fbpx

Dezinformimi në Shqipëri është një çështje e brendshme

Barbara Halla

Histori nga rajoni

Media

06.04.22

Прегледи

Pavarësisht shijes dhe synimit, dezinformimi përhapet në të gjithë sferën mediatike shqiptare, në ato tradicionale apo online. Shpesh këto u shkojnë për shtati paragjykimeve dhe nevojave të njerëzve, që rrjedhin nga burime që ata u kanë besuar. Burime më të mira mediatike, me informacione të kontrolluara nga faktet dhe lehtësisht të disponueshme janë thelbësore, por këto opsione duken të pakta dhe e kanë të vështirë të arrijnë tek publiku.

Portali shqiptar i lajmeve, Jeta Osht Qejf (shqip për “Life is a Blast”), ka 1.2 milionë ndjekës në Instagram dhe 2 milionë të tjerë në Facebook. Shtrirja e tij në internet është e pakrahasueshme mes mediave shqiptare dhe portaleve argëtuese, përfshirë këtu edhe angazhimin e përdoruesve. Jeta Osht Qejf – tani e riemërtuar si JOQ – filloi si një faqe memesh dhe shumë shpejt u bë një hapësirë grumbullimi online që shqiptarët përdorën për të dokumentuar absurditetet gazmore dhe rënduese të jetës së tyre.

Por me kalimin e viteve, JOQ është shndërruar në një portal lajmesh, i njohur gjerësisht. Pjesa më e madhe e përmbajtjes së tij në mediat sociale është me burim direkt nga publiku shqiptar, pasi qytetarët paraqesin “prova” ose ankesa që nuk do të gjenin audiencë diku tjetër. Ky mund të jetë një regjistrim i një bisede në zyrën e mjekut, fotografi të aksidenteve të tmerrshme automobilistike ose grumbuj mbeturinash që grumbullohen të kalbura dhe të pambledhura.

JOQ nuk është i vetëm në formatin e tij, megjithëse shtrirja e tij është shumë më mbresëlënëse se shumica prej tyre. Disa portale online kanë bërë kthesën duke u shndërruar nga faqe memesh, tani për të shërbyer si media me burime të përbashkëta. Së bashku ata paraqesin një formë vigjilente drejtësie përmes mediave sociale dhe ofrojnë të paktën një formë llogaridhënieje, sado të kufizuara të jenë rezultatet e saj.

Burim: Freepik.com

Rritja e këtyre platformave nuk është befasuese. Ato mbushin një boshllëk për shumë shqiptarë që ndihen të padëgjuar dhe të paparë. Faqet si JOQ dëshmojnë për betejat e përditshme të jetesës në Shqipëri ku dhe nëse rezultatet e prekshme politike duken rrallë, të paktën ka një audiencë atje për të vërtetuar përvojat e tyre.

Për shkak të natyrës së tyre komunale, të arritura përmes përmbajtjes virale si në formën e memeve, ashtu edhe në mbulimin e ngjarjeve të tmerrshme, portalet si JOQ kanë fituar besimin e publikut. Por ky besim mund të manipulohet lehtësisht: vetëm këtë javë, JOQ publikoi atë që pretendon të jetë një mesazh nga një mjek, i cili pretendon se zyrtarët e qeverisë po u bëjnë presion punonjësve shëndetësorë që të vaksinojnë qytetarët, ose përndryshe ata do të pushohen nga puna.

Teksti shoqërues përshkruan përpjekjet e qeverisë për të vaksinuar popullsinë kundër COVID-19 si "propagandë". Është e paqartë nëse dhe si JOQ verifikon burimet e saj dhe se si zgjedh se çfarë të publikojë midis atyre që dorëzohen. Por një gjë është e qartë: Keqinformimi - si në rastin e vaksinave, dezinformimi – janë në të njëjtin kurs si portalet online.

Në rastin e vaksinimit, ndoshta ka një agjendë personale që mund t'i atribuohet mosbesimit që vazhdon të ekzistojë tek popullata shqiptare për vaksinat. Por dezinformatat e tjera që përhapen nga hapësira si JOQ kanë një qëllim më të drejtpërdrejtë.

Ashtu si memet dhe videot e shakave, thashethemet ose informacionet bombastike për luftën në Ukrainë zakonisht merren nga burime jo të besueshme (përfshirë tabloidet britanike si The Daily Mail ose The Mirror), shumë nga përmbajtjet në JOQ dhe portalet e ngjashme publikohen për të gjeneruar klikime.

Një problem i brendshëm

Një studim i vitit 2020 i porositur nga Parlamenti Evropian mbi lajmet e rreme dhe dezinformimin në Ballkanin Perëndimor zbuloi se në rajon në përgjithësi, pjesa më e madhe e dezinformatave krijohet brenda vendit dhe për qëllime të brendshme. Në rastin e Shqipërisë, "dezinformimi ka për synim të përdoret në mënyrë oportuniste nga të gjitha palët, duke ndjekur qëllime afatshkurtra dhe jo strategji afatgjata", thuhet në këtë raport.

Ndërkohë që zyrtarët evropianë kanë qenë të shqetësuar në mënyrë të kuptueshme për shtrirjen e dezinformatave ruse – Përfaqësuesi i Lartë i BE-së Borrell e bën atë në qendër të konferencës së tij për shtyp gjatë një vizite në Tiranë në mes të marsit – raporti argumenton se në Shqipëri, “ka relativisht pak prova të përpjekjeve të fuqive të huaja për të deformuar politikën apo marrëdhëniet ndërkombëtare shqiptare”. Përkundrazi, ai zbuloi se dezinformatat përdoren nga mediat për të gjeneruar klikime dhe për të rritur trafikun, dhe nga aktorët politikë dhe bashkëpunëtorët e tyre për qëllime politike.

JOQ – dhe sinqerisht një pjesë shqetësuese e mediave shqiptare, duke përfshirë gazetat dhe stacionet televizive – përfaqëson pjesën e parë të kësaj tabloje: ndjekjen e pandërprerë të klikimeve dhe trafikut për të siguruar përfitime financiare, shpesh në dëm të përpjekjeve për verifikimin e fakteve. Përdorimi i dezinformimit për qëllime politike mund të jetë vështirë për t’u identifikuar, ose ndoshta prania e tij aq e përhapur sa të kërkojë përpjekje të përqendruara për të dalluar spinin e thjeshtë politik nga dezinformimi.

Megjithatë, natyra evazive e dezinformimit dhe instrumentalizimi i tij nga klasat politike, është përputhur lehtësisht me ngjarjet e fundit pasi kryeministri Edi Rama akuzoi shqiptarët se i shërbenin agjendës së luftës së Rusisë, kur me mijëra protestues dolën për të protestuar për rritjen e kostove të jetesës.

Në javët e para të marsit, çmimet e karburanteve në Shqipëri u rritën, duke arritur në mënyrë të paprecedentë në 2 euro për litër, një rritje prej 50% mbi mesataren e vitit 2021. Ndërkohë, Instituti Kombëtar i Statistikave të Shqipërisë tregoi se çmimi për 20 ushqime esenciale ishte rritur me të paktën 20%, kurse për disa deri në 40%. Përveç karburantit, inflacioni goditi më së shumti vajin e gatimit dhe miellin.

Javën e 7 marsit, shqiptarët dolën në rrugë pothuajse çdo ditë duke kërkuar që qeveria të zbatojë masat për uljen e çmimeve dhe lehtësimin e jetës së qytetarëve të saj, të cilët vazhdojnë të jenë ndër më të varfërit në Evropë. Ndërsa po rritej presioni nga protestat nëpër rrugë, Rama themeloi një Bord Transparence që do të përcaktonte çmimin e karburantit dhe gazit për çdo disa ditë dhe shpalosi një plan social për të indeksuar pensionet dhe për të rritur herët pagën minimale për të kompensuar kostot në rritje. Kjo bëri pak për të qetësuar qytetarët të cilët vazhduan protestat e tyre, megjithëse kohët e fundit numri i protestave dhe pjesëmarrësve të tyre është zvogëluar.

Por edhe teksa i bëri këto hapa për të adresuar shqetësimet e publikut, Rama e përdori Rusinë si një shkas për të njollosur protestuesit se janë kundër Ukrainës dhe janë duke ndihmuar agjendën e Kremlinit. Në disa transmetime, të shpërndara apo të publikuara në faqen e tij personale në Facebook, Rama pohoi se rritja e çmimeve është vetëm pasojë e luftës së Rusisë ndaj Ukrainës dhe paralajmëroi pronarët e bizneseve se mund të vijë një kohë kur nuk do të ketë fare naftë. Ai gjithashtu i cilësoi protestuesit si një pakicë të pakënaqurish, veprimet e të cilëve po shpifin për Shqipërinë dhe që i shërbejnë Kremlinit.

Dhe pretendimet se protestat po e ndihmonin Rusinë vazhduan edhe gjatë javës së 14 marsit. Në një transmetim të drejtpërdrejtë të raportuar gjerësisht, Kryeministri pohoi se kishte marrë një mesazh nga dikush në Bruksel se ata ishin të shqetësuar për origjinën e këtyre protestave, duke lënë të kuptohet se zyrtarët evropianë besojnë se Rusia ishte nxitësi i mosbindjes civile të shqiptarëve. Më vonë në të njëjtën ditë, gjatë një takimi me pensionistët, Rama për të dytën herë shprehu pretendimet e tij, duke argumentuar se Rusia është e kënaqur me këto protesta pasi ato tërheqin vëmendjen nga lufta që ajo po bën kundër Ukrainës.

Ndërsa Bashkimi Evropian nuk iu referua tekstit të pretenduar të Ramës kinse i marrë nga një zyrtar në Bruksel, Komisioni lëshoi një deklaratë duke thënë se mbështet të drejtën e qytetarëve shqiptarë për tubim.

Mediat shqiptare luajtën rolin e tyre në shpalosjen e dramës së akuzave: portalet me lidhje financiare dhe politike me opozitën talleshin me pretendimet e Ramës, ndërsa të tjera botuan opinione që thurnin një lidhje dobët të mbështetur midis protestave, opozitës dhe Rusisë. Sa i përket protestuesve, ata i thanë mediave lokale se ata mbështesin Ukrainën dhe nuk i kundërshtojnë sanksionet. Ata thjesht donin që të zbuten pasojat. Gjatë një proteste të fundit, disa pjesëmarrës mbanin flamuj ukrainas për të kundërshtuar narrativën e kryeministrit dhe duke denoncuar arrogancën e tij.

Një problem bipartizan (bipartiak)

Pretendimet dhe sjellja e kryeministrit Rama gjatë muajit mars ka ofruar një rast studimor interesant për dezinformatat e shumta në Shqipëri, duke vërtetuar gjetjet e raportit të Parlamentit Evropian se dezinformimi në Shqipëri është një çështje e brendshme, e përdorur shpesh për qëllime politike. Por pretendimet e Ramës janë larg nga të fushatat e vetme dezinformuese të motivuara politikisht në Shqipëri. Opozita ka gjithashtu pjesën e saj të fajit mbi supe.

Vetëm pak javë më parë, ish-kryeministri Sali Berisha pretendoi se kishte refuzuar një ryshfet nga kompania ruse Gazprom në favor të nënshkrimit të një marrëveshjeje me Gazsjellësin Trans-Paqësor. Gjatë deklaratës së tij, Berisha nuk humbi rastin për ta quajtur qeverinë e Ramës një “mafie të mbështetur nga Soros”.

Në fakt, gjatë viteve të fundit Partia Demokratike – dikur e udhëhequr nga Sali Berisha – është kthyer në një terren pjellor për teori konspirative antisemite. Berisha ka përsëritur shpesh pretendimet se akuzimi i tij për korrupsion nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës erdhi pasi miliarderi dhe filantropisti amerikan George Soros kishte lobuar te qeveria amerikane. Po kështu, një vizitë e fundit e Aleksandër Soros në Tiranë, ku ai u takua me Ramën dhe kryebashkiakun e Tiranës, Erion Veliaj, u pasua nga akuzat e portaleve mediatike që kanë lidhje me PD-në se qeveria e Ramës është një kukull në duart e Soros.

Figura të së djathtës ekstreme, përfshirë ish-presidentin e SHBA-së, Donal Trump, kanë përhapur në mënyrë famëkeqe teori konspirative antisemite kundër George Soros, duke e akuzuar atë jo vetëm për financimin e lëvizjeve progresive shoqërore, por se qëndron pas një grupi hebrenjsh që kontrollojnë ekonominë globale. Një raport i muajit prill, i publikuar nga Instituti Ndërkombëtar Republikan mbi Antisemitizmin në Ballkanin Perëndimor vuri në dukje rritjen e diskurseve të tilla që synojnë Sorosin, veçanërisht në Shqipëri.

Pavarësisht shijes dhe synimit, dezinformimi përhapet në të gjithë sferën mediatike shqiptare, në ato tradicionale apo online. Shpesh këto u shkojnë për shtati paragjykimeve dhe nevojave të njerëzve, që rrjedhin nga burime që ata u kanë besuar. Burime më të mira mediatike, me informacione të kontrolluara nga faktet dhe lehtësisht të disponueshme janë thelbësore, por këto opsione duken të pakta dhe e kanë të vështirë të arrijnë tek publiku. Në të njëjtën kohë, ndërkohë që një peizazh mediatik i rregulluar më mirë do të ishte ideal, në kontekstin e Shqipërisë, ka një truk.

Në të kaluarën, thirrjet për të rregulluar hapësirën mediatike janë përdorur edhe nga partia në pushtet në përpjekje për të vënë nën kontrollin e saj të gjitha mediat, siç ka qenë rasti me paketën e shtruar tashmë dhe shumë të kritikuar të medias kundër shpifjes. Ndërsa nevojitet një balancë më e mirë, një zgjidhje mbetet e parealizueshme, e minuar nga interesi i vetë qeverisë për të instrumentalizuar dezinformimin.

 

Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kroacia (Lupiga), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Bashko pikat: politika të përmirësuara përmes pjesëmarrjes qytetare " me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.

Ju lutemi lexoni rregullat para se të komentoni ose shkarkoni  Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.

Barbara Halla

Barbara Halla është redaktore kryesore për faqen angleze të Exit News, një portal jofitimprurës gazetaresk në Shqipëri. Që nga viti 2017, ajo ka qenë gjithashtu pjesë e bordit redaktues të Asymptote, një revistë letrare ndërkombëtare e fokusuar në letërsinë e përkthyer nëanglisht, ku aktualisht shërben si redaktore e kritikës. Për Politikja, Barbara ka shkruar për rrënjët kulturore të dhunës seksuale në Shqipëri, një revistë akademike shqiptare, përveç projekteve të tjera të shkruara. Ajo ka një diplomë në histori nga Harvardi dhe ka jetuar dhe punuar në Tiranë, Kembrixh dhe Paris.