Këto shifra mund të ndikojnë ndjeshëm në thellimin e mëtejshëm të hendekut tashmë të thellë gjinor në politikë, veçanërisht duke pasur parasysh se me ritmin aktual të progresit, parashikohet që brenda organeve të legjislaturave kombëtare, barazia gjinore të mos arrihet para vitit 2063.
Në zgjedhjet presidenciale të këtij viti, Maqedonia zgjodhi presidenten e parë femër. Gordana Siljanovska Davkova, e përkrahur nga VMRO-DPMNE, në raundin e dytë të zgjedhjeve presidenciale u takua me kundërshtarin e saj të “vjetër”, presidentin aktual Stevo Pendarovski, i cili kësaj radhe, për dallim nga zgjedhjet e vitit 2019, arriti ta mposht me dallim të madh me dy herë më shumë vota.
Për shumë individë, kjo fitore ishte materializimi i përpjekjeve të kahershme për barazi gjinore, veçanërisht për përfshirjen e grave në pozitat e pushtetit në shtet. Fitorja u mirëprit edhe nga organizatat e shoqërisë civile që konsiderohen si pioniere në luftën për të drejtat e grave në vend, por shumë prej tyre shprehën dyshime se këto zgjedhje nuk nënkuptojnë domosdoshmërisht ndryshime thelbësore në gjendjen e barazisë gjinore, veçanërisht duke marrë parasysh politikat e partisë politike që kishte mbështetur kandidaturën e saj.
Një nga rrjetet më të mëdha të organizatave të shoqërisë civile në fushën e barazisë gjinore - Platforma për Barazi Gjinore, menjëherë pas zgjedhjes së saj, i dërgoi një letër të hapur kryetares Siljanovska Davkova në të cilën i bëri thirrje që të mbajë premtimet e saj dhe të tregojë përkushtim sa i përket barazisë gjinore në praktikë, duke punuar në drejtim të forcimit të pozitës së gruas në segmente të ndryshme të veprimit shoqëror, si dhe duke ofruar mbështetje në luftën kundër lëvizjeve antigjinore. Mirëpo, zhvillimet në skenën politike vetëm sa konfirmuan dyshimet se kjo mund të ishte vetëm një tjetër fitore e Pirros për femrat.
Retorika gjinore
Përdorimi i terminologjisë lidhur me gjininë në Maqedoni ka filluar të kontestohet me shfaqjen e të ashtuquajturave lëvizje anti-gjinore që kundërshtojnë atë që ata e quajnë "ideologji gjinore", dhe janë në thelb jodemokratike dhe një kërcënim për të drejtat e njeriut, veçanërisht të drejtave të grave, dhe kanë prirjen të ndikojnë në mënyrë regresive në zhvillimin e deritanishëm në drejtim të gjithëpërfshirjes dhe barazisë.
Narrativa antigjinore në Maqedoni arrin kulmin e saj në vitin 2023, përmes mobilizimit të publikut, të mbështetur nga organizatat fetare dhe partitë politike konservatore (përfshirë partinë aktuale në pushtet) kundër miratimit të Ligjit të ri për Barazi Gjinore dhe amendamenteve të Ligjit për Gjendjen Civile.
Në të njëjtën kohë, gjinia paraqitet si diçka e panjohur dhe e imponuar, e cila kërcënon të shkatërrojë rendin tradicional shoqëror. Mirëpo, e ashtuquajtura terminologji gjinore nuk është as e re dhe as e imponuar. Përkundrazi, futja e tij në legjislacionin maqedonas shënon më shumë se një dekadë, për të cilën duhet t'i jemi mirënjohës pikërisht VMRO-DPMNE-së. Në vitin 2006 për herë të parë u miratua Ligji për mundësi të barabarta për gratë dhe burrat, ndërsa vitin e ardhshëm në Ministrinë e Punës dhe Politikës Sociale u prezantua Departamenti i ri për Mundësi të Barabarta, në kuadër të të cilit funksionon Departamenti për Barazi Gjinore.
Themelimi i Departamentit kishte për qëllim ngritjen e statusit dhe mandatit të Departamentit për Promovimin e Barazisë Gjinore, i cili u themelua në vitin 1997.
Në vitin 2012, u miratua një ligj i ri për mundësi të barabarta për gratë dhe burrat, i cili, pavarësisht se nuk përfshin barazinë gjinore në titull, përdor në tekst termat barazi gjinore, perspektivë gjinore, identitet gjinor, vlerësim gjinor etj. Ligji gjithashtu rendit gjininë (si dhe seksin) si një nga arsyet për diskriminim, në përputhje me Ligjin për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi i cili u miratua për herë të parë në vitin 2010.
Me ndryshimet e mëtutjeshme në Ligjin për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi identiteti gjinor gjithashtu u prezantua si një nga bazat për diskriminim. Tashmë në vitin 2013, Strategjia për Barazi Gjinore për periudhën 2013-2019 është miratuar në bazë të nenit 9 paragrafi 3 të Ligjit për mundësi të barabarta për gratë dhe burrat, ndërsa në vitin 2022 është miratuar Strategjia aktuale për periudhën 2022-2027. Pothuajse të gjitha këto ligje dhe dokumente janë miratuar gjatë periudhës kur pushteti ishte në duart e VMRO-DPMNE-së.
Edhe një nga ligjet më të fundit në këtë fushë - Ligji për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Dhuna ndaj Grave dhe Dhuna në Familje, i miratuar në vitin 2021, nuk ka hasur në sfida thelbësore nga krahu konservator si opozita në atë kohë, veçanërisht duke pasur parasysh se me këtë Ligji për herë të parë u fut termi dhunë me bazë gjinore. Fjalori i ligjit përcakton termat gjini dhe seks, ndërsa dhuna me bazë gjinore përkufizohet si dhunë e drejtuar ndaj grave për shkak se ato janë gra ose që i prek ato në mënyrë disproporcionale dhe që është rezultat i marrëdhënieve të pabarabarta të pushtetit midis grave dhe burrave si rezultat i problem shoqëror. Është e një rëndësie të veçantë që me përcaktimin e këtyre termave të njihet ndikimi shoqëror në ndërtimin e roleve dhe stereotipeve gjinore, si dhe ndikimi i tyre negativ mbi avancimin e të drejtave të grave.
Burimi: Sobranie.mk
Ligji për Barazinë Gjinore, i cili duhej të zëvendësonte Ligjin për Mundësi të Barabarta për Gratë dhe Burrat, në përputhje me rekomandimet e Komisionit për Eliminimin e Diskriminimit ndaj Grave në Kombet e Bashkuara dhe analizat e zbatimit të tij, pas dy vitesh punë dhe konsultime të shumta publike, u finalizua në fazën e Kuvendit vitin e kaluar, por u bë një nga viktimat e narrativave të intensifikuara kundër gjinisë. Si rezultat, ligji nuk u miratua dhe partitë politike të krahut të djathtë filluan të adoptonin retorikë kundër gjinisë, e cila u përhap më tej në fushatën zgjedhore, duke përfshirë programet zgjedhore dhe angazhimet partiake.
Kështu, për shembull, në programin zgjedhor, por edhe në retorikën e koalicionit të udhëhequr nga VMRO-DPMNE, barazia gjinore dhe gjinia u zëvendësuan me termat seks, barazi dhe dhunë me bazë seksi, ndërsa narrativa gjinore në përgjithësi ishte pak shumë e përfaqësuar në retorikën e politikanëve. Ajo që vuri në dukje raporti i ODIHR-it për zgjedhjet dhe i konfirmuar nga Analiza e përmbajtjes me bazë gjinore: Politikanët femra dhe paragjykimet e medias, është se çështjet që lidhen me barazinë gjinore u neglizhuan në masë të madhe në diskursin e fushatës, me përjashtim të kandidatit presidencial të mbështetur nga koalicioni i udhëhequr nga VMRO-DPMNE.
Vetëm politikanet femra, duke përfshirë edhe kandidaten për presidente Siljanovska Davkova, arritën të “paralajmëronin” aty-këtu njëfarë përkushtimi për avancimin e barazisë gjinore, të cilat shpesh mbetën nën hijen e narrativave kryesore të promovuara nga liderët e partive dhe koalicioneve.
Angazhimet programore për barazi gjinore
Një nga kapitujt në programin zgjedhor të koalicionit fitues në zgjedhjet parlamentare të udhëhequra nga VMRO-DPMNE titullohej “Gruaja – qendër e shoqërisë maqedonase”. Në të njëjtën kohë, vetëm me nominimin dhe zgjedhjen e Siljanovska Davkovës për presidente të Maqedonisë, mund të themi se gruaja me të vërtetë u bë një nga qendrat e pushtetit në shoqërinë maqedonase.
Megjithatë, në kontekstin e dhënë, do të ishte shumë më e përshtatshme të thuhet se gratë janë qendra e riprodhimit të shoqërisë maqedonase, duke pasur parasysh fokusin në politikat demografike (që u konfirmua edhe nga ristrukturimi dhe riemërtimi i Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale në Ministrinë e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë), veçanërisht nëpërmjet të ashtuquajturave "masa nxitëse për nënat".
Gjithashtu, pavarësisht se programi parashikon masa që synojnë forcimin e pavarësisë ekonomike të grave (si p.sh., paga të barabarta, sipërmarrësia në mesin e grave, kurse rikualifikimi/riedukimi), ajo që mungon është instrumenti kryesor që do të ruajë ekuilibrin mes këtyre dy politikave. Nëse synimi është që gratë të lindin më shumë fëmijë dhe të jenë të pavarur ekonomikisht në të njëjtën kohë, në atë rast është e nevojshme të sigurohet mbështetje serioze për ekuilibrin mes jetës private dhe profesionale të grave, veçanërisht duke pasur parasysh që gratë në Maqedoni performojnë mesatarisht 72,5 % e punës totale të kujdesit të papaguar.
Një pjesë e masave që duhej të siguronin barazi më të madhe gjinore, për sa i përket balancës ndërmjet kujdesit të papaguar në shtëpi dhe punës së paguar, u gjetën në Ligjin e ri për Marrëdhëniet e Punës, teksti i të cilit filloi të punohej në vitin 2018. Por fati i tij u reduktua në disa vite zvarritje nëpër labirinte institucionale, për të gjetur sërish rrugën në programin zgjedhor të koalicionit të udhëhequr nga LSDM, pra opozita aktuale e cila dështoi edhe në mandatin e dytë të pushtetit nga viti 2020 të mburret me miratimin përfundimtar të tij.
Aty ku nuk ka kuota, nuk ka gra, por nuk ka as vullnet politik
Në zgjedhjet parlamentare të vitit 2020, një nga angazhimet e dy koalicioneve më të mëdha, të udhëhequra nga LSDM dhe VMRO-DPMNE, ishte përfaqësimi i grave me 40% në pozitat ministrore në Qeveri. Gjatë katër viteve të kaluara në pushtet, koalicioni i udhëhequr nga LSDM-ja jo vetëm që nuk solli ndryshime ligjore për vendosjen e kuotave gjinore, por as nuk i zbatoi zotimet në përbërjen e Qeverisë, ndërsa VMRO-DPMNE vendosi t'i anashkalojë plotësisht këto zotime në programin e saj zgjedhor në vitin 2024.
Më 8 Mars 2023, në Kuvend u mbajt Seanca e Parë Plenare për Promovimin e Barazisë Gjinore, me rastin e njëzetëvjetorit të krijimit të Klubit të Deputeteve Gra. Pikërisht në këtë seancë, deputetja e atëhershme Siljanovska Davkova deklaroi se nevojiten ndryshime për të mundësuar përfaqësim më të madh të grave si në pushtetin ekzekutiv ashtu edhe në atë lokal, ndërsa deputetja Lasovska nga VMRO-DPMNE tha se duhet të punohet që të rritet numri i grave në pushtetin ekzekutiv dhe numri i grave kryetare komunash, duke theksuar se do të kërkojnë që të bëhen konkluzione të caktuara, të cilat do të kontribuojnë në arritjen e këtyre synimeve.
Nga seanca plenare dolën konkluzionet të cilat i janë dorëzuar Kuvendit, përfshirë ndryshimet në Kodin Zgjedhor që synojnë arritjen e barazisë së plotë gjinore në listat e deputetëve dhe këshilltarëve, si dhe kuotën gjinore prej 30% për zgjedhjen e posteve të kryetarëve të komunave, si dhe Ligji për Qeverinë përmes vendosjes së kuotës gjinore prej 40% në pushtetin ekzekutiv. Megjithatë, zhvillimi i mëtejshëm i këtyre propozimeve nuk u shoqërua me informacione thelbësore dhe as nuk u zbatuan ndryshime.
Një vit më vonë, para fillimit të fushatës zgjedhore, më 11 mars 2024, LDP, një nga partitë e pakta maqedonase të kryesuar nga një grua, paraqiti një projektligj për ndryshimin e Kodit Zgjedhor, për vendosjen e kuotës gjinore prej 50% për të gjitha listat e kandidatëve dhe 30% për postet e kryetarëve të komunave. Përsëri, ky propozim nuk i plotësoi të gjitha “5 minutat” në Kuvend, përkundër faktit se tashmë kemi qenë dëshmitarë se të paktën në Kuvendin e Maqedonisë nuk është problem të kalohen ndryshimet në Kodin Zgjedhor menjëherë para zgjedhjeve, natyrisht kur është në favor të dikujt.
Të gjitha këto angazhime u pasqyruan në vetë procesin zgjedhor dhe natyrisht në rezultatet përfundimtare. Partitë kanë përmbushur minimumin ligjor prej 40% të përfaqësimit të gjinisë së nënpërfaqësuar në listat e kandidatëve, në radhë të parë për shkak se ky është parakusht për paraqitjen, pra pranimin e listave të kandidatëve nga Komisioni Shtetëror i Zgjedhjeve, por ajo që mund të vërehet lehtësisht është se përfaqësimi e grave është në pozitat më të ulëta të listave. Duke vepruar kështu, gratë shpesh vendoseshin në pozitat më të ulëta të lejuara me ligj dhe ishin në krye të vetëm 21 nga gjithsej 84 lista (25%).
Si rezultat, përbërja e re parlamentare aktualisht përbëhet nga një numër më i vogël grash se ai i mëparshmi, respektivisht 42 (rreth 35%), ndërsa përqindja e grave në Qeverinë e sapoformuar është dërrmuese 12.5%, pra vetëm 3 gra. në krahasim nga përbërja e mëparshme, e cila përbëhej nga sërish nga një shifër modeste prej 20%).
Këto shifra mund të ndikojnë ndjeshëm në thellimin e mëtejshëm të hendekut tashmë të thellë gjinor në politikë, veçanërisht duke pasur parasysh se me ritmin aktual të progresit, parashikohet që brenda organeve të legjislaturave kombëtare, barazia gjinore të mos arrihet para vitit 2063.
Ajo që mund të konkludojmë është se narrativave që u jepet hapësirë dhe kuptim, veçanërisht në media, do të gjejnë vendin e tyre në mënyrë të pashmangshme në retorikën e politikanëve, ndërsa retorika do të derdhet në programe, të gjitha së bashku duke rezultuar në numra që në zhvillim, ata na kthejnë vite pas, madje edhe dekada.
Në vend që të flasim për ndërgjegjësimin e çdo anëtari të shoqërisë për realizimin e të drejtave të tij, por edhe për të drejtat e të gjithë të tjerëve dhe përmirësimin e cilësisë së jetës, ne jemi të detyruar të bëjmë hapa prapa dhe të ridebatojmë koncepte që janë marrë si të mirëqena, më shumë se një dekadë më parë.
