Në pritje të përfundimit në gjeopolitikën globale, Maqedonia duhet të ketë parasysh se kur të mëdhenjtë luftojnë, të vegjlit e hanë rrahjen!
Maqedonia dhe Shtetet e Bashkuara nënshkruan Deklaratën për Partneritet dhe Bashkëpunim Strategjik më 7 maj 2008. Në Deklaratë thuhet se të dy vendet dëshirojnë të forcojnë marrëdhëniet e tyre strategjike duke intensifikuar konsultimet dhe bashkëpunimin në fushën e sigurisë, marrëdhënieve mes qytetarëve, si dhe në tregti.
Gjithashtu, përmes kësaj Deklarate, Shtetet e Bashkuara konfirmuan mbështetjen e tyre për parimet e sovranitetit dhe integritetit territorial të Maqedonisë unitare dhe multietnike brenda kufijve të saj ekzistues. Nënshkrues ishin ministri i atëhershëm i Punëve të Jashtme i Maqedonisë, Antonio Miloshoski dhe Sekretarja e atëhershme Amerikane e Shtetit, Condoleezza Rice.
Pse me një ngjarje kaq të largët nis analiza e zhvillimeve të sotme lidhur me faktin nëse ne si vend jemi apo jo me presidentin e dikurshëm dhe aktual amerikan Donald Trump? Sepse kjo e bën të qartë menjëherë se mbështetja dhe miqësia me SHBA-në nuk është një sukses politik i qeverisë aktuale, por ka ekzistuar që më parë. Dhe jo vetëm që nga viti 2008, por praktikisht që nga pavarësia e Maqedonisë. Duke kërkuar dokumentet për nënshkrimin e Deklaratës në vitin 2008, hasa në një shembull edhe më të qartë se sa ishte SHBA-ja në anën e Maqedonisë, në momentet kur më së shumti përballej me mohimin grek.
Në një konferencë në Qendrën e Shtypit Foris në Uashington, menjëherë pas vetos së Greqisë në Bukuresht, në vitin 2008, Ndihmës Sekretari i Shtetit për Çështjet Evropiane dhe Euroaziatike, Daniel Fried, kur gazetarët grekë akuzuan SHBA-në se ishin në anën e Maqedonisë në përpjekje për t'u bashkuar me NATO-n me emrin FYROM, pothuajse paturpësisht u përgjigj: "Unë nuk shoh asnjë arsye për të kërkuar falje për rolin shumë aktiv amerikan".
Në të njëjtën konferencë, zyrtari i lartë amerikan kundërshtoi hapur gazetarët grekë kur ata përmendën "të ashtuquajturën etni maqedonase dhe gjuhën maqedonase".
"Unë nuk mendoj se është e ashtuquajtur. Gjuha maqedonase ekziston. Populli maqedonas ekziston. Ju e dini që ne mësojmë gjuhën maqedonase në Institutin e Shërbimit të Jashtëm," u tha atyre Daniel Frid.
Shtetet e Bashkuara të Amerikës e kanë mbështetur Maqedoninë me dekada
Këto rikthime në të kaluarën janë të rëndësishme që të mund të përcaktojmë nga këndvështrimi i sotëm kohëzgjatjen e mbështetjes amerikane për Maqedoninë. Kështu që ajo nuk fillon tani. Sot, disa analistë e quajtën praninë e kryeministrit Hristijan Mickoski në ngjarjen për inaugurimin e Donald Trump, një përparim të madh për diplomacinë maqedonase. Por ky nuk është një përparim, pasi mbështetja e SHBA-së për Maqedoninë ka qenë e vazhdueshme për dekada. Filloi në vitin 1994, kur Shtetet e Bashkuara e njohën zyrtarisht Maqedoninë si shtet të pavarur dhe marrëdhëniet diplomatike u vendosën vitin e ardhshëm. SHBA-ja dhe BE-ja ndihmuan në përfundimin diplomatik të konfliktit të brendshëm në vitin 2001, gjetjen e një zgjidhjeje politike për konfliktin etnik dhe lejimin e shoqërisë të ecë përpara.
Në fakt, e gjithë historia e marrëdhënieve maqedono-amerikane mund të lexohet në mënyrë të detajuar në faqen e Ambasadës Amerikane në vendin tonë, nga e cila padyshim mund të konstatohet se ato janë zhvilluar në një drejtim rritës që nga fillimi i pavarësisë së vendit tonë e deri në ditët e sotme. Në aspektin kronologjik, miqësia mes dy vendeve është meritë e barabartë e të gjitha palëve. Pas Deklaratës për Partneritet dhe Bashkëpunim Strategjik në vitin 2008, Maqedonia dhe Shtetet e Bashkuara filluan dialogun strategjik, në qershor të vitit 2022, i cili rikonfirmoi mbështetjen e SHBA-së për sigurinë dhe prosperitetin e vendit dhe rajonit.
Dhe hyrja e saj në NATO, pasi u zgjidh më parë mosmarrëveshja për emrin me Greqinë, u ndihmua nga Shtetet e Bashkuara. Pothuajse nuk ka pasur procese të rëndësishme në Maqedoni dhe rreth saj, të rëndësishme për sigurinë e saj, të cilat nuk janë menaxhuar nga amerikanët, për të cilët vendi ynë ishte faktor stabiliteti në rajon. Për më tepër, për ngjarjet dhe kontekstet e sotme politike është e rëndësishme që VMRO-DPMNE, e cila kundërshtoi fuqishëm Marrëveshjen e Prespës, sot po përpiqet të injorojë faktin se presidenti Trump gjatë mandatit të tij të parë në Shtëpinë e Bardhë e mbështeti fuqishëm atë Marrëveshje dhe e quajti arritjen më të madhe në rajon pas Marrëveshjes së Dejtonit, e cila ndaloi gjakderdhjen në Bosnjë dhe Hercegovinë.
Burimi: unsplash.com
Prandaj, të pretendosh sot se qeveria aktuale ka të drejtë ekskluzive mbi forcën e miqësisë maqedono-amerikane është, të paktën, dezinformim.
Traump dhe periferia
Por çfarë e ka shkaktuar ndarjen e brendshme në Maqedoninë e Veriut për marrëdhëniet me SHBA-në në dy muajt e fundit? Të gjithë e dinë përgjigjen e kësaj pyetjeje, është tërmeti i shkaktuar nga lëvizjet e para të Trump pas kthimit të tij në Shtëpinë e Bardhë dhe dridhja sizmike është aq e fortë sa ka përhapur valë pasigurie dhe ankthi në të gjithë botën. Konfuze janë veçanërisht vendet që janë miq tradicionalë të Shteteve të Bashkuara, si vendi ynë. Në vend, një debat është hapur edhe nëse qeveria është (gabim) në mbështetjen e hapur të Trumpit, i cili ka nisur një luftë tregtare me Evropën, në një kohë kur Maqedonia po lufton për një vend në Bashkimin Evropian.
Megjithatë, është naive të pritet që presidenti amerikan i vjetër-i ri të ketë vënë re se në mesin e vendeve evropiane që po e sulmojnë ashpër për politikat e tij, është një shtet i vogël ballkanik në periferi të kontinentit evropian që ka vendosur të shkojë kundër erës dhe ta mbështesë. Por, ndryshe nga Trump, në Bashkimin Evropian sigurisht është vërejtur se, përveç liderit hungarez Viktor Orban, i cili është një kundërshtar tradicional i brendshëm i Unionit, përkrahjes së tij të parezervë për presidentin amerikan i është bashkuar edhe Maqedonia. Orban të paktën ruan një miqësi personale me Trump, i cili e priti atë në pronën e tij luksoze në Florida menjëherë pas atentatit gjatë fushatës zgjedhore.
Debati është i nevojshëm
Debati që është hapur në Maqedoni se si duhet të mbrojë interesat e saj strategjike është legjitim dhe i domosdoshëm. Përpjekjet për ta portretizuar qeverinë si pro-amerikane, dhe të gjithë ata që e kritikojnë Trumpin si antiamerikan, nuk i ndihmojnë diskutimet, sepse ata e largojnë vëmendjen nga pyetja thelbësore: çfarë mund të marrë Maqedonia nga SHBA-ja në këmbim dhe çfarë mund të humbasë nga BE-ja si "ndëshkim" për t'u anuar me Trump? Pika fillestare për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje është se Maqedonia aktualisht është e padukshme për Trump, dhe nga ana tjetër është në radarin e BE-së.
Nga ana tjetër, BE-ja është në një situatë të vështirë, sepse është e detyruar të ristrukturojë buxhetin e saj dhe të bëjë shpërndarje drastike më të mëdha për të rritur shpenzimet ushtarake, domethënë për të ndihmuar Ukrainën. Kjo mund të ndikojë në dhënien e ndihmës financiare për vende si kjo e jona, të cilat, pas ndërprerjes së operacioneve të USAID-it, do të varen shumë nga ndihma evropiane. Por, nëse është ndonjë ngushëllim, situata në frontin ruso-ukrainas po ndryshon dita-ditës, duke qenë se tashmë janë bërë përpjekje për të ndalur luftën dhe nëse ajo përfundon me sukses, mund të sjellë edhe ndryshime në planet buxhetore të Bashkimit Evropian.
Maqedonia i detyrohet shumë Shteteve të Bashkuara. Nuk janë vetëm miliarda dollarët që kanë ardhur për arsye të ndryshme si ndihma amerikane, por është gjithashtu një fakt i padiskutueshëm që për një vend që ende po ecën në rrugën e zhvillimit, është thelbësore të mbajë marrëdhënie të mira me fuqitë e mëdha si Shtetet e Bashkuara. Diplomacia jonë deri tani e ka respektuar dhe e ka balancuar me sukses këtë, madje edhe para luftës në Ukrainë ka mbajtur marrëdhënie të mira me Rusinë, pavarësisht tensioneve mes Moskës dhe Uashingtonit.
Prandaj, të flasësh për përkeqësim të marrëdhënieve me SHBA-në është joreale dhe injoron faktet. Presidentët amerikanë kanë qenë të kritikuar edhe më parë në Maqedoni. Mos harroni vetëm vlerësimet dhe fyerjet që iu drejtuan presidentit të mëparshëm, Joe Biden, apo George Bush Jr., të cilat kryesisht vinin nga mbështetësit e kampit të djathtë. Por kjo është pjesë e demokracisë dhe as Shtetet e Bashkuara dhe as qeveritë që ishin në krye të Maqedonisë në atë kohë nuk e panë këtë si një arsye për ndonjë përkeqësim të marrëdhënieve.
Njëri i kritikuar, por tjetri i ofenduar
Është e rëndësishme të bëhet dallimi që Trump merr kritika në Maqedoni, jo fyerje të tilla si "senil", "nuk e di ku është", "gjyshi" dhe "i humbur", siç ishin, për shembull, kualifikimet e dhëna paraardhësit të tij. Nga kritikat ndaj politikës, madje edhe ato më të ashprat duke përdorur metafora (“politikan transaksional” siç thotë ish-presidenti Stevo Pendarovski) deri te fyerjet në baza personale, dallimi është i madh. Por le të mos shqetësohemi shumë, presidenti amerikan i zhurmshëm merr fyerje shumë më të tmerrshme në shtëpi në Shtetet e Bashkuara sesa këtu. Dhe ai po i përballon shumë mirë me këto sulme.
Çfarë është e rëndësishme për Maqedoninë në këtë “normale të re”, siç e quajti kreu i qeverisë, Hristijan Mickoski? Të zgjedhë me kujdes prioritetet e tij politike, veçanërisht në një situatë ku SHBA dhe BE nuk po veprojnë në unison. SHBA mund të jenë këmbët e Maqedonisë, por BE-ja është krahët e saj. Është mirë që Ambasada Amerikane në Shkup, pas konfuzionit fillestar, dalëngadalë po kthehet në terren dhe mund ta shohim sërish publikisht, gjë që është një shenjë e mjaftueshme se Uashingtoni vazhdon të përfaqësojë interesat e tij në vendin tonë. Deklarata e saj se është e kënaqur që kryeministri maqedonas shkoi në SHBA për herë të tretë në nëntë muaj në pushtet nuk fsheh asnjë entuziazëm për Qeverinë, por më tepër kënaqësinë e zakonshme që marrëdhëniet mes dy vendeve po ecin pa probleme edhe pas ndryshimeve në Shtëpinë e Bardhë.
“SHBA nuk po largohet, ne po punojmë dhe po krijojmë ngjarje fantastike”, tha ambasadorja e SHBA-së në Maqedoni, Angela Ageler, në promovimin e dhurimit të automjetit operativ të lëvizshëm për Kryqin e Kuq. Këto janë sinjale të mjaftueshme se dikush atje, në administratën e re, e ka gjetur vendin tonë në hartën e tyre diplomatike dhe tashmë ka nxjerrë udhëzime për mesazhet që duhet të dërgojë ambasada e tyre në Maqedoni.
Por SHBA-të nuk janë ato që mund ta afrojnë Maqedoninë me BE-në, por vetë vendet e BE-së dhe lidershipi i BE-së janë ata që duhet të japin dritën jeshile. “Përfaqësues të lartë të BE-së do të vizitojnë Shkupin në dy deri në tre muajt e ardhshëm dhe shpresoj se do të mund të ecim përpara”, tha ambasadori i BE-së, Mihalis Rokas, gjatë vendosjes së gurthemelit të pikës kufitare maqedono-greke, Markova Noga.
Dhe kjo deklaratë lë të kuptohet se pasi stuhia "normale e re" të qetësohet, gjërat do të kthehen në normalitet dhe do të vazhdojnë në rrjedhën e tyre të zakonshme. Të paktën për Maqedoninë, e cila në pritje të rezultatit të gjeopolitikës globale, duhet të ketë parasysh se kur grinden të mëdhenjtë, të vegjlit marrin rrahjen.
