Në gjashtë muajt e fundit kompania austriake STRABAG ka vendosur gypa për të devijuar ujin nga lumi Shushicë në rivierën shqiptare për të plotësuar kërkesat e turizmit, i cili si aktivitet po përjeton një lulëzim në vend. Me rreth 10 milionë vizitorë që priten këtë vit dhe ndërtimin e resorteve dhe komplekseve të reja luksoze që mbijnë pothuajse çdo ditë përgjatë bregdetit, nuk ka ujë të mjaftueshëm për të plotësuar nevojat e kësaj rritjeje të shpejtë.
Më 27 maj, një grup banorësh nga lugina e lumit Shushicë, së bashku me aktivistë dhe qytetarë nga Vlora dhe rrethi i Vjosës, vendosën një tub të madh uji përpara zyrës së kryeministrit Edi Rama. Është shkruar me 1500 firma të njerëzve që kundërshtojnë projektin e propozuar të nxjerrjes së ujit që do të prekë lumin Shushicë, degë e lumit Vjosa dhe që tashmë mbrohet pas një fushate globale për ta shpallur atë park kombëtar.
Në gjashtë muajt e fundit kompania austriake STRABAG ka vendosur gypa për të devijuar ujin nga lumi Shushicë në rivierën shqiptare për të plotësuar kërkesat e turizmit, i cili si aktivitet po përjeton një lulëzim në vend. Me rreth 10 milionë vizitorë që priten këtë vit dhe ndërtimin e resorteve dhe komplekseve të reja luksoze që mbijnë pothuajse çdo ditë përgjatë bregdetit, nuk ka ujë të mjaftueshëm për të plotësuar nevojat e kësaj rritjeje të shpejtë.
Megjithatë, ky projekt i financuar nga Banka Gjermane për Zhvillim dhe Bashkimi Evropian, që synon të devijojë ujin nga lumi Shushicë, do të lërë pa ujë banorët vendas, që përfshin gjithashtu pamundësinë e përdorimit të ujit për nevoja personale, si në shtëpi ashtu edhe në bujqësi.
“Ndërtimi që po zhvillohet duhet të ndalet menjëherë. Ky projekt do të shkatërrojë një luginë të tërë dhe do të lërë pa ujë njerëzit, bagëtinë dhe tokën. Ne nuk do të lejojmë që kjo të ndodhë. Jemi të vendosur të ndalojmë ndërtimet nëse nuk na dëgjojnë nga sot. Ne nuk jemi kundër ujit për Himarën, por jemi një rajon i një parku kombëtar dhe nuk duhet të lejojmë që diçka e tillë të ndodhë me Shushicën tonë”, thotë Lela Qejvani, një aktiviste lokale.
Shqetësimit të Lelës i bëri jehonë dhe iu bashkëngjit edhe kryebashkiaku lokal Astrit Balilaj, i cili vëren se lumi Shushicë duhet të mbrohet me ligj.
“Ne kemi ardhur në Tiranë për të treguar vendosmërinë tonë. Ne nuk duam që ky projekt të realizohet. Fshati ynë dhe gjithë të tjerët do të ndikohen nga devijimi i burimit të Lepushës. Shushica është pjesë e parkut kombëtar dhe duhet mbrojtur”.
Projekti i devijimit të ujit do të prekë disa mijëra njerëz që jetojnë në gjithsej 37 fshatra, ku përfshihen Kuç, Brataj, Kote, Peshkopi, Tërbaç, Vranishtë, Kalarat, Mesaplik, Lepenicë, Gjorm, Selenicë e të tjerë.
Jo vetëm që lumi është burim jete për banorët, por sepse Shushica është e pasur me një diversitet biologjik jashtëzakonisht të pasur.
“Nëse zbatimi i këtij projekti vazhdon, Sushica - ose të paktën pjesë të mëdha të saj - do të duhet të humbasin statusin e parkut kombëtar. Kjo do të ishte një humbje e madhe për natyrën dhe komunitetet lokale, të cilët nuk do të mund të përfitonin nga turizmi në parqet kombëtare. Në fund të fundit, kjo është një zgjedhje midis ekoturizmit dhe nënshtrimit ndaj turizmit masiv”, thotë Ulrich Eichelmann nga organizata joqeveritare Riverwatch.
Lumi i fundit i egër në Evropë
Shushica dhe burimet e saj janë një degë kryesore e Lumit Vjosa, i cili është lumi i fundit i madh i egër në Evropë, me përjashtim të Rusisë. Përgjatë 270 kilometrave të tij, ai rrjedh pa ndërprerje deri në detin Adriatik. Në vitin 2023, pas një fushate dhjetëvjeçare nga aktivistë dhe organizata vendase dhe ndërkombëtare, qeveria shqiptare e shpalli atë Park Kombëtar - niveli më i lartë i mundshëm i mbrojtjes, që do të thotë se ai dhe degët e tij do të mbrohen nga ndërtimet dhe aktivitetet e ngjashme.
Vizita e shkencëtarëve nga Evropa në lumin Shushicë në vitin 2021 me qëllim vlerësimin e florës dhe faunës së zonës dha një rezultat të madh. Gjatë kësaj periudhe, biologia vendase Betilda më tha se uji nën urën shumë të famshme osmane Brataj ishte plot me Plecoptera, që është një organizëm që jeton në ujë të pastër – diçka që është gjithnjë e më e rrallë në lumenjtë evropianë.
Burimi: exit.al
"Nëse i shkatërroni degët e saj, Vjosa gjithashtu do të shkatërrohet, ashtu si trungu i një peme që përfundimisht vdes nëse i prisni të gjitha degët e saj," më tha profesori Fritz Schimmer i Universitetit të Vjenës në vitin 2021.
Shumica e planeve për të ndërtuar projekte të vogla hidroenergjetike në këtë pjesë të lumit janë anuluar, por devijimi i ujit në thelb do të nënkuptonte rrezikun e tharjes së plotë të shtratit të lumit.
Këtu mund të gjeni gjarpërinj, hardhuca, salamandra, lloje të panumërta peshqish, zogjsh dhe gjitarësh të ndryshëm që jetojnë në harmoni me lumin, dhe mund të shihni mënyrën se si uji do të thotë jetë për tokën përreth tij, me bimësinë që lulëzon falë lumit në luginë dhe rreth saj.
Vetëm pak metra pas kalimit të urës, lumi hapet në kanale të shumta me gërsheta. Shkencëtarët që më shoqëronin më siguruan se ishte diçka shumë e veçantë.
"Të gjitha vendet e ngjashme në Evropë janë shkatërruar prej kohësh dhe kjo është e vetmja gjë që ka mbetur. Do të ishte e tmerrshme nëse do të lejonim që të shkatërrohej. Është me rëndësi të madhe që ne të kuptojmë vlerën e tij të plotë dhe ta mbrojmë atë sa më mirë që mundemi”, shtoi Schimmer.
Annette Spangenberg nga organizata joqeveritare EuroNature pajtohet me një pretendim të tillë: “Lumi Vjosa u shpall park kombëtar jo vetëm për të mbrojtur lumin kryesor, por edhe për të mbrojtur ekosistemin e lumit të gjallë dhe të paprekur, në të cilin Shushica është një komponent kyç. Tërheqja e ujit nga Shushica do të nënkuptonte një kërcënim të konsiderueshëm për integritetin ekologjik të parkut kombëtar të lumit të egër Vjosa.
Turizmi në rritje
Rreth 50 kilometra më tutje, në Himarë, hotelet dhe akomodimet po përgatiten për sezonin e verës.
Dikur një fshat i qetë në jug të vendit, shtëpia e minoritetit grek dhe shumë shtëpive të vjetra prej guri dhe vila bosh gjysmë të ndërtuara, Himara po pozicionohet tani si destinacioni kryesor luksoz i Evropës. Një natë në një hotel apo vilë luksoze mund t'ju kushtojë më shumë se 300 euro për natë në muajt e verës dhe çmimet e vakteve dhe koktejeve përputhen me ato të Mykonos ose të Bregut të Amalfit.
Viti 2023 ishte viti më i mirë i Shqipërisë për sa i përket turizmit, por infrastruktura nuk mundi të përballonte kërkesat. Për më tepër, bllokimet e trafikut, rritja e çmimeve që kanë dëbuar banorët vendas dhe problemet në përshtatjen e standardeve të shërbimit për t'iu përshtatur atyre të Evropës Perëndimore ishin tema të vazhdueshme në mediat sociale dhe faqet e opinionit.
Në pritje të miliona turistëve shtesë dhe me një numër në rritje të pronarëve të bizneseve në Shqipëri që kërkojnë të përfitojnë nga popullariteti i vendit, numri i bujtinave, hoteleve dhe formave të tjera të akomodimit po rritet. Të gjithë ata do të kenë nevojë për ujë për pastrim, gatim, dush dhe sigurisht pishina luksoze.
Pjesa më e madhe e Shqipërisë ka probleme për të mbajtur një furnizim të vazhdueshëm me ujë gjatë gjithë pjesës tjetër të vitit, për të mos përmendur gjatë një periudhe kur një numër i konsiderueshëm turistësh vizitojnë vendin. Në fletën informative të organizatës joqeveritare Balkan Rivers (Lumenjtë e Ballkanit), thuhet se Durrësi, Vlora, Himara dhe Saranda në të gjithë bregdetin përballen me probleme të theksuara për sa i përket furnizimit me ujë.
Si rezultat, qeveria shqiptare nisi një iniciativë të quajtur Ujë 24/7 me synimin për të siguruar ujë të pijshëm për të gjitha bashkitë, të paktën në zonat urbane, njëzet e katër orë në ditë. Ky synim duhet të arrihet deri në vitin 2025 dhe mbulon 80 mijë banorë dhe turistë në Himarë, ku edhe nisi zyrtarisht projekti i devijimit të ujit në janar të vitit 2023.
"Gjithçka do të jetë ashtu siç duhet"
Banorët vendas thonë se nuk janë informuar zyrtarisht për projektin dhe as nuk janë pyetur në fazën e planifikimit se kur do të zhvilloheshin konsultimet. Të tjerë thonë se vlerësimi i ndikimit në mjedis ishte i pasaktë ose nuk përputhej me realitetin.
Fondi Shqiptar i Zhvillimit, i cili është agjencia qeveritare që kryen punimet, i tha BIRN-it se projekti nuk do të ketë një ndikim të rëndësishëm në mjedis dhe se jeta e njerëzve në komunitetet lokale do të jetë "më e mirë më pas".
Por kjo nuk është e mjaftueshme për të qetësuar aktivistët lokalë. Olsi Nika i EcoAlbania tha se për zgjidhjen e problemit në Himarë mund të përdoren një sërë burimesh të tjera ujore dhe se organizata e tij dhe banorët nuk do të lejojnë që situata të përkeqësohet.
“Ky projekt devijimi është jo vetëm shkatërrues, por i panevojshëm. Ka shumë burime alternative të ujit jashtë kufijve të parkut kombëtar për të plotësuar nevojat e Himarës, nëse është e nevojshme. Bashkë me banorët e Shushicës po e kundërshtojmë projektin ligjërisht përmes Gjykatës Administrative.
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit "Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut" me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
Vini re: Pikëpamjet dhe qëndrimet e shprehura në këtë artikull janë të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Institutit për Studime të Komunikimit ose donatorit.
