: svp.org.mk
Poetët maqedonas - poetë të rangut të dytë!
Një pasojë tjetër e shuarjes së "Këngës mes dy verave" është prania e ulët e poetëve maqedonas në festival. Dhe kjo një ulje thelbësore, si nga aspekti sasior, ashtu edhe nga aspekti cilësor.
Nëse rishikoni mysafirët e festivalit sipas viteve - sipas të dhënave në faqen e internetit të MPS-së, do të hasni në disa të dhëna shumë të çuditshme dhe interesante: respektivisht në vitin 2016 dhe 2017 ishin ftuar vetëm nga një poet maqedonas! Por nuk përfundon këtu: nëse kontrolloni, për shembull për vitin 2014, do të shihni që kanë marrë pjesë në total vetëm 5 poetë!
Sigurisht, kjo ka shumë pak gjasa të jetë e vërtetë - një ngjarje me vetëm 5 poetë vështirë se mund të quhet "festival" (megjithëse Jezusi thoshte se aty ku dy njerëz i luten Atit tim, Unë jam atje"), lëre më një nga festivalët më të njohur". Ka më shumë të ngjarë të jetë një faqe interneti jo e përditësuar, diçka që "një nga festivalet më të njohura" gjithashtu nuk duhet ta lejojë! (Kontrolloni, për shembull, faqen e internetit të Festivalit Mesdhetar të Poezisë "Voix Vives", ku do të gjeni informacione të sakta për të GJITHË pjesëmarrësit nga viti 2010 e këtej!).
Sidoqoftë, ajo që është më shqetësuese këtu nuk është faqja diskriminuese e internetit (përsëri mungojnë kryesisht poetët e rinj të ftuar vitet e fundit), por statusi i poetëve maqedonas në festival, veçanërisht poetëve të rinj. Kështu, kostot e akomodimit të shumicës së këtyre të fundit mbulohen vetëm për një deri në dy ditë në të cilat performojnë ("Natë pa shenja pikësimi"); por i njëjti parim zbatohet edhe për disa nga veteranët e poezisë maqedonase - përndryshe, gjithashtu një praktikë famëkeqe që është bërë e zakonshme dhjetë vjet më parë!
Do të krahasohem përsëri me festivalin "Voix Vives". Poetët francezë dhe frankofonë atje jo vetëm që përbëjnë një të tretën ose gjysmën e mysafirëve të ftuar; ata janë VAZHDIMISHT të pranishëm në festival dhe performojnë VAZHDIMISHT krah për krah me të ftuarit e tjerë. Në një seri mini-portretesh të konceptuara mirë (zakonisht tre deri në pesë poetë) që shpesh përfshijnë edhe artet e tjera (vallëzimi, muzika, artet pamore…), poetët francezë/frankofonë paraqiten krah për krah me ato të huaj. Kështu, ky festival arrin funksionin e tij jetësor - inkurajimin dhe prezantimin e prodhimit të poezisë vendase dhe rrjetëzimin e saj me atë të huaj. Dhe ky duhet të jetë qëllimi kryesor i çdo festivali të mirë.
Pse festivale?
Kjo na çon në pyetjen - cili është qëllimi i ekzistencës së festivaleve të poezisë, dhe madje edhe festivaleve të çdo arti në përgjithësi? Komunikimi reciprok midis poetëve dhe artistëve ekzistonte shumë kohë para festivaleve të organizuara, dhe ekziston dhe do të ekzistojë pa to: sapo të krijohet vepra, ajo, si çdo produkt psikik, kërkon përhapjen/shpërndarjen - audiencë, skenë.
Pikërisht me këtë komunikim fillon procesi natyror i përzgjedhjes, i ndërthurjes dhe konfliktit midis të vjetrës dhe të resë, i cili ushqen jetën e shprehjes poetike (pranimi, diferencimi, përmirësimi, braktisja, përtëritja ...). Në të njëjtën kohë, natyrisht, theksi gjithmonë ishte në rrjetëzimin e krijuesve që përbëjnë një sistem shoqëror gjuhësor-hapësinor organik (qytet, rajon, komb ...). Nëse ky rrjet dështon, po kështu dështon edhe festivali.
Dhe dështimi i MPS-së nuk ndalet këtu: që nga viti 2012 nuk botohet më seria "Plejada" (shtatë libra me poezi të poetëve të huaj të zgjedhur, të emëruar simbolikisht sipas vetë kuptimit të emrit), dhe që nga viti 2013 është shuar edhe tradita e botimit të antologjive poetike nga vendet-pjesëmarrëse në festival: me të vërtetë, është e çuditshme se sa e pafat është ajo periudhë rreth viteve 2012/2013 për MPS-në! Kjo kryqëzon një kanal tjetër të rëndësishëm të ndërthurjes së punës së poetëve të huaj me atë të atyre vendas (një aspekt të cilin, për shembull, Vladimir Martinovski e nënvizon dhe tregon, për shembull, poezinë e Elena Prenxhova në antologjinë e poezisë së re maqedonase "Dodekameroni Lirik "); pasojat e kësaj janë një "efekt domino": dëme pëson si aktiviteti përkthimor/adaptues (i cili ka qenë prej kohësh larg nga madhështia, nëse ekziston fare!), ashtu edhe aktiviteti antologjik-kritikues (përzgjedhja, kritika).
Këtu është edhe historiku i çmimit "Vëllezërit Milladinov", i cili gjithashtu "u shënua" veçanërisht në dekadën e fundit dhe është pothuajse në rënie të lirë (është gjithnjë e më i madh numri i poetëve që komentojnë: më tregoni se kush është në juri, dhe unë do të tregoj ju se kush do ta marrë çmimin!), por kjo është tashmë një temë më vete ... Të gjithë këta janë tregues kritikë që njerëzit drejtues të festivalit të parashtrojnë pyetjen - vetes dhe "autoriteteve" të famshme (sepse, siç e dimë, paratë janë gjithmonë një justifikim dhe një problem): quo vadis, MPS?
Në të njëjtën kohë, këto mësime/leksione nga MPS-ja duhet vazhdimisht t'i marrin në konsideratë të gjithë organizatorët e festivaleve në të ardhmen.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vërejtje: Pikëpamjet dhe opinionet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
