Ndërtimi urban, vendndodhja gjeografike, ngrohja me lëndë djegëse të ngurtë, dyfishi i numrit të makinave në krahasim me kapacitetin - këto janë problemet kryesore të kryeqytetit të Bosnjë-Hercegovinës, prandaj shpesh lexojmë titujt "Sarajeva është qyteti më i ndotur në botë"!
Një problem i veçantë lind nga nëntori deri në mars, në kulmin e sezonit të ngrohjes, për shkak se lëndët djegëse të ngurta përdoren ende gjerësisht. Neutraliteti i karbonit është thelbësor për mbijetesën e planetit. Qytetarët e Sarajevës helmohen për pesë deri në gjashtë muaj në vit për shkak të ndotjes së ajrit.
“Sigurisht që njerëzit djegin gjithçka për të mbijetuar në këto kohë të vështira, kjo është disi e kuptueshme, por megjithatë këto instanca pak më të larta të qeverisë duhet të përfshihen pak më shumë në mënyrë që të japin një zgjidhje që do të ofronte disa burime alternative për ngrohjen, e cila do të reduktonte ndotjen e ajrit gjatë muajve të dimrit. Në fakt, ne mendojmë për këtë problem nga nëntori deri në mars dhe më pas e fshehim problemin 'nën qilim' deri në sezonin tjetër të ngrohjes kur e nxjerrim përsëri", shpjegon Masteri i Shkencave në Meteorologji të Aplikuar dhe Klimatologji Nedim Sladiç për Res Publica.
Vendndodhja gjeografike dhe ndërtimi urban
Vendndodhja gjeografike e Sarajevës kontribuon gjithashtu në ndotjen e ajrit. Gjegjësisht, Sarajeva ndodhet në pellgun e Sarajevës, i cili shtrihet nga lindja në perëndim dhe përfundon në Fushën e Sarajevës. Lartësia mesatare është 500 metra, ndërsa majat e maleve përreth kalojnë 2000 metra mbi nivelin e detit. Shpesh, kryeqyteti i Bosnje-Hercegovinës është në shkallën e lartë të ndotjes së ajrit edhe gjatë muajve të verës, por nuk është i dukshëm gjatë asaj periudhe. Kjo nuk do të thotë se nuk krijon probleme shëndetësore për qytetarët, por edhe për turistët e shumtë. Krahas vendndodhjes gjeografike, ndërtimi urban është një nga “ndotësit” kryesorë të ajrit në Sarajevë.
Në fund të muajit maj, banorët e lagjes Marijin Dvor në Komunën e Qendrës organizuan protesta, duke shprehur pakënaqësi për planin rregullues dhe për ndërtimin e planifikuar të rrokaqiejve të rinj deri në 20 kate. Ata sot edhe një herë iu drejtuan kryetarit aktual të Komunës. Kërkojnë më shumë gjelbërim, kënde lojërash, ambiente kulturore e çlodhëse dhe jo më betonizim, siç thonë ata, kryebashkiaku i ka premtuar në fushatën elektorale katër vite më parë.
Nedim Sladiç shpjegon se statistikat nga studimet kërkimore të korridoreve të erës, së bashku me ndërtesat e larta që bllokojnë korridoret ekzistuese të erës, ndikojnë në nivele shumë të larta të ndotjes së ajrit në zonën e kryeqytetit të Bosnjë-Hercegovinës, dhe si një problem shtesë ai përmend mungesën e gjerësisë për shkak të vendndodhjes gjeografike - kryeqyteti i Bosnje-Hercegovinës është "rrafshuar" në pellg, gjë që e bën atë të ndjeshëm ndaj ndotjes së ajrit.
Trafiku i mbingarkuar
Sa i përket trafikut, Slladiç pohon se studimet tregojnë se kapaciteti infrastrukturor i kryeqytetit është për 70 deri në 80 mijë vetura dhe se aktualisht në Sarajevë ka mbi 140 mijë vetura, që është dyfishi i kapacitetit të parashikuar. Me mbështetjen e Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim dhe Bankës Evropiane të Investimeve, u bënë përparime të rëndësishme në transportin publik të qytetit, të gjitha me synimin për të reduktuar përdorimin e makinave personale, gjë që do të reduktonte përfundimisht ndotjen e ajrit.
Pas rindërtimit të linjës së tramvajit, u blenë tramvaje dhe trolejbusë të rinj dhe filloi ndërtimi i një linje të re në pjesë të Sarajevës që nuk e kishin të tillë deri më tani.
Burimi: freepik.com
Car sharing (një formë e marrjes me qira afatshkurtër të makinave në zonat urbane që nënkupton përdorimin e një automjeti me pavarësi të plotë dhe komoditet të drejtimit) ka qenë kohët e fundit në Sarajevë, e gjitha me synimin për të kontribuar në një mjedis më të shëndetshëm. Pritet që projekte të tilla të reduktojnë emetimin e dioksidit të karbonit me 80 mijë tonë, sepse automjetet e transportit publik janë me energji elektrike dhe nuk lëshojnë gazra të dëmshëm.
Duke marrë parasysh faktin se pjesa më e madhe e energjisë elektrike në Bosnjë dhe Hercegovinë, e cila nevojitet gjithashtu për të ngarkuar bateritë e makinave elektrike dhe mjeteve të transportit publik, prodhohet nga termocentralet që përdorin qymyr, ulja e emetimeve të dioksidit të karbonit do të ishte edhe më e madhe nëse Bosnja dhe Hercegovina do të zbatonte procesin e dekarbonizimit në kuptimin e plotë, dhe prodhimi i energjisë elektrike të kalonte kah burimet e qëndrueshme të energjisë.
Një nga zgjidhjet kryesore janë fasadat e gjelbra
Urbanizimi i Sarajevës është i pashmangshëm, duke marrë parasysh nevojat dhe lëvizjen natyrore të popullsisë. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të kujdesemi që çdo ndërtesë e re të përfshijë një sipërfaqe të re të gjelbër, për të arritur një ekuilibër mes betonit dhe gjelbërimit. Nedim Sladiç thotë se fasadat e gjelbra po bëhen mjaft efektive në shumë qytete të rajonit, duke përmendur se p.sh. në Tiranë tashmë kanë filluar të aplikohen.
“Fasadat e gjelbra të çojnë në faktin se ne kemi sërish një sasi të caktuar gjelbërimi. Në Sarajevë ka shumë pak zona të gjelbra. Në fakt, po shohim gjithnjë e më shumë se sa shumë urbanizimi ka marrë hov. Duhet të kujdesemi që në qytet të kemi sa më shumë sipërfaqe të gjelbra, duke qenë se ato në fakt pakësojnë ndikimin e të ashtuquajturit 'ishull i nxehtësisë urbane'. Në fakt, për shkak të sasisë së madhe të betonit, ato qytete të gjelbëruara do të ishin një zgjidhje e mirë, sepse sjellin një dozë freskie, ajër më të freskët që sigurisht është shumë më i këndshëm, sidomos në muajt e verës kur vapa është e lartë. Sigurisht, edhe mekanizmi i atyre fasadave të gjelbra me ujë që mund të shkojë në një drejtim rrethor, në mënyrë që ato fasadat e gjelbra të mbahen përmes ujit të rrjedhshëm, por që pjesa tjetër e ujit të riciklohet, domethënë të përdoret përsëri“, shpjegon Slladiç.
Ai vëren se në sistemin rrethor të mirëmbajtjes së fasadave të gjelbra është shumë e rëndësishme të gjendet një sistem që do të kontribuojë që në fund të mos kemi asgjë të hedhur, sepse uji është një burim i rëndësishëm dhe synimi ynë është që të jetë në gjendje të ripërdoret ky ujë për qëllime të tjera. Fasadat e gjelbra janë një nga zgjidhjet që do të ulnin ndotjen e ajrit, por janë shumë të rëndësishme edhe në kushtet e motit në këtë kohë ndryshimesh klimatike.
“Nëse flasim nga aspekti i përmbytjeve urbane, sigurisht sa më shumë gjelbërim dhe aq më pak beton do të thotë se kemi më pak rreziqe nga përmbytjet e shpejta. Në mënyrë të pashmangshme, ato do të ndodhin me intensitet më të madh, herët a vonë në të ardhmen. Pra, për aq sa mund të zvogëlojmë rrezikun, duhet të fillojmë patjetër të ndërtojmë të ashtuquajturat 'qytetet sfungjer' që do të thithin gjithë atë ujë. Po bëhet gjithashtu një nga zgjidhjet që ka filluar të përhapet dalëngadalë, të fillojmë të investojmë lehtë në arkitekturë, duke qenë se qytetet tona janë projektuar, jo vetëm në Bosnje dhe Hercegovinë, por edhe në Evropë, ku intensiteti i reshjeve i kalon tetë litra për metër katror në orë është tashmë mjaft problem. Vitet e fundit kemi vërejtur se ky intensitet bëhet 10 deri në 15 herë më i lartë kur ka rrebeshe verore”, paralajmëron Sladiç.
Qytetet të bëhen të banueshme dhe tërheqëse për turistët
Për të parandaluar që qytetet të bëhen të padurueshme për të jetuar, veçanërisht në muajt e verës, nevojiten disa ndryshime planifikuese. Fasadat e gjelbra do të kontribuonin në një sasi të caktuar freskie. Rrjedha rrethore e ujit do të ruante jetëgjatësinë e këtyre fasadave dhe uji nga rrjedha rrethore duhet të përdoret për disa qëllime të tjera. Është e rëndësishme të mos shpërdorohen burimet.
Gjithashtu, qytetet sfungjer do të shërbenin për uljen e rrezikut të përmbytjeve urbane, pasi me rritjen e temperaturës së ajrit në nivel global rritet edhe rreziku i përmbytjeve, duke qenë se ajri mund të bartë më shumë avuj uji. Ndërtimi i ndërtesave është i pashmangshëm, por është e rëndësishme të kujdesemi që të kemi ishuj të gjelbër që do të na ndihmonin të reduktojmë ndikimin e ishujve të nxehtësisë urbane. Njerëzit në mbarë botën po vlerësojnë gjithnjë e më shumë produktet eko, por edhe eko qytetet.
Turizmi si një degë e ekonomisë po bëhet gjithnjë e më e hapur ndaj adhuruesve të udhëtimeve drejt destinacioneve që në fakt janë qytete të gjelbra. Një shembull i disa prej zgjidhjeve më të mira të qyteteve të gjelbra në mbarë botën përshkruhet në një blog udhëtimesh nga fqinjët evropianë. Qytetarët e Sarajevës, por edhe turistët të cilët shpeshherë shihen me maska mjekësore në fytyrë gjatë sezonit të ngrohjes, brohorisin për mushkëritë e qytetit – fasadat e gjelbra.
Duke iu bashkuar programit Net Zero Cities të Bashkimit Evropian, Sarajeva pranoi qëllimin e vendosur nga ky program, që është të jetë një qytet neutral ndaj karbonit deri në vitin 2030. Si nënshkruese e Deklaratës së Sofjes, Bosnja dhe Hercegovina mori përsipër të punojë drejt arritjes së objektivit të neutralitetit të karbonit deri në vitin 2050. Përveç kësaj, në Kontributet e saj të Përcaktuara të rishikuara, ajo u zotua të reduktojë emetimet e gazeve serrë me 33.2 për qind deri në vitin 2030 dhe pothuajse 66 për qind deri në vitin 2050, me sektorin e energjisë dhe industritë me karbon të lartë në zemër të tranzicionit drejt një ekonomie me karbon të ulët.
Një nga zhvillimet pozitive është projekti "Dekarbonizimi gjithëpërfshirës", i cili dy vite më parë u financua nga Qeveria e Japonisë me fonde të pakthyeshme dhe u zbatua nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim në Bosnje dhe Hercegovinë në bashkëpunim me Ministrinë e Tregtisë së Jashtme dhe Marrëdhënieve Ekonomike të Bosnjës dhe Hercegovinës.
Përkatësisht, 20 kompani të vogla dhe të mesme nga tre industri me emetim të lartë të karbonit, energjia elektrike, çeliku dhe çimentoja, morën mbështetje teknike dhe financiare të pakthyeshme për dekarbonizimin e biznesit të tyre. Mbështetja përfshin instalimin e termocentraleve fotovoltaike, sistemeve të ngrohjes dhe kompresorëve, pompave të nxehtësisë, termoizolimit të fasadës, zëvendësimit të pajisjeve të ndriçimit dhe masave të tjera të teknologjisë së gjelbër.
Në pritje të zgjidhjeve më të shpejta, duhet kujtuar se ndjekja e planeve globale për ndryshime mjedisore do të shpëtonte shëndetin e qytetarëve të kryeqytetit të Bosnjë-Hercegovinës, si dhe të vizitorëve të tij të shumtë gjatë gjithë vitit.
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
