Во 2024 година, Руската Федерација донесе закон со кој се забранува „промовирање на животен стил без деца“. Зад оваа нејасно формулирана забрана се крие повеќе од демографска грижа - станува збор за културна контрола, идеологија и замолчување на слободата на избор.
Кога државата одлучува за мајчинството
Во октомври 2024 година, во Руската Федерација беше донесен законски предлог со кој се забранува т.н. промовирање на животен стил без деца. Овој чекор претставува уште едно парче во мозаикот на растечкиот притисок врз жените да ја исполнат традиционалната улога на мајчинство и да се потчинат на од државата дефинираната идеја за соодветно граѓанство и родов поредок. Законот не се базира исклучиво на демографски грижи, туку пред сè на идеолошката потреба да се зацврсти хегемонијата на „традиционалните вредности“ во јавната сфера и да се маргинализираат алтернативните животни сценарија.
Законот, кој беше усвоен во Државната Дума во октомври 2024 година, ја забранува дистрибуцијата на информации кои „намерно и позитивно прикажуваат живот без деца како валиден избор“. Ова е прв закон од ваков вид што експлицитно ја криминализира доброволната бездетност (одлука да не се има деца), за разлика од бездетност поради медицински причини. Од правен аспект, не станува збор за класична забрана, туку за воведување казни и други санкции за поединци и правни лица - од медиуми до инфлуенсери и експерти кои споделуваат алтернативни ставови за мајчинството како дел од својата работа.
Реториката што го придружува овој законодавен потег зборува многу. Претседателот Владимир Путин повеќепати ги опиша ставовите на бездетност како „опасен западен увоз“ и „форма на нихилизам што ја поткопува иднината на нацијата“. Руската православна црква, исто така, ја нарекува бездетноста „духовна дегенерација“ што е спротивна на природната мисија на жените. Ова не само што ги делегитимира ставовите на луѓето без деца, туку ги стигматизира и ги поврзува со морално распаѓање. Тоа претставува враќање на пронаталистичкиот етос од советската ера, надграден со националистички и верски елементи.
„Имаш деца? Не? Замолчи.“
Јавни изјави како „Не сакам деца, но сум среќна/среќен“ може да станат предмет на административни постапки. Блогови, поткасти и интервјуа што ја прикажуваат бездетноста како животен избор ризикуваат да им биде избришана содржината, да добијат високи казни или да бидат забранети. Поединци може да бидат казнети до 400 000 рубљи (околу 5 600 американски долари), а компаниите до 5 милиони рубљи (околу 75 000 американски долари) за кршење на законот. Експертите предупредуваат дека, ако законот стапи во сила, психолози кои ја сметаат доброволната бездетност за легитимен избор во својата пракса може да се соочат со административни или професионални санкции.
Извор: Suhyeon Choi on Unsplash
Според правници и организации за човекови права, формулацијата на законот е намерно нејасна, што дозволува широка и селективна интерпретација. Токму оваа нејасност го прави законот ефикасна алатка за замолчување на критичките гласови. Адвокатот Максим Оленичев од организацијата „Првиот оддел“ (First Department) укажува: „Формулацијата на законот е нејасна и неопределена, што може да доведе до бројни злоупотреби“. Законот на тој начин ефикасно ја отвора вратата за цензура и автоцензура, бидејќи не е јасно што точно претставува изразување лично мислење, а што промовирање.
Децата како должност
Забраната за промовирање на бездетноста не може да се разбере изолирано. Таа е дел од поширок тренд во кој руската држава ги регулира репродуктивните права на жените, било преку ограничување на пристапот до абортус, контрола на контрацептивните средства или зајакнување на морално-образовната рамка во која мајчинството се смета за единствената исполнета улога за жените. Мерки како доделување на титули како „херојска мајка“ за жени со десет или повеќе деца, или „семејство на годината“ за големи семејства, како и задолжително советување пред абортус, се израз на обид да се дефинира женската субјективност преку репродуктивната функција. Овие чекори го прикажуваат мајчинството не како индивидуален избор, туку како граѓанска и морална должност на жената кон државата.
Репродукција или репресија?
Сепак, дебатата за овој закон често го повторува клишето дека станува збор само за симболичен акт. Но, симболите не се неутрални. Токму во симболичкиот простор се формираат јавните норми - што се смета за нормално, вредно и исправно. Ако државата, преку закони, медиуми и духовна рамка, создаде слика дека жената без деца е нецелосна или социјално сомнителна, тогаш тоа не е само идеологија. Тоа е практична политика која ги ограничува животните избори, ја стигматизира различноста и ја легитимира дискриминацијата.
Иако официјалниот дискурс се повикува на демографската криза, под површината се води борба за контрола врз женските тела, јавниот простор и самото значење на автономијата. Забраната за промовирање на животниот стил без деца, затоа, не е само законодавна новина - таа е симптом на авторитарната модерност, во која државата не контролира само тела, туку и наративи што смеат да се раскажуваат за нив.
Токму затоа, ниту европските демократии, ниту новинарите, ниту експертите не треба да молчат за ова прашање. Молчењето за алтернативните животни стилови не е неутрално. Тоа создава клима во која личните одлуки на жените стануваат политичко боиште. А ако молчиме, ќе станеме дел од наративот што им го одзема тој избор.
Авторски права: European Journalism Observatory (EJO)
Институтот за комуникациски студии (ИКС) е членка на Европската опсерваторија за новинарство (ЕЈО). Ставовите изразени на оваа страница се на авторите и не ги одразуваат секогаш ставовите, политиките и позициите на ЕЈО и ИКС.
