m-r Davor Marko
Për modele të reja afariste, posaçërisht për reklamuesit por edhe për burime alternative të financimit të cilat janë të bazuara në raportin e drejtpërdrejtë me publikun mediatik, dy gjërat kyç janë – përmbajtja cilësore dhe autentike të medieve, si dhe numri, përkatësisht besnikëria e publikut mediatik (ose të bashkësisë) të cilën publiku i një medie të caktuar e përcjell dhe i konsumon rregullisht përmbajtjet e tija. Dhe gjithsesi gatishmëria e atij publiku, ose komunitetit të tubuar rreth medies, që medien ta përkrahin.
Në “Ditët mediatike të Ballkanit Perëndimor” të mbajtura para do kohësh në Shkup më shumë u bë fjalë për liritë mediatike dhe raportimin cilësor mediatik, një nga mesazhet themelore të përfaqësuesve të bashkësive mediatike nga të gjitha vendet ishte: Unioni Evropian edhe më tej duhet t’i përkrah mediet e pavarura, përmes ndihmës teknike dhe përkrahjes së prodhimeve të përmbajtjeve cilësore mediatike. Pa marrë parasysh se një nga panelet në këtë tubim kishte të bëjë me investimet e mundshme në sektorin mediatik, si dhe me modelet e reja afariste të medieve në ambientin digjital, dhe mënyra e përkthimit në para të përmbajtjes cilësore përmes modeleve alternative (si për shembull crowdfundinga, formave të ndryshme të parapagimit e të tj.), mesazhi i qartë dhe konkluzioni ishin se si të gjitha këto modele ende janë një ardhmëri e largët për mediet.
Rezultati i tillë i diskutimit në panelin tejet të rëndësishëm për qëndrueshmërinë mediatike, shpien në konkluzionin se “kultura donatore, e zhvilluar në bazë të ndihmës shumë intensive mediatike gjatë viteve 1990-ta dhe në fillim të viteve të 2000-ta, ka lënë shenjë në zhvillimin e biznesit mediatik në vendet e rajonit. Fillimisht “kultura e donimit” ka ndikuar në zhvillimin e “minus-it” specifik i cili të punësuarit nëpër medie i pengon që të mendojnë për burimet e të ardhurave të cilat nuk janë të ardhura publike (financim buxhetor), donacione, veprimtari marketingu dhe komerciale, posaçërisht në domenin e punës digjitale. Për t’u tejkaluar ky “Rubikon transformues”, vetë mediet duhet ti parashtrojnë vetes dy çështje të rëndësishme:
Cili është qëllimi i ekzistimit të tyre, a janë organizata joqeveritare apo janë biznes, dhe në çfarë mënyrë një apo tjetër përcaktim ndikon në qëndrueshmërinë e tyre?
Çfarë është vlera e tyre dhe në çfarë mënyrë kjo vlerë mund të shfrytëzohet për prezantim para industrisë së shpalljeve dhe para investitorëve?
Mediet nuk janë qëllim për vetveten, madje as misioni dhe përcaktimi i tyre që të jenë “të pavarur” tanimë nuk mjafton më për zhvillimin e modeleve afariste
Çfarë janë mediet sot: Mision apo biznes?
Si e definojnë mediet veten, çfarë e kanë statusin? A janë ato para së gjithash brend (siç që ishte në Serbi B92 simbol i rezistencës ndaj Millosheviqit), apo kanë mision t’i ofrojnë publikut të vet përmbajtje të cilat i mungojnë tregut mediatik (të themi se kjo është rast me portalet e ndryshme hulumtuese), apo të raportojnë në gjuhët e pakicave në vendet e veta? Apo, ato janë kompani të cilat si pjesë të aktiviteteve të veta kanë veprimtari të regjistruara dhe mediatike, përkatësisht ofrojnë shërbime mediatike dhe informative (siç është rasti me korporatat e mëdha mediatike). Ose, ato janë të regjistruara si organizata joqeveritare veprimtaria e të cilave parësore është veprimtaria botuese, kështu që publikojnë botime të shtypura ose web faqe. Të gjitha këto opsione janë legjitime, por jo të gjitha ofrojnë pozitë të barabartë fillestare në zhvillimin e modelit të biznesit.
Një numër i madh i medieve që kanë qenë shfrytëzues të ndihmës donatore, ta marrim Bosnjë e Hercegovinë si shembull, janë regjistruar si organizata joqeveritare me mision specifik që t’i kontribuojnë “demokratizimit dhe krijojnë qytetarë të informuar dhe të vetëdijshëm”. Kjo tingëllon shkëlqyeshëm për donatorët, por biznesi nuk e njeh këtë kategori.
Nga ana tjetër mediet e shoqërisë civile ose mediet e komunitetit (community media) është model të cilin e njohin edhe praktika edhe legjislativet si të vendeve të zhvilluara evropiane, ashtu edhe të vendeve të Ballkanit Perëndimor. Mediet e tilla varen vetëm nga donacionet dhe nga financimi publik, përderisa ende nuk kanë kapacitetet për tërheqje të disa burimeve të tjera të të ardhurave.
Ka gjithnjë e më shumë medie të cilat janë të regjistruara si biznes, përkatësisht si kompani (të themi se nga 2.200 medie në Serbi, diç më tepër se 800 janë të regjistruara në atë mënyrë), dhe qëllimi parësor i të cilave është monetarizimi i veprimtarisë themelore. Kur janë mediet e mëdha, posaçërisht ato që veprojnë në kryeqytetet dhe në qytetet e mëdha ose janë pjesë e korporatave të mëdha, probleme nuk ka – ato gjenden në radarin e reklamuesve, por për mediet më të vogla dhe, posaçërisht ato lokale, kjo paraqet një sfidë e madhe.
Prandaj me rëndësi është që çdo medie të jetë e gatshme dhe e aftë që ta vlerësojë vlerën e vet, dhe t’ia “shesë” veten financuesve potencial.
Çfarë është rëndësia e vërtetë e medieve?
Çështje tjetër rëndësishme për mediet është – cila është vlera e tyre e vërtetë, përkatësisht cilat janë elementet themelore që e përbëjnë atë vlerë? Një pohim i thjeshtë është se ndonjë medium është i pavarur, se nuk është i komprometuar politikisht dhe se rregullisht e kritikon pushtetin, ndërsa kjo për modelet e reja afariste nuk është përcaktues primar.
Për modelet e reja afariste, posaçërisht për reklamuesit por edhe për burimet alternative të financimit të cilat janë të bazuara në raportin e drejtpërdrejtë me publikun mediatik, dy gjërat kyç janë – përmbajtja cilësore dhe autentike, si dhe numri përkatësisht besnikëria e publikut mediatik (ose të bashkësisë) e cila e përcjell një medie e caktuar dhe përmbajtjet e medies që i konsumon rregullisht. Dhe natyrisht gatishmëria e atij publiku, ose bashkësie të grumbulluar rreth medieve, që ta përkrahin përmbajtjen ose vetë medien.
Studimi “masa e vërtetë e medies” analizon se cilat të dhëna për mediet në Serbi ekzistojnë dhe a është e mundur që të arrihet deri tek ata nga bazat dhe burimet e qasshme publikisht, cilat sisteme të matjes së preferencave të publikut mediatik ekzistojnë, përkatësisht çka mungon përbrenda industrisë mediatike për tu përcaktuar vlera e vërtetë e një medie. Kjo është vlera me të cilën ajo medie mund ta prezantojë veten para atyre që reklamojnë, para industrisë së marketingut dhe para burimet e tjera potenciale të financimit. Studimi ofron edhe një pasqyrë komparative të gjendjes në vendet e rajonit, përfshirë edhe Maqedoninë, Kroacinë, Bosnjë e Hercegovinën, Shqipërinë, Bullgarinë dhe Slloveninë. Një nga konkluzionet e përgjithshme thotë se nivel të industrisë mediatike, dhe të sistemeve të ndryshme të matjes dhe të vlerësimit të ofertës, nevojitet të harmonizohet minimumi i standardeve dhe të zhvillohet metodologji unike dhe gjerësisht e përkrahur të matjes mediatike. Kjo do tu kishte ndihmuar edhe atyre që shpallin e reklamojnë si dhe investitorëve që të dallojnë se sa media të caktuara janë të vlefshme për investime, si dhe vetë mediet vetveten ta prezantojnë në mënyrë të besueshme dhe të matshme.
Çka do të kishte thënë kjo në praktikë?
Çka do të kishte thënë kjo në praktikë? Nëse ju jeni medium lokal XX nga vendi BB dhe keni publik besnik i cili numëron rreth 2.000 njerëz dhe i cili ju përcjell rregullisht për shkak të përmbajtjes specifike (informacione lokale, reportazhe cilësore ose rrëfime interesante) ose identifikohet me ju për shkak të misionit tuaj ose për shkak se i simpatizon gazetarët e juaj ose brendin e juaj, ju keni pikënisje e mirë që të kërkoni përkrahje financiare në një lidhje të drejtpërdrejtë me publikun. Ajo përkrahje mund të ketë elemente të parapagimit (subscription), ose donacionit (përkrahje të medieve në bazë të micropayment – shumës së vogël në para), financimit grupor (crowdfunding) në bazë të donacionit ose të shpërblim. Nëse vetë publiku tek ju dallon vlerë, ai do të jetë i gatshëm edhe t’ju përkrah. Shembuj të tillë në rajon nuk ka shumë, por shembujt e paradokohshëm të Llupigo nga Kroacia, Autonomia ose KRIK-ut nga Serbia tregojnë se burimet e tilla të financimit janë të mundur. Lidhja e fuqishme me publikun, bashkësinë të tubuar rreth një medies së caktuar, japin mundësi edhe për prezantim më të mirë para industrisë së shpalljeve dhe të reklamave, ndërsa kjo është një mundësi e mirë për modele të reja afariste të cilat mediet në rajonin i kanë tejet të nevojshme.
Vërejtje: Mendimet dhe qëndrimet e këtij shkrimi janë të autorit dhe nuk i pasqyron pozitat e Institutit për studime të komunikimit e as të donatorit.
