fbpx

Si kishte raportuar Ministria e Jashtme Britanike (Foreign Office) për Maqedoninë në vitin 1917

Nenad Zhivanovski

Media

Politika

11.08.21

Прегледи

Dr. Nenad Zhivanovski

nenad ziavanovski

Duke përgatitur delegacionin e saj për Konferencën e Paqes në Paris në vitin 1918, Ministria e Jashtme Britanike në vitin 1917 kishte përgatitur raporte për secilin vend, rajon ose ishull në botë. Synimi ishte që delegacioni britanik në konferencën e ardhshme të ishte sa më mirë i përgatitur për negociatat mbi një riorganizim të ri pas Luftës së Parë Botërore.

 

Një raport përkatës ishte shkruar edhe për zonën gjeografike të Maqedonisë, dhe disa nga komentet dhe analizat e autorit janë akoma aktuale edhe sot, veçanërisht në dritën e mosmarrëveshjeve që vendi ynë ka me Bullgarinë dhe më parë atë me Greqinë.

Raporti për Maqedoninë Raporti për Maqedoninë është i ndarë në katër pjesë: 1. Gjeografia fizike dhe politike, 2. Historia politike, 3. Kushtet shoqërore dhe politike dhe 4. Kushtet ekonomike. Për shkak të vëllimit të Raportit (110 faqe) do të fokusohem vetëm në ato pjesë që i referohen përshkrimit politiko-historik të Maqedonisë së atëhershme, për shkak të rëndësisë dhe implikimeve të tyre në konstelacionet aktuale ndërkombëtare-politike të vendit.

Lidhur me termin gjeografik-politik Maqedonia, ajo përshkruhet si një zonë që gjatë Perandorisë Osmane përbënte Vilajetin e Kosovës, Manastirit dhe Selanikut. Më vonë, gjeografia politike u përcaktua nga rezultatet e luftërave ballkanike, me çrast në veri të Liqenit të Ohrit dhe Liqenit të Dojranit shtrihej, siç quhet në Raport, "Maqedonia serbe"; në jug të liqeneve ishte "Maqedonia greke", ndërsa pjesa lindore, e cila përbëhej nga luginat e lumenjve Gorna Struma, Dolna Strumica dhe Gorna Mesta, formonte "Maqedoninë bullgare".

Përmes presionit ndaj popullsisë për përcaktimin e tyre kombëtar

Sa i përket strukturës etnike, Raporti thekson se në Maqedoni kishte pesë raca kryesore: turq, grekë, vlleh, shqiptarë dhe sllavë. Nga këto, e fundit - raca sllave - ndahej në serbë dhe bullgarë. (Sipas kuptimeve të asaj kohe, në disa pjesë përdoret termi racë dhe luftë racore, megjithëse është e qartë se nënkuptonte popuj, kombe dhe luftë kombëtare - shënim nga N.ZH). Prej tyre, vlerësohet se në Maqedoni sllavët formonin shumicën e popullsisë, megjithatë, të izoluar nga sllavët në Serbi dhe Bullgari, sllavët në Maqedoni u bënë popull vetëm pas vitit 1870.

Autori shpjegoi se si kishte rrjedhë procesi i formimit të popullit sllav në Maqedoni me formimin e Ekzarkatit Bullgar në vitin 1870, përmes të cilit kishte filluar të zgjohej vetëdija kombëtare. Ai shton se ndërsa disa në Maqedoni mbetën nën administrimin e Patriarkut Grek, të tjerët pranuan Ekzarkun Bullgar, dhe të tjerët e kishin njohur Kishën kombëtare serbe. Kjo ishte veçanërisht e vërtetë pas vitit 1887, kur qeveria greke, bullgare dhe serbe e shtuan propagandën e tyre, e cila u bë më e theksuar në vitet në vijim.

Raporti vlerëson se përpjekjet e grekëve dhe vllehëve për të asimiluar disa maqedonas sllavë nuk ishin të vështira për t'u bërë, ndërsa polemikat mes serbëve dhe bullgarëve ishin tmerrësisht të ashpra.

"Megjithatë, në vitin 1912, qeveria serbe dhe bullgare arritën një marrëveshje me të cilën Serbia njohu kërkesën e Bullgarisë për të pasur gjithçka në lindje të Rodopeve dhe Strumës, dhe Bullgaria njohu kërkesën e Serbisë për të pasur gjithçka në veri dhe perëndim të maleve të Sharrit. Marrëveshja, megjithatë, u bë e pavlefshme me fillimin e Luftës së Dytë Ballkanike".

Lidhur me gjuhën e folur në Maqedoni, Raporti shpjegon se sllavët maqedonas flisnin një dialekt ose më saktë një variant të dialekteve shumë të ngjashme të gjuhëve të tjera sllave. Ato do të kuptoheshin si nga serbët ashtu edhe nga bullgarët, megjithëse gjuha e tyre në tërësi ishte më shumë e ngjashme me bullgarishten sesa me serbishten, por ky ndryshim nuk duhet të theksohet më tepër sepse ishte i parëndësishëm.

"Ashtu si bullgarët, shumica e sllavëve maqedonas përdorën prapashtesat, dhe disa nga fjalët që kishin bullgarët ishin gjithashtu në gjuhën maqedonase (në Raport ekziston formulimi "gjuhë maqedonase", dhe jo një dialekt bullgar - shënim nga N.ZH), ndërsa në gjuhën serbe ato u hoqën".

Kështu, Raporti jep shembullin se "belo" (e bardhë) thuhej në bullgarisht, në maqedonisht ishte gjithashtu "belo", ndërsa në serbisht ishte "beo". (Sot në Bullgari thuhet "Bjalo" - shënim nga N.ZH).

Sa i përket fesë, thuhet se sllavët maqedonas që njohën ekzarkun bullgar ishin më të shumtë se ata që njohën Kishën kombëtare serbe. Sipas autorit, pa dyshim kishte një arsye historike për këtë, sepse Ekzarkata Bullgare ishte njohur nga Turqia në vitin 1870, kështu që ajo funksionoi në rrethana më të favorshme. Megjithatë, deklarata e mëposhtme është veçanërisht e rëndësishme:

"Testi më i mirë për kombësinë e një sllavi ballkanik ishte vetëdija e tij, por vitet e fundit kishte pasur aq shumë presion mbi sllavët në Maqedoni saqë pyetja ishte nëse kombësia ishte pranuar vullnetarisht dhe me një plebishit".

Për autorin, bullgarët lanë përshtypjen se kishin bërë një punë të madhe me krijimin e shkollave, kështu që arsimi pa dyshim bëri shumë për të stimuluar ndërgjegjen bullgare në mesin e popullatës sllave që jetonte në Maqedoni.

Feja vlerësohet si një instrument që ndihmoi në mbajtjen e racave maqedonase të ndara. Ndër grekët, autoriteti ishte Patriarku i Kostandinopojës, ndër bullgarët ishte Ekzarku bullgar, ndërsa për serbët ishte kryepeshkopi i Beogradit. Megjithëse për autorin dallimi fetar midis grekëve, bullgarëve dhe serbëve ishte shumë i vogël, mjaftonte që të shfaqej një antagonizëm serioz midis tyre. Sipas tij, të gjitha palët bënin përpjekje të mëdha për prozelitizimin në mbështetje të propagandës së tyre kombëtare dhe nuk mund të lirohen nga akuza e intolerancës apo edhe përdorimit të metodave të dhunshme.

Kako izvestuval britanskiot Foreign Office za Makedonija blog

Burimi: commons.wikimedia.org

Një popull që ishte asimiluar nga fqinjët, e jo pjesa e tyre autoktone

Sipas vlerësimeve të tilla të paraqitura në Raport, mund të konkludohet se autori e shihte popullsinë sllave që jetonte në Maqedoni deri në gjysmën e dytë të shekullit XIX si një tabula rasa pa ndjenja kombëtare, pa identitet kombëtar, identifikimi i së cilës ishte përkatësia e grupit nga përkatësia shoqërore-fetare, dhe si rezultat shumica e tyre ndiheshin si fshatarë dhe të krishterë. Në një realitet të tillë, prania e kishave fqinje, si dhe propaganda shtetërore kishin një ndikim kryesor në identitetin e dyfishtë socio-fetar për të marrë një atribut të tretë, dhe ai është atributi kombëtar. Një pjesë e popullsisë ndihej si bullgarë, një pjesë si serbë dhe një pjesë si grekë me origjinë sllave.

Një pjesë kryesore e Raportit, e cila është një argument i rëndësishëm në negociatat e sotme me Bullgarinë, është konstatimi se kishte një dallim midis vetëdijes së tyre për kombësinë e një sllavi në Maqedoni dhe asaj që ai kishte thënë nën presion, kështu që autori e lë të hapur nëse nacionaliteti i deklaruar publikisht ishte pranuar vullnetarisht dhe në mënyrë plebishitare. Ai përmend bullgarët si më të shkathët në praktikimin e një presioni të tillë ndaj sllavëve në Maqedoni. Ky konstatim nënkupton se maqedonasit sllavë nuk ishin një popullsi autoktone bullgare, por ishin asimiluar institucionalisht nga ekzarkati i kishës dhe nën ndikimin e propagandës shtetërore.

"Çështja maqedonase" ekziston që nga Mesjeta

Një pjesë tjetër e rëndësishme e Raportit i referohet numrit të popullsisë që jetonte në Maqedoninë e atëhershme gjeografike, ku vlerësohet se popullsia e përgjithshme në Maqedoni pak para vitit 1912 ishte mbi 2.250.000 banorë. Nga to, në Maqedoninë serbe kishte rreth 1,020,000, dhe në Maqedoninë greke 1,150,000. Nga territori i shtuar Bullgarisë në vitin 1913, nuk kishte më shumë se 120,000 njerëz. Edhe pse shprehu rezerva në lidhje me saktësinë e shifrave, autori vlerëson se në Maqedoni para vitit 1912 kishte afërsisht 1.150.000 sllavë, 400.000 turq, 120.000 shqiptarë, 300.000 grekë, 200.000 vllehë, 100.000 hebrenj dhe 10.000 romë (raporti përdor termin "Ciganët").

Për më tepër, autori bën një gjenezë më të gjatë për shfaqjen e të ashtuquajturës "Çështja maqedonase", duke filluar nga periudha mesjetare, Bizanti dhe emigrimi i sllavëve.

“Çështja maqedonase fillon kur sllavët emigruan në Gadishullin Ballkanik trembëdhjetë shekuj më parë. Para imigrimit të tyre, ajo që ishte bërë "toka e premtuar" për racat e ndryshme ballkanike ishte një pjesë integrale dhe e padiskutueshme e Perandorisë Bizantine, sundimi i gjatë i së cilës mbi Maqedoninë konsiderohet nga shkrimtarët modernë grekë si një argument i fortë në favor të tyre".

Kjo pjesë shpjegon gjithashtu se Bullgaria e ushtroi të drejtën e saj historike ndaj Maqedonisë përmes sundimit mesjetar të territorit nga sundimtarët bullgarë Princi Boris, djali i tij Simeoni, trashëgimtari Pjetri, Perandori Shishman dhe djali i tij më i vogël Perandori Samuil, selia e të cilëve ishte, së pari, në Voden, pastaj në Prespë dhe së fundmi në Ohër.

Sipas Raportit, në gjysmën e parë të shekullit XIV, Serbia u bë vendi më i fuqishëm në Ballkan, nën udhëheqjen e Stefan Urosh i Dyti, ndërsa Stefan Dushan arriti të pushtojë të gjithë Maqedoninë përveç Selanikut dhe të kurorëzohet në Shkup në vitin 1346 për sundimtarin e serbëve dhe grekëve. Së bashku me Marko Kraleviç, i përshkruar si "heroi i madh në poezinë serbe", këto janë, sipas Raportit, një nga elementët kryesorë mbi të cilët bazohej e drejta e politikës serbe në fillim të shekullit të 20-të për të sunduar me Maqedoninë.

Sidoqoftë, sipas autorit, "çështja maqedonase" u vu në gjumë për aq kohë sa pushtuesi turk arriti të shtypte ndjenjën kombëtare në Ballkan. Por ajo erdhi në jetë si një trashëgimi e drejtpërdrejtë e Mesjetës, sapo racat ballkanike filluan të ringjallen në shekullin XIX. Sipas tij, në formën e tanishme, çështja maqedonase ishte rezultat i drejtpërdrejtë i krijimit të Ekzarkatit Bullgar.

"Kur bullgarët, rreth vitit 1835, filluan të ringjallin vetëdijen e tyre për ekzistencën e tyre kombëtare, qëllimi i tyre i parë ishte të emanciponin veten në mënyrë kishtare nga grekët dhe të kishin një hierarki mbi racën e tyre".

Që nga ai moment, thekson autori, shpërtheu një luftë shpatulluese midis patriarkëve dhe ekzarkëve dhe Maqedonia u bë një fushë beteje për propagandën rivale greke dhe bullgare. Peshkopët u bënë peng në luftën politike dhe fshatarët vranë njëri -tjetrin në emër të institucioneve të konfrontuara të kishës. "Ekzarkata Bullgare nuk solli paqe, por shpatë" - vlerësohet në Raportin e Ministrisë së Jashtme Britanike. Gjithashtu theksohet se ekzarkët nuk banonin as në Trnovo, e cila ishte selia e patriarkëve të perandorisë së dytë mesjetare bullgare, as në Sofje, si kryeqyteti modern, por në Kostandinopojë, duke theksuar kështu pretendimin e tyre për juridiksionin kishtar mbi bullgarët e "pa nënshtruar" në Perandorinë Turke.

Të ashtuquajturat "mizoritë famëkeqe bullgare" dhe Lufta Ruso-Turke e viteve 1877-8 përmenden edhe diku tjetër. Traktati i Shën Stefanit, i nënshkruar më 3 mars 1878, edhe pse i konsideruar i kotë, u bë një statut bullgar për Maqedoninë, të cilit politikanët i bënin thirrje vazhdimisht dhe për këtë arsye ai pati një efekt të përhershëm te bullgarët.

"Nëse kjo marrëveshje do të ishte miratuar, ajo do të kishte rivendosur Perandorinë Bullgare mesjetare dhe, së bashku me copëtimin e pashpresë të Turqisë, do të çonte në përfundimin përfundimtar të ambicieve greke në Maqedoni. Megjithatë, Marrëveshja e Berlinit përjashtoi Bullgarinë nga Maqedonia, e cila do të bëhet një burim mosmarrëveshjeje së bashku me pjesën tjetër të Perandorisë Turke".

Ngjashëm me popujt fqinj, por jo edhe popull i njëjtë

Nga ajo që ishte shkruar në pjesët e Raportit që u përpunuan në këtë blog, si një përfundim subjektiv që mund të nxirret është se mesazhi kryesor që autori donte t'u përcillte diplomatëve britanikë para Konferencës së Paqes së Versajës ishte se interesi i vendeve fqinje kundrejt Maqedonisë gjeografike ishte mbi të gjitha i natyrës territoriale - të gjithë e shihnin Maqedoninë si vendin e tyre historik nga periudha mesjetare, duke gjetur argument për këtë në një interpretim selektiv të të dhënave historike vetëm sipas preferencave që i përshtaten kauzës dhe të vërtetës së tyre.

Ambiciet për pushtimin e territorit kishin një proces paralel me inxhineringun kombëtar që kryhej mbi popullsinë që jetonte në Maqedoni, por ajo i referohej vetëm asaj pjese të popullsisë që kishte identitet sllavo-krishterë. Mungesa e një identiteti kombëtar të vendosur të një pjese të madhe të popullsisë së vendbanuar nënkuptonte mundësinë e manipulimit të lehtë nga kishat dhe qeveritë fqinje për të pranuar kombin e tyre, dhe jo ekzistencën e një popullsie autoktone dominuese të vendeve fqinje brenda Maqedonisë gjeografike, edhe pse nuk mund të përjashtohet që grupe të tilla etnike të ishin gjithashtu të pranishme. Por të pretendosh se e gjithë popullsia sllave në Maqedoni para vitit 1913 ishin bullgarë është diçka për të cilën nuk mund të gjendet mbështetje në Raportin e Ministrisë së Jashtme Britanike të vitit 1917.

Ajo popullsi, siç vërehet në Raport, si për nga përkatësia fetare ashtu edhe për traditat kulturore ishte afër popujve sllavë të vendeve fqinje, por kishte specifikat e tyre që e bënin atë të ndryshme nga ata. Për shembull, siç e kemi parë, gjuha thuhet të jetë afër bullgarishtes dhe serbishtes, por jo e njëjtë.

Nuk është një urtësi e madhe të konkludohet se zgjimi i vonë kombëtar i maqedonasve, kur tashmë kanë filluar të kalojnë proceset historike, si dhe qëndrimi i gjatë pasiv dhe i pavendosur ndaj krijimit të shtetit të tyre kombëtar ("është gjithashtu herët për një kryengritje", "pavarësi përmes rrugës diplomatike") dhe kalkulimi ("Maqedonia autonome brenda Turqisë së Re të reformuar"), madje edhe kur u bë e qartë se "I sëmuri i Bosforit" ishte gati të vdiste, është guri më i madh rreth qafës nga e kaluara, për shkak të së cilës kombi maqedonas ende i ndjen pasojat.

 

Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni
Vërejtje: Pikëpamjet dhe opinionet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.

Nenad Zhivanovski

Nenad Zhivanovski është një gazetar i pavarur nga Shkupi, që jeton në Londër. Ai ka shumë vite përvojë në gazetari, duke bashkëpunuar me media nga Maqedonia, Bullgaria, Kroacia, Serbia, Norvegjia dhe Gjermania. Ai ka kryer studimet në gazetari dhe menaxhim biznesi, ka magjistruar në studimet evropiane dhe ka doktoruar në gjuhësi të përgjithshme dhe krahasuese me temën e disertacionit Gjuha e urrejtjes në diskursin politik në media. Ai është autor i librit "Disa aspekte të krizës kosovare - Kosova midis miteve historike dhe problemi real evropian", botuar në Gjermani në gjuhën angleze, pastaj librit "Gjuha e urrejtjes", botuar në anglisht dhe bullgarisht, dhe "Gjuha e urrejtjes - rishikimi dhe hulumtimi teorik i Bullgarisë në mediat maqedonase”, botuar në gjuhën maqedonase. Fokusi i tij me interes akademik janë normat në diskursin e ri politik, gjeopolitikën e Ballkanit, fuqitë e mëdha dhe marrëdhëniet bashkëkohore midis popujve të Ballkanit.