Nikola Popovski
Nëse diçka nuk ndryshon rrënjësisht, nuk mund të presim që kur të kalojë kjo krizë shëndetësore, ekonomia jonë do të normalizohet shpejt dhe do të krijojë kushte për një dalje më dinamike nga kriza dhe një rritje më të shpejtë.
Maqedonia dhe Evropa kanë hyrë thellë në muajin e tretë të pandemisë, dhe megjithëse ne kemi qenë dëshmitarë të shumë masave për relativizimin e rrezikut të ekzistencës së saj, ajo është akoma këtu me qëllim të qëndrimit më të gjatë nga sa pritej. Shumë shpresuan se virusi do të zhdukej magjikisht dhe se pasojat nuk do të ishin aq të mëdha, por ekzistonte rreziku që të mos ndodhte kështu. Kjo nuk nënkupton vetëm probleme shëndetësore, edhe pse ato janë më të rëndësishmet, por edhe të gjitha problemet e tjera shoqëruese, nga të cilat duket se ato ekonomike do të jenë më të vështirat. Ato tashmë kanë filluar të llogaritin - nivelet e punësimit po bien, papunësia po rritet, prodhimi dhe tregtia po bien, investimet po zhduken dhe të ardhurat po bien, duke bërë që edhe të ardhurat publike të fundosen.
Kjo po ndodh edhe në Evropë, ku, për shembull, dihet tashmë se Prodhimi Pruto i Brendshëm (PBB) në tremujorin e parë ra me një 3,3 për qind të konsiderueshëm (mendohet për BE-në), megjithëse kriza u shfaq vetëm në dy deri në tre javët e fundit të marsit - muajin e fundit në tremujor dhe të gjitha indikacionet janë se kjo po ndodh edhe në Maqedoni. Kriza erdhi menjëherë, pa ndonjë njoftim dhe shumë shpejt. Ekonomitë janë në një pjerrësi të pjerrët. Sa do të zgjasë kjo dhe sa dinamike do të dalin ekonomitë nga kriza që tashmë po merr formën e një recesioni të mprehtë, është një pyetje që tashmë po ngrihet nga ata që shohin shumë larg problemeve dhe sfidave aktuale. Por le të shkojmë me rradhë.
Goditja e krizës është e shpejtë dhe e ashpër
Shumë shpejt, në vetëm një ose dy muaj, kriza ekonomike tregoi një prirje jashtëzakonisht të keqe. Megjithë rënien e lartpërmendur të PBB-së në BE (më rëndë janë goditur ekonomitë më të mëdha: Gjermania -2.3 për qind; Franca -5.4 për qind; Italia -4.8 për qind; Spanja -4.1 për qind etj) ajo manifestohet dhe me një rënie fillestare të punësimit prej 0,2 për qind që paraqet humbje prej rreth 304 mijë vende të punës. Kjo tendencë do të vazhdojë. Në aspektin sektorial, goditja në prodhimin industrial është më e madhe. Rënia prej 10,4 për qind në mars është dramatike me goditjen më të madhe sërish për fuqitë industriale: Gjermania - 11.2 për qind; Franca -16.4 për qind; Italia -28.4 për qind; dhe Spanja - 11,9 për qind. Vini re rënien në prodhimin industrial të Italisë në mars të vitit 2020 - është aq tronditëse sa ngjason si një gabim serioz statistikor. Natyrisht, si rezultat, eksporti dhe importi në BE tashmë ka filluar të bier ndjeshëm dhe të ardhurat publike po bien. Indekset e bursave, ashtu si edhe ato në botë, kanë humbur rreth 20-30 për qind të vlerës së tyre që nga fillimi i vitit.
Në rastin e ekonomisë, Maqedonia nuk është shumë e ndryshme. Sipas të dhënave të disponueshme, prodhimi industrial ra me një shpejtësi shqetësuese 13.4 për qind në mars, dhe vëllimi i tregtisë së jashtme në euro ra me 21,9 për qind, ndërsa eksporti dhe importi ra me përkatësisht 26.8 për qind dhe 18 për qind. Megjithëse ende nuk kemi të dhëna për lëvizjen e PBB-së dhe punësimit, lirisht mund të supozojmë se ato do të jenë seriozisht negative, ndërsa në të ardhurat publike vetëm të ardhurat nga taksat në muajin prill u fundosën me 3.3 miliardë denarë nën projeksionet, kështu që parashikimet e fundit vjetore janë se ana e të ardhurave vjetore të buxhetit do të ulet të paktën për 11,5 për qind, që do të jetë një problem serioz në financimin e krizës shëndetësore, të mirave publike dhe funksioneve shtetërore në vend.
Për sektorët e tjerë të ekonomisë, veçanërisht për ata që preken direkt, goditja është dhe do të mbetet më e madhe. Për shembull, turizmi përballet me një numër turistësh, i cili krahasur me marsin e viti të kaluar ka rënë në 67,3 për qind, ndërsa numri i bujtejve ka rënë në 62.8 për qind.. Kriza nga KOVID-19, krejt papritur, tashmë është shndërruar në masë të konsiderueshme në një krizë serioze ekonomike në Maqedoni.
Burimi: aktuelno.mk
Rruga për dalje nga kriza do të jetë e ngadaltë
Asgjë nuk na thotë se rruga për të dalë nga kriza do të jetë e lehtë dhe e shpejtë. Në të kundërtën. Përvoja na mëson se ekonomia maqedonase në plan afatgjatë e ka shumë të vështirë për të dalë nga kriza. Mbi të gjitha, edhe sot e kësaj dite ajo nuk është rikuperuar asnjëherë seriozisht nga kriza e mëparshme - kriza e madhe financiare globale e vitit 2008 e cila në vitin 2009 u shndërrua në një krizë ekonomike dhe shkaktoi një recesion formal. Nga viti 2009 deri sot, rimëkëmbja e ekonomisë maqedonase nuk ka ndodhur.
Dëshmia e parë dhe shumë serioze e kësaj është shkalla e rritjes së PBB-së, e cila në dekadën e fundit (2010-2019) ishte mesatarisht vetëm 2,58 për qind në vit dhe në asnjë vit nuk arriti një nivel madje 4 për qind. Për krahasim, në periudhën pesëvjaçare para krizës në vitin 2004-2008, rritja mestare ishte 5,3 për qind. Për një ekonomi me të ardhura të mesme siç është ajo maqedonase, është një rritje anemike që nuk mund të sigurojë një ndryshim në ecurinë e ekonomisë, kështu që një rrethanë lehtësuese është që numri i popullatës është në rënie të vazhdueshme dhe në këtë mënyrë ruhet niveli elementar i standardit jetësor.
Për më tepër, në dekadën e fundit pas krizës, ndryshimet e rëndësishme strukturore ishin të parëndësishme dhe madje të padukshme kështu që mbetën disa nga problemet tradicionale me investime të ulëta, duke bërë që aksesi në kapitalin e sektorit bankar nga ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM) vazhdon të jetë akoma shumë i vështirë. Papunësia ka shënuar një rënie të lehtë, por vazhdon të mbetet shumë e lartë, duke arritur në 16,6 për qind në fund të vitit 2019, që është shumë e lartë në kuadër të Evropës.
Megjithë situatën e qëndrueshme me financat monetare, sektori fiskal nuk dha rezultatet e pritura dhe ngushtoi ndjeshëm hapësirën fiskale të Maqedonisë në të ardhmen, duke përkeqësuar strukturën e shpenzimeve publike në shpenzime rrjedhëse jo diskrete dhe nivelin e lartë të deficiteve buxhetore vjetore që solli borxhi publik në nivelin e mbi 50 përqind të PBB-së duke mos lënë kështu shumë hapësirë për të ardhmen (Grafiku Nr. 1).
Grafiku nr 1: Borxhi publik, i Maqedoisë si përqindje e PBB (të marrë nga MF)
Deficit buxhetor në shkallë rekorde
Tani është e qartë se me deficitin buxhetor të këtij viti, i cili do të jetë një rekord mbi 7-8 për qind i PBB-së dhe në kushte recesioni prej më shumë se 4-5 për qind, borxhi publik, për herë të parë në histori, do të arrijë një nivel prej 60 për qind ose më shumë se njëqind nga PBB dhe kështu Maqedonia zyrtarisht do të hyjë në kategorinë e ekonomive me borxh të lartë.
Këto përvoja na tregojnë se ekonomia jonë i përket grupit të atyre, ekonomive relativisht jo dinamike, me një mekanizëm tregu me zhvillim të dobët dhe ndjeshmëri të ulët ndaj mekanizmave të tregut (BE e quan atë një ekonomi jofunksionale të tregut dhe vazhdimisht na tregon në raportet e saj për ne), por dhe me një rezultat relativisht të dobët nga rregullimi shtetëror i ekonomisë, gjegjësisht kapaciteteve modeste për menaxhimin makroekonomik. Kjo e bën ekonominë jo fleksibël, vazhdimisht të papërgatitur për sfida të reja dhe për zhvillim dhe rritje më dinamike, përfshirë edhe vitet pas recesionit në të cilat ekonomitë zakonisht rriten shpejt.
Prandaj, nëse diçka nuk ndryshon rrënjësisht, dhe ne nuk mund të jemi të sigurt për këtë, nuk mund të presim që kur të kalojë kjo krizë shëndetësore, ekonomia jonë do të normalizohet shpejt dhe do të krijojë kushte për një dalje më dinamike nga kriza dhe një rritje më të shpejtë. Të paktën deri më tani, ajo nuk e ka treguar një gjë të tillë.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni apo shkarkoni
Shënim: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë ato të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose të dhuruesit.
