Србија не е само пасивна жртва на СММИ, таа е активен посредник. Со користење на странски наративи како инструменти за внатрешна контрола, режимот го трансформира медиумскиот екосистем во хибридна платформа за дезинформации.
Во современа Србија, јавната информација повеќе не зависи од објективни факти, туку од дневните политички интереси на владејачката елита и нејзините променливи надворешнополитички усогласувања. Медиумите и таблоидите блиски до режимот не се само продолжение на домашната пропаганда, туку служат и како отворени канали за странска манипулација и мешање со информации (FIMI/СММИ).
Парадоксално, државата која номинално се брани од „странско влијание“ е токму онаа што овозможува наративи од Кремљ, Пекинг, Брисел, Вашингтон и сè повеќе од БРИКС (BRICS) да циркулираат низ нејзините највлијателни медиуми.
Србија не ги трпи пасивно странските наративи, таа активно ги користи. Домашно, спроведува трансакциска политика на вистина, каде што режимот ги експлоатира странските информациски текови како алатка за одржување на моќта. Резултатот е средина во која медиумскиот дискурс не се темели на јавен интерес, туку на стратешки калкулации за консолидирање на контролата и управување со меѓународни преговарачки позиции.
Игра на сите страни
Декади наназад, режимот во Белград води политика на балансирање, претставувајќи се како мост меѓу Исток и Запад. Оваа надворешнополитичка двосмисленост директно се рефлектира во информацискиот простор. На иста насловна страница на таблоид може да се најдат алармантни пораки за „злите планови на НАТО“, веднаш потоа весели најави за кинески инвестиции што „го спасуваат југот на Србија“, пофалби за „братските врски“ со Русија и приказни за соработка со американскиот амбасадор.
Оваа контрадикторна порака не е случајна. Таа претставува внимателно курирана двосмисленост која му дава на режимот простор за маневрирање и дома и надвор. Во моменти на политичка напнатост, наративот се поместува кон нагласување на заканите од Запад или херојските партнерства со Русија. Кога е потребна финансиска поддршка, западните сојузници одеднаш стануваат незаменливи партнери. Така, медиумите стануваат инструмент на државната политика наместо платформа за отчетност.
Таблоидите како оружје на СММИ
Главните канали за дистрибуција на странски наративи не се ботови или нејасни онлајн форуми, туку масовните таблоиди и популарни ТВ станици што секојдневно ги следат милиони граѓани. Овие медиуми, иако формално приватни, функционираат како инструменти на државната пропаганда, додека истовремено служат како возила за странско влијание кога тоа се совпаѓа со домашните политички цели.
Кога е потребна антизападна мобилизација – за време на преговорите за Косово, протести или изборни циклуси – таблоидите ревносно репродуцираат руски пропагандни теми, претставувајќи го Кремљ како сигурен сојузник. Во исто време, кинеските проекти се глорифицираат како „животоспасувачки инвестиции“, додека западните актери наизменично се демонизираат како агресори или величаат како стратешки партнери, зависно од дневниот ред.
Извор: pixabay.com
Оваа трансакциска логика значи дека наративите од странските пропагандни екосистеми добиваат на домашна автентичност. Граѓаните кои ја консумираат оваа содржина веруваат дека тоа е „нашата вистина“, иако често потекнува од Москва, Пекинг или друго место. На тој начин, српскиот медиумски систем ја аутсорсира својата уредувачка независност во замена за политичка моќ.
Без јасен непријател
Во класичните сценарија на СММИ, странските актери се обидуваат да дестабилизираат целна земја преку дезинформации, делегитимизација на институциите и социјална поларизација. Во случајот на Србија, државата самата го дестабилизира информацискиот простор, вметнувајќи и вооружувајќи странски наративи за внатрешни политички цели.
За разлика од други држави кои се обидуваат да изолираат или неутрализираат дезинформации, Србија ги интегрира во мејнстримот преку најгледаните ТВ програми и насловни страници. Линијата меѓу „странско“ и „домашно“ влијание исчезнува бидејќи режимот свесно ги синхронизира овие пораки.
Парадоксот станува очигледен за време на големи информативни циклуси. На пример, вечерните вести можат да истакнат европско финансирање за инфраструктура, додека во истиот прилог се промовираат теории на заговор засновани на руска дезинформација. Оваа коегзистенција на контрадикторни наративи одразува системски пристап: секој актер, Исток или Запад, не се третира како идеолошки партнер или противник, туку како преговарачки ресурс.
Во сржта на оваа динамика лежи едноставен принцип: информацијата не се третира како јавно добро, туку како стока за политичка трговија. Режимот ќе промовира било кој наратив – руски, кинески, американски или европски – ако тоа носи внатрешна стабилност, дипломатска флексибилност или економски бенефит.
Ова создава средина на постојан наративен флукс. Денешните насловни страници можат да го осудат НАТО како закана за суверенитет, утрешните да објават пофалби од функционери на ЕУ за реформскиот пат на Србија. Отсуството на отчетност или транспарентност во овој процес ја зацврстува перцепцијата дека вистината е преговарачка категорија.
Последици и улога на меѓународните актери
Последиците се длабоки. Кога вистината станува трансакциска, демократското управување еродира. Граѓаните не можат да донесуваат информирани одлуки бидејќи информациската основа е намерно нестабилна.
Кумулативниот ефект на овој информациски хаос е двоен: ерозија на довербата и граѓанска апатија. Еден сегмент од населението се зацврстува во крути идеолошки позиции, прифаќајќи наративи што ги потврдуваат нивните предрасуди. Друг сегмент се повлекува во апатија, убеден дека „сите лажат“ и „ништо не може да се провери“.
Овој двоен исход му одговара на режимот. Поларизацијата ја неутрализира колективната акција преку фрагментација на јавната сфера, додека апатијата ја обесхрабрува демократската партиципација. Избори, опозициски партии и независни институции продолжуваат да постојат во форма, но нивната суштина е испразнета. Она што се појавува е управувана демократија – средина во која ритуалот на избор постои, но капацитетот за отчетност исчезнува.
Иронично, меѓународните актери често го зајакнуваат овој екосистем со тоа што го привилегираат краткорочниот мир над демократската отпорност. Западните влади толерираат медиумска каптура сè додека Србија одржува фасада на соработка за регионалната безбедност. Во меѓувреме, Русија и Кина ја користат попустливоста на српската информациска средина за да го продлабочат својот стратешки упориште на Балканот.
Така, домашната логика на манипулација со наративи се вклопува во пошироките геополитички натпревари, претворајќи ја Србија во арена каде што информацијата е оружје за повеќе агенди – странски и домашни.
Именување на проблемот
Србија не е само пасивна жртва на странски СММИ, таа е активен посредник. Со користење на странски наративи како алатки за внатрешна контрола, режимот го претвора медиумскиот екосистем во хибридна платформа за дезинформации. Наместо да ја заштитат националната сувереност, таблоидите и телевизиите блиски до режимот функционираат како увозни терминали за манипулативна содржина, се додека тоа им служи на интересите на власта.
Решавањето на овој предизвик бара многу повеќе од раскринкување лажни вести или следење на ботови. Потребни се структурни реформи за демонтажа на политичката каптура на медиумите и воспоставување механизми што ќе ја изолираат јавната информација од трансакциската логика.
Додека таквите реформи не се спроведат, Србија ќе остане хибриден режим – не само политички, туку и информациски: ниту Исток, ниту Запад, ниту вистина, ниту лага, туку бескрајна преговарачка зона помеѓу нив.
