Davor Marko
Shërbimet publike mediatike duhet të jenë shtylla e shoqërive demokratike dhe burimi kryesor i informacionit për të gjithë qytetarët. Këto informacione duhet të jenë të besueshme dhe nga to qytetarët duhet të mësojë dhe të marrin vendime të pjekura politike.
Në vend të kësaj, fituam institucione që janë servile ndaj qeverisë, institucione që raportojnë në mënyrë kritike dhe profesionale si dhe mënyrat e funksionimit dhe financimit të së cilave varen nga vullneti politik. Fatkeqësisht, faktorët që përcaktojnë shërbimet publike - publikut dhe qytetarëve - ja kanë kthyer shpinën. Hulumtimet e kryera rishtazi tregojnë se qytetarët në vendet nga rajoni tonë gjithnjë e më pak i besojnë mediave dhe më së paku i besojnë shërbimeve të mediave publike, të cilat duhet të jenë burimi i tyre kryesor i informacionit, një shtyllë e rendit demokratik dhe promovues të proceseve arsimore dhe të qëndrimit kritik ndaj qeverisë.
Dy lloje të publikut
Sipas autorëve të shumtë, shërbimet publike mediatike përfaqësojnë model të veçantë të një organizate mediatike, e cila është e pavarur në funksionimin e saj me shkallë të lartë të autonomisë së menaxhimit dhe programit, e financuar publikisht, e cila vepron në mënyrë transparente, prodhon program cilësor me rëndësi publike, e cila nuk ka nevojë të jetë popullore dhe komerciale, me një funksion dhe përgjegjësi të shquar informuese, edukative dhe argëtuese për publikun. Shërbimi publik, si i tillë, i drejtohet publikut të gjerë, të gjithë qytetarëve dhe inkurajon qasjen e përgjithshme dhe pjesëmarrjen në jetën publike.
Si i tillë, shërbimi publik mediatik është shtyllë e shoqërisë demokratike, dhe koncepti "publik" dhe "sferë publike" janë të rëndësisë thelbësore për përcaktimin e tij. Sipas Sabina Mihejl, Profesore në Universitetin e Louborou (Mbretëria e Bashkuar), ekzistojnë dy lloje të publikut (në anglisht publicness) që përkufizojnë konceptin e shërbimit publik mediatik.
Një publik perceptohet si dukshmëri i cili e nënkupton shërbimin publik mediatik si një hapësirë publike për diskutim, që ekspozon ide dhe probleme të caktuara publike që shqetësojnë të gjithë qytetarët. I referohet funksionit kontrollues që shërbimi publik ka në shoqëri. Publiku tjetër ka të bëjë me ndarjen e misioneve që shërbimet publike kanë në fushën e informacionit, arsimit dhe argëtimit. Sipas Mihejl, në kohët e socializmit kemi pasur "ndarje pa dukshmëri", në fillimin e procesit demokratik ka pasur "dukshmëri pa ndarje", ndërsa situata e sotme, ku shërbimet publike politizohen gjithnjë e më shumë, nuk ka "as dukshmëri dhe as ndarje".
Në përpjekje për t'i rikthyer televizionet publike në rrugën e dukshmërisë dhe ndarjes, Mediat Europiane të Transmetimit (European Broadcasting Media – EBU) e ka njohur konceptin e "kthimit në shoqëri" si kryesor për vlerësimin e kontributit të anëtarëve të tij - shërbimet radiodifuzive të mediave publike - për proceset demokratike në vendet në të cilat ato veprojnë. Ky koncept është në qendër të dokumentit strategjik - 'EBU Vizion 2020'.
Sidoqoftë, përvojat e vendeve të Evropës Juglindore tregojnë një praktikë krejtësisht të ndryshme, në të cilën nuk ka as ndarje, e as dukshmëri, as kthim - për shoqërinë dhe qytetarët.
Qytetarët nuk i besojnë shërbimeve publike
Shumica e qytetarëve në vendet e Evropës Juglindore, madje deri në 68 përqind, mendojnë se shërbimet publike mediatike janë të rëndësishme për demokracinë, krahasuar me 19.7 përqind që mendojnë të kundërtën, sipas rezultateve të një ankete të madhe të realizuar në vitin 2019 nga Programi Mediatik i Fondacionit Konrad Adenauer. Anketa u krye në 10 vende të rajonit - Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë, Bullgari, Kroaci, Kosovë, Moldavi, Mali të Zi, Maqedoni, Rumani dhe Serbi - me një ekzemplar prej 10 383 të anketuarve.
Ekzistojnë gjithashtu ndryshime domethënëse në përgjigjet e dhëna nga qytetarët e Kroacisë, Bullgarisë, Rumanisë, Moldavisë dhe Bosnje-Hercegovinës, ku rëndësia dhe kontributi i ofruesve të shërbimeve publike u theksua në një masë më të madhe, e cila mund t'i atribuohet situatës politike. Sidomos në Kroaci ku televizioni publik mediatik (Radio Televizioni Kroat-) është politizuar gradualisht pas hyrjes së vendit në BE.
Nga ana tjetër, pothuajse dy të tretat (64 përqind) mendojnë se shërbimet e publike mediatike i nënshtrohen ndikimit politik. Kjo përqindje është dukshëm më e lartë në Bosnjë dhe Hercegovinë (88 përqind), Kroaci (83 përqind) dhe Mal të Zi (71 përqind).
Kur bëhet fjalë për besueshmërinë ndaj mediave, në gjendjen e përgjithshme të mosbesimit ndaj mediave, niveli i besueshmërisë ndaj televizioneve publike është pak më i lartë (34 përqind) sesa ai komercial (32.4 përqind), por mosbesimi në këto media është gjithashtu më i lartë ( 14.5 përqind kundrejt 12.8 përqind). Në radion publike, situata është e kundërt dhe kur bëhet fjalë për shërbimet publike mediatike , ajo është dukshëm më e keqe.
Burimi: KAS, A Pillar of Democracy on Shaky Ground (2019), faqe 22
Me gjithë nivelet e ulëta të besimit, qytetarët e këtyre vendeve vazhdojnë të ndjekin rregullisht programet e shërbimeve publike mediatike. Madje, 51 përqind e bëjnë këtë çdo ditë, 22.5 përqind në javë, 14.3 përqind disa herë në muaj dhe vetëm 12.6 përqind u prononcuan se kurrë nuk e bëjnë këtë.
Burim: digitaltveurope.com
Nuk ekziston bashkëveprim me publikun
Megjithëse programet e shërbimit publik mediatik në shumicën e vendeve të EJL janë akoma shumë të popullore dhe janë të ndjekura, shkalla e besimit në përmbajtjen e tyre është e ulët. Kjo pjesërisht është për shkak të faktit se ofruesit e shërbimeve publike nuk komunikojnë rregullisht me qytetarët dhe nuk përshtaten me trendet e reja. Praktika në vendet e zhvilluara evropiane tregon se shërbimet publike po përshtaten gjithnjë e më shumë me mënyrën e funksionimit të publikut, veçanërisht atyre më të rinj. BBC prezanton formate (60 sekonda) që janë informuese, por mjaft të shkurtra për të mbajtur vëmendjen e publikut, ndërsa Shërbimi i Transmetimit Publik Flaman (Belgjikë) organizon "ditë të dyerve të hapura" që jo vetëm i lejojnë qytetarët për t'i vizituar, por edhe për të marrë pjesë në prodhimin e vetë programeve.
Gjetjet nga hulumtimi mbi përvojat e shndërrimit të transmetuesve të mëparshëm shtetërorë në shërbim publik mediatik tregon se bëhet fjalë për media me programe shumë të njohura, të cilave shumë pak u besohet dhe të cilave u mungojnë strategjitë e zhvilluara për ndërveprim të qartë dhe të dyanshëm me publikun e saj parësor. - qytetarët e vendeve në të cilat ata punojnë. Hulumtimi u krye si pjesë e një projekti kërkimor rajonal të quajtur "Perspektivat dhe Zhvillimi i Shërbimeve Publike Mediatike në Ballkanin Perëndimor", i zbatuar nga Analitika nga Sarajeva dhe Universiteti i Fribourg, Zvicër.
Një nga arsyet e mungesës së ndërveprimit me audiencën nuk ka të bëjë vetëm me politizimin e mënyrës së funksionimit dhe raportimit, por edhe me strukturën e trashëguar të vetë shërbimeve publike. Strukturat tradicionale që kanë trashëguar shërbimet publike nga sistemi i mëparshëm, kur ishin stacione televizive shtetërore, nuk përmbajnë mekanizma efektive për të bashkëvepruar me publikun. Nga 10 transmetues publik në Ballkanin Perëndimor, vetëm tre kanë një lloj mekanizmi të përfshirë në strukturat e tyre, detyra e të cilit është të komunikojnë me publikun. Më aktivja për këtë çështje është HRT, e cila ka një institucion të quajtur Përfaqësues për përdoruesit e shërbimeve ndërsa transmetuesi publik në Shqipëri ka Këshill për shikues dhe dëgjues, ndërsa në Maqedoni detyra për mbrojtjen e interesave të publikut në kontekstin e ofertës programore e ka Këshilli i Programit.
Produksionet më të larta që kanë “shpëtuar” nga konkurrenca!
Prodhimi i pavarur dhe me cilësi të lartë është një fushë tjetër ku shërbimet publike mediatike po humbasin betejën me konkurrencën e tyre komerciale, kryesisht me platformat e përmbajtjes filmike dhe televizive në internet (over-the-top ose OTT) si Netflix, HBO, ose EON (pronar i së cilës është ofruesi kabllor IPTV, SBB).
Në dy vitet e kaluara kemi pasur disa projekte shumë serioze të produksionit, për shembull seriali "Gazeta" (angl. 'The Paper'),ku producenti i sezonit të parë ishte HRT nga Kroacia, ose "Mëngjesi ndryshon gjithçka" ('Morning changes everything') dhe "Hijet mbi Ballkan" (angl. 'Black Sun’), për të cilin rolin e koproducentit dhe producentit e ka RTS.
"Gazeta" është histori kalimtare e një qyteti, njerëzit në një media të pavarur, të cilët, për shkak të një përzierjeje të keqmenaxhimit politik dhe financiar, bëhen pre politik dhe instrument në duart e të fuqishmëve. Historia e shkruar brilante (nga gazetari Ivica Xhikiç), regjia e shkëlqyer (nga Dalibor Mataniç) dhe jehona e shkëlqyer publike nuk mbeti pa u vërejtur, kështu që pas sezonit të parë seria zhvendoset në duart e Netflix i cili është prodhuesi i dy sezoneve të ardhshme.
I ngjashëm është tregimi i serialit "Hijet mbi Ballkanin", autor i së cilës nëshkruhet Dragan Bjelogrlic, sezoni i parë i të cilit (është koproduksion me RTS) vetëm hap derën e sipërmarrjeve të reja të koproduksionit. Ndërkaq sezoni i dytë, i cili aktualisht po shikohet në Serbi dhe rajon, është bërë me TV NovaS dhe është në dispozicion përmes aplikacionit EON. Në 10 ditët e para, më shumë se 20,000 njerëz aktivizuan mundësinë për të parë të dhjetë episodet radhazi (angl. binge).
Transmetuesit e shërbimit publik, sipas të dhënave të disponueshme për shikueshmëri, janë ende më të shikuara transmetimet sportive (ndërsa shërbimet e mediave publike kanë ende të drejtën për transmetim televiziv), emisionet informative qendrore të cilat kanë elemente shou realiteti, siç është "48 orë dasmë " e cila dikur transmetohej në RTS në Serbi dhe kishte shumë popullaritet.
Përfundimi dhe e ardhmja?
Qytetarët në vendet nga rajoni tonë gjithnjë e më pak i besojnë mediave dhe më së paku shërbimeve të mediave publike, të cilat duhet të jenë burimi i tyre kryesor i informacionit, një shtyllë e rendit demokratik dhe promovues të proceseve arsimore dhe të qëndrimit kritik ndaj qeverisë.
Në praktikë shohim gjithnjë të kundërtën dhe detyra e shërbimeve publike mediatike ndërmerret nga portalet kërkimore, deri në një farë mase rrjetet sociale, portalet aktiviste, mediat që punojnë për një mision specifik, së bashku. Për shembull, në Serbi, artikujt e hulumtimit cilësor që adresojnë tema me rëndësi publike janë rezultat i përpjekjeve gazetareske nga KRIK, Qendra për gazetari hetimore në Serbi (CINS)po ashtu Rrjeti ballkanik i gazetarisë hetimore (BIRN Serbia). Situata është e ngjashme në vendet e tjera të rajonit.
Ato jo vetëm që raportojnë për tema që janë të rëndësishme për qytetarët, por gjithashtu mbajnë komunikim të rregullt dhe të hapur me ta që ka çuar në besim dhe mbështetje të ndërsjellë.
Në mënyrë që "të zbresin në tokë", shërbimet publike mediatike duhet të përshtaten me një mënyrë të re të funksionimit të mediave në këtë "shoqëri të rrjetëzuar" që nuk i duron hierarkitë, duhet të çlirohen nga kufizimet dhe presionet politike dhe mbi të gjitha nga qasja të cilën Iterberg (Ytreberg) e quan "elitizëm subversiv" që karakterizohet nga një marrëdhënie e pa balancuar midis ofruesve të shërbimeve publike dhe publikut të tyre. Mbetet e hapur çështja se si shërbimet publike mediatike duhet t'u kthehen qytetarëve, si ta bëjnë punën e tyre më të përgjegjshme dhe transparente, dhe ta bëjnë programin më të mirë dhe më të kapshëm për publikun e ri në atmosferë të tensionuar politike, ndarje të mprehta në shoqëri, jo stabilitet ekonomik por edhe sfida të reja teknologjike në të cilat konkurrenca komerciale i mposht ato në mënyrë drastike.
Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose para se të merrni përmbajtjen
Vërejtje: Mendimet dhe qëndrimet e këtij shkrimi janë të autorit dhe nuk i reflektojnë pozicionet e Institutit për studime komunikuese e as të donatorit.
