fbpx

Çfarë ka ndodhur me Agjendën e Gjelbër në Serbi?

Dalibor Stupar

Histori nga rajoni

Mjedisi

07.10.24

Прегледи
Shembujt janë të panumërt dhe mbetet për t'u parë nëse apeli i sektorit joqeveritar do të japë fryte dhe nëse situata do të ndryshojë pas mbledhjes së ministrave të 8 tetorit. Apo do të vijë përmirësimi në Serbi vetëm pasi ta zgjidhim dilemën nëse duhet t'i ngremë një monument liderit çetnik dhe kuislingut Dragoljub Draža Mihailoviç në qendër të Beogradit dhe në të njëjtën kohë ta dëbojmë Titon nga Shtëpia e Luleve.

Propozimet e 18 organizatave joqeveritare, të parashtruara përpara përditësimit të Agjendës së Gjelbër këtë vit, synojnë të rrisin fokusin e nismës, transparencës dhe rezultateve të Agjendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, njoftoi Rrjeti Bankwatch për Evropën Qendrore dhe Lindore (CEE Bankwatch Network). Midis propozimeve është një kërkesë për të rishikuar natyrën vullnetare të Agjendës së Gjelbër dhe për t'u kërkuar qeverive që të angazhohen publikisht për veprime konkrete.

OJQ-të i kërkuan Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal (RCC), i cili është partneri kryesor rajonal në koordinimin e Agjendës së Gjelbër, të ndajë planin e veprimit në hapa të kufizuar në kohë, duke definuar qartë se kush është përgjegjës për zbatimin e tyre dhe me informacion bazë për të mundësuar monitorimin efektiv të progresit.

Agjenda e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, e nisur nga Komisioni Evropian në tetor të vitit 2020, është nisma kryesore për të inkurajuar qeveritë e rajonit që të përdorin fondet e BE-së për dekarbonizimin, reduktimin e ndotjes, ekonominë rrethore, zhvillimin e qëndrueshëm rural dhe mbrojtjen e biodiversitetit.

CEE Benchwatch njoftoi se katër vjet që nga fillimi i tij dhe tre vjet që kur udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor miratuan Planin e Veprimit për periudhën 2021-2030 në tetor të vitit 2021, mungesa e një strukture të qartë, afati kohor dhe raportimi i synuar vazhdon të pengojë shoqërinë civile të ushtrojë mbikëqyrje efektive.

Ndër të tjera, propozimet u mbështetën nga Rrjeti i Veprimit Klimatik (CAN Europe), Shkolla e Hapur e Beogradit, Qendrat e Burimeve Mjedisore nga Bosnja dhe Hercegovina, Shqipëria, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut.

Agjenda e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor do të jetë temë e takimit ministror në kuadër të Procesit të Berlinit më 8 tetor.

Pse kritika? 

Republika e Serbisë është një nga nënshkrueset e Deklaratës së Sofjes për Agjendën e Gjelbër për Ballkanin Perëndimor. Dokumenti është miratuar në Samitin e Ballkanit Perëndimor në Sofje më 10 nëntor 2020, si pjesë e nismës së Procesit të Berlinit. Shkurtimisht, në një dokument prej gjashtë faqesh, liderët e vendeve nga kjo zonë shprehën dëshirën e tyre dhe ranë dakord që rajoni të ecë më shpejt drejt Bashkimit Evropian duke e përqendruar vëmendjen në zgjidhjen e problemeve mjedisore, të ndarë në pesë shtylla të atij zhvillimi të ardhshëm:

  1. Klima, energjia, lëvizshmëria
  2. Ekonomia rrethore
  3. Reduktimi i ndotjes
  4. Bujqësia e qëndrueshme dhe prodhimi i ushqimit
  5. Biodiversiteti

Marrëveshja dhe nënshkrimi i kësaj deklarate ishte vetëm hapi i parë, pas të cilit duhej të krijoheshin mekanizma të ndryshëm, të përmirësohej menaxhimi ndërsektorial dhe të integrohej tranzicioni i gjelbër me karbon të ulët i mbështetur nga reforma e administratës publike, menaxhimi i financave publike, programi i reformës ekonomike dhe mobilizimi i burimeve vetanake.

Burimi: pixabay.com

Është e vështirë të thuhet me siguri se cila prej të mësipërmeve është zbatuar në Serbi.

Agjenda e Gjelbër e ka të vështirë të depërtojë në publik dhe në agjendën e autoriteteve kompetente për shkak të temave (përgjithmonë) aktuale - zgjedhjet, Kosova, Tito dhe Drazha, rehabilitimi i kriminelëve të luftës, kthimi i shërbimit ushtarak, protestat e mësimdhënësve dhe fermerëve...

Evropa mban të dhëna

Në vend të raporteve të paqarta nga autoritetet shtetërore që duhet të kujdesen për këtë punë, siç është Ministria e Integrimeve Evropiane, (mos)progresi i Serbisë për këto çështje duket qartë nga çdo raport vjetor të publikuar nga Komisioni Evropian.

Kapitujt negociues për Serbinë janë të rregulluar në grupe, dhe ky grup (Klasteri 4) përfshin katër kapituj: 14 - Politika e transportit, 15 - Energjia, 21 - Rrjetet trans-evropiane dhe 27 - Mjedisi dhe ndryshimet klimatike, që është hapur qysh në dhjetor të vitit 2021, pasi Serbia përmbushi planin e veprimit për rezervat e naftës dhe planin e veprimit për ndarjen e aktiviteteve në sektorin e gazit.

Në raportin e fundit të deritanishëm, për vitin 2023, si në çdo raport më parë, përkujtohet se Klasteri mbi Agjendën e Gjelbër dhe lidhshmëria e qëndrueshme qëndron në zemrën e Agjendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor, si dhe se është i lidhur ngushtë me Programin e Reformave Ekonomike të Serbisë dhe Planin Ekonomik dhe Investues të Komisionit.

“Është arritur një përparim i caktuar, veçanërisht në Rrjetet trans-evropiane, ku Serbia ka bërë progres në përmirësimin e infrastrukturës së saj, me përparimin e punës në ndërtimin e interkonjektorit të gazit Serbi-Bullgari, si dhe në fushën e ndryshimeve klimatike, me miratimin e Strategjisë së Zhvillimit me Karbon të Ulët 2023-2030”, thuhet në raportin e BE-së.

Natyrisht, asnjë progres i rëndësishëm nuk është bërë në këtë klaster, pasi raporti për vitin 2022 theksoi se "në parim, është arritur përparim i kufizuar", dhe Serbia është ftuar të fokusohet në prioritizimin më të mirë në drejtim të investimeve, planifikimit dhe menaxhimit të periudhës së ardhshme në të gjitha fushat.

Në vitin 2022, BE tha se pret të vazhdojë me reformat në hekurudha dhe të përmirësojë kuadrin strategjik të transportit në përputhje me strategjitë e BE-së dhe Ballkanit Perëndimor për lëvizshmëri të qëndrueshme dhe të zgjuar; Zbatimi urgjent i planit të veprimit për ndarjen e aktiviteteve në sektorin e gazit dhe diversifikimin e mëtejshëm të rrugëve të gazit dhe furnizimit me gaz për të reduktuar varësinë nga Rusia; miratimi i një plani kombëtar ambicioz për energjinë dhe klimën që është në përputhje me qëllimin për zero emetime nga Marrëveshja e Gjelbër Evropiane për vitin 2050 dhe përpjekje më të mëdha në zbatimin dhe implementimin e akteve ligjore që lidhen me mjedisin dhe ndryshimet klimatike, veçanërisht në aspektin e vlerësimit të ndikimit në mjedisin jetësor, menaxhimi i mbetjeve, cilësia e ajrit dhe ujit, bashkëpunimi ndërkufitar dhe zbatimi i ligjit nga autoritetet inspektuese.

Dhe një vit më parë, në raportin për vitin 2021, BE-ja vlerësoi se Serbia kishte përmbushur kriteret për hapjen e kapitullit për energjinë:

“Vendi ka bërë progres në fushën e sigurisë rrugore dhe reformës hekurudhore. Ai miratoi gjithashtu një ligj për klimën, si dhe një paketë ligjesh kryesore për energjinë, duke përfshirë ligjet e reja për burimet e rinovueshme të energjisë dhe efikasitetin energjetik”.

Situata në terren

Përveç BE-së, Agjendën e Gjelbër e ka fokusuar Koalicioni 27, i cili është themeluar nga organizatat e shoqërisë civile në vitin 2014 për të monitoruar dhe kontribuar në negociatat në lidhje me Kapitullin 27 - Mjedisi dhe ndryshimet klimatike (tani Klasteri 4).

"Raportet e tyre në hije të Koalicionit 27" ndjekin progresin në këto fusha dhe aktualisht raporti i fundit, i dhjetë nga viti 2023 titullohet „Agjenda e gjelbër pa agjendë“. Titulli i dokumentit është edhe një vlerësim i progresit të Republikës së Serbisë në këto fusha.

Gjithashtu paralajmërohet se janë injoruar problemet reale të të gjithë qytetarëve të Serbisë në fushën e mbrojtjes së mjedisit, si dhe rekomandimet e Komisionit Evropian.

“Cilësia e ajrit që thithim, (mos)disponueshmëria e ujit të pijshëm të pastër, rrezikimi i habitateve dhe specieve natyrore, zgjerimi i deponive të egra janë pasojë e mosrespektimit të afateve për zbatimin e legjislacionit të BE-së në Kapitullin 27. Shteti po na dërgon një mesazh të qartë – të përkushtuar në mënyrë të pamjaftueshme për ndryshime në dëm të të gjithë qytetarëve që mjedisi si i tillë ende nuk është prioritet”, theksohet në raportin e përmendur.

Koalicioni paralajmëron gjithashtu se publiku nuk merr të gjithë informacionin e nevojshëm për të marrë pjesë realisht në vendimmarrje, gjë që i bën proceset “jotransparente dhe shpesh në kundërshtim me nevojat e publikut”, veçanërisht kur dëgjimet publike mbahen gjatë festave apo pushimeve vjetore.

Një nga kundërshtimet e rëndësishme ka të bëjë me mosrespektimin e afateve për miratimin e dokumenteve, shumë prej të cilave kanë skaduar.

“Ose nuk e dimë se si po ecim, ose dimë që jemi vonuar me miratimin e dokumenteve si Plani i Integruar Kombëtar i Energjisë dhe Klimës, Strategjia e Mbrojtjes së Mjedisit me Plan Veprimi, Ligji për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis, Ligji për Vlerësimin Strategjik të Ndikimit në Mjedis, Ligji për Ujërat dhe Strategjitë e Zhvillimit të Energjisë, publikimin e të cilëve po presim ende”, paralajmërojnë nga ky koalicion.

Koalicioni 27 paralajmëroi se rebalanca e buxhetit për vitin 2023 ka ulur buxhetin total të Ministrisë së Mbrojtjes së Mjedisit me 4 miliardë dinarë, nga 18,34 miliardë dinarë të planifikuar në 14,13 miliardë dinarë.

Duket se të paktën këtu ka pasur një zhvendosje, sepse buxheti i këtij viti i Ministrisë së Mbrojtjes së Mjedisit ishte parashikuar në 18.5 miliardë dinarë, i cili me rebalancën e miratuar më 30 shtator u rrit në 21.69 miliardë dinarë. Në atë buxhet, 6.49 miliardë u ndanë nën pikën e Agjendës së Gjelbër. Megjithatë, nuk ka detaje se për çfarë synohen konkretisht këto fonde.

Koalicioni 27 zbuloi probleme të shumta që ende nuk janë zgjidhur, nga cilësia e ajrit te menaxhimi i mbetjeve, dhe fusha të tjera të mbrojtjes së mjedisit nga zhurmat, menaxhimi i ujërave, pyjet dhe natyra nuk janë gjithashtu në listën prioritare të institucioneve, për këtë arsye progresi është shumë i ngadaltë.

Koalicioni 27 paralajmëron se rritja e alokimeve për ekspozitën ndërkombëtare EXPO 2027 në vitin 2024, sipas planeve aktuale, do të kushtojë 0.4% të PBB-së me stadiumin kombëtar, që praktikisht do të thotë se “ajo shumë është më e madhe se investimet e Serbisë në fushën e mbrojtjes së mjedisit dhe nga investimet në fushën e arsimit”.

Fondi i gjelbër

Koalicioni 27 vlerësoi se për shkak të mungesës së ambicies për reforma më serioze dhe shtyrjes së afateve për përfundimin e reformave, si dhe mungesës së financimit adekuat, progresi është i ngadalshëm dhe i pakoordinuar.

Një nga problemet kryesore është se Qeveria e Republikës së Serbisë ende nuk ka krijuar një Fond të Gjelbër operacional për financimin e reformave për mbrojtjen e mjedisit, edhe pse vit pas viti, ky ishte një nga rekomandimet themelore të Komisionit Evropian.

Meqë ra fjala, Fondi i Gjelbër ekzistonte, kështu që në një shpërthim populizmi kur Partia Progresive Serbe erdhi në pushtet, ai u shfuqizua, vetëm për t'u rifilluar zyrtarisht por jo në fakt. Ligji për vlefshmërinë e Ligjit për Fondin e Mbrojtjes së Mjedisit u miratua në shtator të vitit 2012, vetëm katër muaj pas ardhjes në pushtet të SNS-së. Siç shihet nga kjo, katër nene të këtij ligji voluminoz, të drejtat dhe detyrimet e Fondit i ka marrë Republika e Serbisë, ndërsa taksa mjedisore është bërë e ardhur buxhetore. Në fund të vitit 2016, Qeveria e Serbisë miratoi Vendimin për themelimin e Fondit të Gjelbër të Republikës së Serbisë, i cili do të fillojë të funksionojë në vitin 2017. “Fondi krijohet me qëllim të regjistrimit të fondeve të destinuara për financimin e përgatitjes, zbatimit dhe zhvillimit të programeve, projekteve dhe aktiviteteve të tjera në fushën e ruajtjes, përdorimit të qëndrueshëm, mbrojtjes dhe përmirësimit të mjedisit”, thuhet në këtë dokument. Ky fond kishte para në dispozicion nga viti 2017 deri në vitin 2020, për të mbetur sërish bosh nga viti 2021. E njëjta situatë është edhe në buxhetin e këtij viti – nuk ka Fond të Gjelbër.

Thatësira, deponi, ndotje

Thatësira dhe temperaturat jashtëzakonisht të larta, të cilat në vetvete janë një problem i madh ekologjik, shkaktuan probleme shtesë në të gjithë Serbinë në formën e zjarreve në deponi, të cilat ndotën edhe ajrin në shumë qytete. Në Novi Sad, deponia rajonale ishte në zjarr në muajin prill, dhe më pas në fund të gushtit, zona afër deponisë u dogj për gati dhjetë ditë. Deponitë u dogjën dy herë në Kralevë, e më pas në Uzhicë, Kikindë, Suboticë, Sjenicë, Smederevë... Fatkeqësisht, kjo nuk është vetëm pasojë e thatësirës, ​​sepse sipas Ministrisë së Punëve të Brendshme në Serbi, nëpër deponi janë regjistruar 1760 zjarre në vitin 2022!

Në të njëjtën kohë, trenat me kimikate të rrezikshme dolën nga shinat në disa raste - në shkurt afër Rumës me acid fosforik, në prill dhe korrik afër Zajeçarit dolën jashtë përbërjet me acid sulfurik, në qershor afër Borit gjithashtu me acid sulfurik, dhe në gusht afër Shabacit tanket boshe. Studimet e ndikimit në mjedis shmangen për projekte të mëdha që mund të shkaktojnë ndotje, kurse autoritetet kompetente nuk e sanksionojnë një praktikë të tillë.

Sezoni i ngrohjes duhet të fillojë këto ditë dhe sipas vlerësimeve të ekspertëve, të paktën 70 mijë njerëz kanë vdekur në Serbi që nga viti 2015 si pasojë e drejtpërdrejtë e ajrit të ndotur, sepse përveç qymyrit të cilësisë së ulët, çdo gjë, përfshirë vajin e motorit, përdoret si karburant në furrat private, madje edhe mbetje të llojeve të ndryshme. Shembujt janë të panumërt dhe mbetet për t'u parë nëse apeli i sektorit joqeveritar do të japë fryte dhe nëse situata do të ndryshojë pas mbledhjes së ministrave të 8 tetorit. Apo do të vijë përmirësimi në Serbi vetëm pasi ta zgjidhim dilemën nëse duhet t'i ngremë një monument liderit çetnik dhe kuislingut Dragoljub Draža Mihailoviç në qendër të Beogradit dhe në të njëjtën kohë ta dëbojmë Titon nga Shtëpia e Luleve.

Dalibor Stupar

Dalibor Stupar është gazetar i portaleve VOICE dhe Autonomija. Që nga viti 2016, ai publikon karikatura në Autonomija. Në nëntor 2006, për reportazhin "Reperi çokollatë dhe vëllau i bardhë", i filmuar si pjesë e projektit "Triput" të Shkollës së Gazetarisë në Novi Sad, Press Vitez mori "Mirënjohjen për punën e studentëve" në konkursin e miniaturës televizive. Në dhjetor 2007, ai mori çmimin e dytë për gazetarin e ri më të mirë, të prezantuar nga NNŠ dhe Fondacioni "Konrad Adenauer". Ai mori çmimin vjetor të Shoqatës së Pavarur të Gazetarëve të Vojvodinës në vitin 2018.